Myndmál - 01.07.1983, Síða 7

sýningar sínar, en það var 2. nóvem-
ber 1906.
Kvikmyndirnar urðu þegar í upp-
hafi ákaflega vinsæl skemmtun á ís-
landi. Hvorttveggja var að efnahagur
fólks leyfði ekki dýrar skemmtanir og
skemmtanahald var mjög fábreytt í
þéttbýlinu. Þörf fyrir aukið skemmt-
anahald fór hins vegar vaxandi, vegna
þess hve fólki fjölgaði í bæjunum, þar
sem atvinnubyltingin átti sér stað og
þörfin fyrir vinnuaflið jókst jafnt og
þétt. Kvikmyndirnar komu því eins og
kallaðar. Hinar gífurlegu vinsældir,
sem kvikmyndir hafa notið á íslandi í
þau 77 ár, sem kvikmyndasýningar
hafa staðið óslitið með þjóðinni mætti
ef til vill rekja til þeirrar staðreyndar
að á íslandi er ákaflega fátækleg
skemmtanahefð í borgaralegum skiln-
ingi. Ef til vill skipa kvikmyndasýn-
ingar stærri sess í skemmtanalífi ís-
lendinga á þessari öld heldur en þjóðin
hefur fyllilega gert sér grein fyrir.
Þessu til áréttingar má geta þess að á
síðustu árum hefur bíósókn verið um
þrisvar sinnum meiri á íslandi heldur
en á hinum Norðurlöndunum miðað
við höfðatölu.
Á hinum miklu uppgangstímum
heimastjórnarinnar (1904—1918) var
nýtt kvikmyndahús sett á stofn í
Reykjavík en það var Nýja Bíó sem
hóf sýningar árið 1912. í höfuðstað
togaraútgerðarinnar þar sem ibúatalan
var komin yfir 11600 var vissulega
grundvöllur fyrir rekstri tveggja kvik-
myndahúsa og hefur forstjóri Gamla
Bíós (svo nefndist Reykjavíkur Bíó-
graftheater eftir að Nýja Bíó hóf
göngu sina), fullyrt að aðsókn að
Gamla Bíó hafi ekkert minnkað með
tilkomu Nýja Bíós. Sama ár og Nýja
Bíó tók til starfa var stofnað bió i
höfuðstað síldveiðanna, Siglufirði, og
nefndist það Siglufjord Bíógraftheater.
Það þarf því engan að undra þótt
þörf hafi skapast um þetta leyti fyrir
kvikmyndahús í Hafnarfirði, öðru
höfuðvigi togaraútgerðarinnar, en þar
hóf Árna Bíó feril sinn árið 1914. Nú
er svo komið að í Reykjavík einni eru
starfrækt 8 kvikmyndahús en íbúatal-
an er rúmlega 80 þúsund. Auk þess eru
kvikmyndahús starfrækt í öllum
byggðarlögum landsins.
Frá upphafi hafa kvikmyndahúsin
gegnt víðtæku félagslegu hlutverki,
sem ekki hefur verið bundið við kvik-
myndasýningarnar einar sér. Að sumu
leyti gegndu Reykjavíkurbíóin tvö á
tímum þöglu myndanna áþekktu hlut-
verki og sjónvarpið í dag. Auk kvik-
myndasýninga fór margvíslegt menn-
ingarstarf fram í bíóunum, tónleikar,
fyrirlestrar, skáld lásu upp úr verkum
sínum, rætt var um landsins gagn og
nauðsynjar.
1. september árið 1930 komu tal-
myndirnar til sögunnar á íslandi, og
undir lok ársins var farið að senda út
tal og tóna á öldum ljósvakans og
rekstur Ríkisútvarps hafinn.
Þeir Magnús Jóhannsson og Svein-
björn Egilsson gerðust brauðryðjendur
á sviði hljóðritunar, fyrst með stálvírs-
tækni en síðar með segulböndum og
önnuðust hljóðvinnslu fyrstu talmynd-
anna hér á landi.
Árið 1966 tók íslenska sjónvarpið til
starfa og á 75 ára afmælisári kvik-
myndasýninganna gerist sá sögulegi
atburður á sviði myndmiðlunarinnar,
að hin nýreist jarðstöð, Skyggnir, tók í
fyrsta sinn á móti kvikmynd af atburði,
sem varðaði íslendinga erlendis og send
hafði verið í gegnum gervihnött til ís-
lands. Þannig lágu leiðir tveggja að því
er virtist óskyldra miðlunartækja, sím-
ans og kvikmyndanna, sem hösluðu sér
völl á íslandi árið 1906, saman 75 ár-
um síðar. Ritsíminn hafði geysimikla
þýðingu fyrir atvinnulíf landsins og
verslun en þessir þættir voru í raun
undirstaða sjálfstæðisbaráttunnar, sem
tók nýjan fjörkipp árið 1906 og leiddi
til þess að ísland varð fullveldi árið 1918.
Því miður hafa engar kvikmyndir frá
fullveldishátíðinni árið 1918 komið í
leitirnar en vitað er að forstjóri Gamla
Bíós, Bíópetersen átti þátt í töku kvik-
myndar af slökkviliðsæfingu í Reykja-
vík árið 1906. Um kvikmyndagerð á
heimastjórnartimanum að öðru leyti er
það að segja að Svíinn Albert Engström
og félagi hans Wulff tóku kvikmyndir
af íslenskum þjóðlífsháttum árið 1911
og það sama ár var fransmaður hér á
ferð og tók kvikmyndir á 100 ára fæð-
ingarafmæli Jóns Sigurðssonar, forseta.
Tvær aðrar heimildarmyndir voru enn-
fremur teknar á þessum árum á vegum
erlendra aðilja.
Eftir heimsstyrjöldina fyrri, þegar ís-
land er orðið fullvalda ríki, fer að kom-
ast skriður á innlenda kvikmyndagerð,
jafnframt því sem erlendar þjóðir byrja
að fá áhuga á íslandi sem kvikmynda-
landi. Árið 1919 er Bíópetersen byrjað-
ur að taka kvikmyndir fyrir Gamla Bío
Syningarskrá
yfir
lifandi myndir
Reykjavik Biograftheater
(Breiðfjorðs leikhúsi)
frá íöstud. 2). nóv. til fóstud. jo. nóv. 1906
Skrúin koNtur 5 auru.
REYKJAVÍK
ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA
1906
og þá kom danska kvikmyndafélagið
Nordisk Films Kompagni til íslands til
þess að gera kvikmynd eftir skáldsögu
Islendingsins Gunnars Gunnarssonar
en tveimur árum áður höfðu Svíar,
undir stjórn Victors Sjöströms, kvik-
myndað annað íslenskt verk, Fjalla-
Eyvind eða Berg-Ejvind och hans hus-
tru, eftir leikriti Jóhanns Sigurjóns-
sonar.
Á þriðja áratugnum var mikill upp-
gangstími í íslensku þjóðlífi. Togara-
floti landsmanna var endurnýjaður og
saltfiskframleiðslan jókst hröðum
skrefum. Svo vel þótti ára að gengi
krónunnar var hækkað um miðjan ára-
tuginn. Ljósmyndarar víða um land
bæta kvikmyndatöku á verkefnalista
sinn og þarf engan að undra þótt þá
hafi fýst að tileinka sér hina nýju tækni,
hreyfanlegar ljósmyndir. Ef til vill hef-
ur aukin aðsókn að ljósmyndastofun-
um með bættum efnahag fólks gert þeim
auðveldara fyrir með að fjárfesta í
kvikmyndatækjum og kaupa filmur.
Þeirra atkvæða mestur verður Loftur
Guðmundsson, sem m.a. gerir yfir-
gripsmikla heimildamynd um land og
þjóð, ísland í lifandi myndum, sem
frumsýnd var 1925. Tveimur árum áður
hafði Loftur þreytt frumraun sina á
sviði kvikmyndagerðar með stuttri
MYNDMÁL7