Fréttablaðið - 19.05.2018, Qupperneq 96

Tilkynnt hefur nú verið um tilnefningar
til Safnaverðlaunanna 2018. Íslensku
safnaverðlaunin er viðurkenning veitt
annað hvert ár íslensku safni fyrir fram-
úrskarandi starfsemi.

Sem fyrr gátu almenningur, stofnanir
og félagasamtök sent inn ábendingar
um safn eða einstök verkefni á starfs-
sviði safna sem þykja til eftirbreytni
og íslensku safnastarfi til framdráttar.
Valnefnd hefur tilnefnt eftirfarandi þrjú
söfn og hlýtur eitt þeirra verðlaunin.
Forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson,
afhendir Safnaverðlaunin 2018 við hátíð-
lega athöfn þann 5. júní.
Íslandsdeild alþjóðaráðs safna – ICOM og
FÍSOS – Félag íslenskra safna og safnmanna
standa saman að verðlaununum.
ÍSLENSKU SAFNaVERÐLAUNIN
2012
ÍSLENSKU
SAFNAVERÐLAUNIN
2018
Listasafn Árnesinga
Grasagarður Reykjavíkur
Varðveislu- og rannsóknasetur
Þjóðminjasafns Íslands
TIL HAMINGJU MEÐ TILNEFNINGAR
TIL SAFNAVERÐLAUNANNA 2018
Rök lífsins er ný bók eftir dr. Guðmund Eggertsson sem bókaútgáfan Bene-dikt gefur út. Guðmundur var um árabil prófessor í
líffræði við Háskóla Íslands og vann
að rannsóknum á sviði sameinda-
erfðafræði. Rök lífsins er fjórða bók
hans eftir að hann lét af störfum við
háskólann. Fyrri bækurnar eru Líf af
lífi, Leitin að uppruna lífs og Ráðgáta
lífsins.
„Rök lífsins er bók um sögu erfða-
fræðinnar,“ segir Guðmundur. „Ég
fjalla um einstaka vísindamenn sem
voru annaðhvort erfðafræðingar
eða komu óbeint við sögu erfða-
fræðinnar, eins og til dæmis þróunar-
fræðingar. Ég byrja á Aristótelesi sem
hafði töluvert um erfðafræðina að
segja. Honum var ekkert óviðkom-
andi og stundum gleymist að hann
var afkastamikill líffræðingur. Það er
frekar óvenjulegt að menn sameini
áhuga á heimspeki og líffræði, en
hann stundaði líffræðirannsóknir og
lýsti til dæmis miklum fjölda dýra og
krufði þau.
Ég segi frá fjölmörgum öðrum
frumherjum erfðafræði- og þró-
unarfræðirannsókna, þar á meðal
Alfred Russel Wallace sem var merki-
legur brautryðjandi í þróunarfræði
á 19. öld. Hann var mjög frumlegur
náungi, sjálfmenntaður, og komst að
sömu niðurstöðu og Darwin, óháð
honum, um náttúrulegt val. Það fór
svo að þeir birtu samtímis greinar
um þetta í ensku tímariti árið 1858
sem vöktu litla athygli, en síðan dreif
Darwin sig í það að skrifa bókina
Uppruni tegundanna.
Erfðafræðin fór að blómstra um
aldamótin 1900, en erfðafræðirann-
sóknir fólust aðallega í því á þessum
tíma, allt fram yfir 1940, að fylgjast
með erfðum gena og einkennunum
sem þau réðu. Menn vissu að genin
voru á litningum í frumukjarna en
það vantaði hins vegar þekkingu á
efnislegri gerð þeirra og lífefnafræði-
legri starfsemi. Á þessu voru lengi vel
sáralitlar rannsóknir. Margt var þó vel
gert og ber hæst brautryðjendarann-
sóknir Morgans á ávaxtaflugunni,
sem ég segi frá. Undir lok fjórða ára-
tugarins fóru menn að reyna í alvöru
að tengja starfsemi DNA við lífefna-
fræðileg ferli og ég segi líka frá því.
Enn var þó eðli erfðaefnis hulið og
það var ekki fyrr en um 1950 sem
það upplýstist þegar Watson og Crick
lýstu gerð DNA-sameindarinnar.
Það er merkilegt hversu seint athygli
manna beindist í alvöru að eðli erfða-
efnisins. Það er þó skýring á því, því
lífefnafræðin var enn á þróunarstigi
og réð tæpast við verkefnið.“
Guðmundur segir bókina ætlaða
þeim sem hafa áhuga á líffræði og
sögu líffræðinnar. „Það hefur ekki
komið út hér á landi bók sem líkist
þessari. Það hefur ótrúlega lítið verið
skrifað um líffræðileg efni á íslensku
og ég segi frá hlutum sem ekki hefur
verið sagt frá áður á íslensku.“
Ætlaði að verða grasafræðingur
Guðmundur, sem er fæddur árið
1933, stefndi um tíma á það að
verða grasafræðingur. „Ég ólst upp
á sveitabæ, Bjargi, rétt fyrir utan
Borgarnes. Þetta var nýbýli, ekki
stórt og foreldrar mínir voru þar með
búskap, rúmlega hundrað kindur og
nokkrar kýr. Alveg frá því ég var lítill
strákur hafði ég áhuga á grösum.
Þetta var örvun frá móður minni
sem hafði mikinn áhuga á plöntum
og kenndi mér nöfn á þeim. Þegar ég
lauk stúdentsprófi á Akureyri sótti ég
Bók um sögu
erfðafræðinnar
Höfundurinn, Guðmundur Eggertsson, segir þar frá hlutum
sem ekki hefur verið sagt frá áður á íslensku.
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrun@frettabladid.is
1 9 . m a í 2 0 1 8 L a U G a R D a G U R48 m e n n i n G ∙ F R É T T a B L a ð i ð
menning
1
9
-0
5
-2
0
1
8
0
4
:2
4
F
B
1
1
2
s
_
P
0
9
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
8
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
F
D
9
-D
8
E
8
1
F
D
9
-D
7
A
C
1
F
D
9
-D
6
7
0
1
F
D
9
-D
5
3
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
1
1
2
s
_
1
8
_
5
_
2
0
1
8
C
M
Y
K