Morgunblaðið - 24.11.2017, Qupperneq 46

46 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 2017
Þvagprufur í fang-
elsum landsins eru úr-
ræði sem fangelsisyfir-
völd nota til þess að
fylgjast með vímu-
efnaneyslu fanga en
eins og flestir vita þá
er slík neysla algeng
og því að sama skapi
þvagprufurnar. Þegar
óskað er eftir því að
fangi gefi þvagsýni,
fær hann eina klukku-
stund til undirbúnings.
Þvagprufurnar fara fram í lokuðu
rými en speglar eru á víð og dreif.
Þar skal fanginn hafa þvaglát í plast-
bolla og standa yfirleitt yfir honum
tveir fangaverðir, þeir eru fleiri ef
viðkomandi þarf að berhátta sig áð-
ur en hann gefur sýni, allt til þess að
koma í veg fyrir að svindlað sé á
þvagprufunni.
Oft og tíðum á síð-
ustu áratugum hafa
komið upp tilvik þar
sem fangi getur ekki
með nokkru móti gefið
þvagsýni þrátt fyrir að
hafa raunverulega þörf
til þess að kasta af sér
vatni. Þegar þetta
kemur upp getur fang-
inn lent í vandræðum
enda er það svo að ef
hann gefur ekki þvag-
sýni þegar liðin er
klukkustund frá því
honum var tilkynnt um
þvagprufuna er litið svo á að hann sé
ósamvinnuþýður og hlýtur að laun-
um sömu agaviðurlög og þeir fangar
sem uppvísir verða að neyslu vímu-
efna.
Taka ber fram að gerðar hafa ver-
ið örfáar undanþágur á þessu og
fangar fengið að sæta einangrun
með plastbollann þar til þeir geta
létt á sér.
Stutt er síðan tilvik sem þetta
kom upp og ákvað Afstaða, félag
fanga, þá að kanna hvaða orsakir
gætu legið að baki en svo virðist sem
læknar sem sinna föngum þekki ekki
heilkennið og hvað hægt er að gera í
tilvikum sem þessum. Könnun Af-
stöðu leiddi í ljós að um er að ræða
heilkennið sem kalla má þvag-
blöðrufeimni (e. shy bladder synd-
rome (paruresis)). Heilkennið flokk-
ast sem félagskvíðaröskun og lýsir
sér þannig að þegar einstaklingur
þarf að tæma þvagblöðruna er hon-
um það ókleift við ákveðnar að-
stæður, t.d. á almenningssalernum,
þegar aðrir eru á staðnum eða undir
álagi. Ástandið getur varað í marga
klukkutíma eða þar til slaknar á
vöðvum og vökvinn flæðir frjáls út.
Ástæða þvagblöðrufeimni er
óþekkt en hún kemur oftar en ekki
fram á unglingsárum og má rekja til
fyrsta skiptis sem einstaklingur þarf
að hafa þvaglát undir álagi. Það leið-
ir til kvíða og vandamálin hlaða utan
á sig þegar viðkomandi hefur
áhyggjur af því að geta ekki staðið
sig í sambærilegum aðstæðum í
framtíðinni.
Aðrar leiðir fyrir hendi
Afstaða hefur fullan skilning á því
að framkvæma þarf próf til að sann-
reyna hvort fangar hafi neytt vímu-
efna. En til þess að tryggja að fang-
ar með þvagblöðrufeimni þurfi ekki
að þjást og koma í veg fyrir að aðrir
fangar geri sér upp heilkennið til að
komast hjá þvagprufum þurfa fang-
elsismálayfirvöld að finna nýja
lausn, fjölga vali á vímuefnaprófum.
Þegar upp koma tilvik þar sem
fangar geta ekki pissað í bolla væri
hægt, samkvæmt ákvörðun varð-
stjóra, að vista viðkomandi í ein-
angrun í mjög stutta stund, eða þar
til önnur leið væri valin. Auðveldlega
er hægt að gera vímuefnaprófanir
bæði með munnvatni, svita og hári
auk þess sem alltaf er sá möguleiki
fyrir hendi að taka blóðsýni.
Þrátt fyrir að ódýrast og auðveld-
ast sé fyrir fangelsismálayfirvöld að
notast við þvagprufur eru tilvik
þvagblöðrufeimni það mörg að ekki
er forsvaranlegt að fjölga ekki leið-
um til eftirlits með vímuefnaneyslu.
Og fyrir þá sem haldnir eru heil-
kenninu er það afskaplega niður-
lægjandi að geta ekki skilað af sér
sýni og ósanngjarnt að þeir skuli
þurfa að sæta agaviðurlögum vegna
félagskvíðaröskunar sinnar.
Afstaða hvetur fangelsismála-
yfirvöld og heilbrigðisyfirvöld til
þess að kynna sér málið gaumgæfi-
lega og bregðast við hvatningu fé-
lagsins. Fleiri mega taka þetta til sín
en á vinnumarkaðnum eru fyrirtæki
sem skikka starfsfólk sitt til fara í
þvagprufur. Betra væri ef þau fyrir-
tæki fjölguðu leiðum til að vímuefna-
prófana.
Þá má að lokum geta þess að hug-
ræn atferlismeðferð hefur gefið
góða raun fyrir þá sem þjást af
þvagblöðrufeimni. Slík meðferð er
aftur á móti ekki í boði í fangelsum
landsins, ekki frekar en aðrar not-
hæfar sálfræðimeðferðir.
Heilkennið þvag-blöðru-
feimni (paruresis)
Eftir Guðmund
Inga Þóroddsson »Heilkennið flokkast
sem félagskvíða-
röskun og lýsir sér
þannig að þegar ein-
staklingur þarf að tæma
þvagblöðruna er honum
það ókleift.
Guðmundur Ingi
Þóroddsson
Höfundur er formaður Afstöðu,
félags fanga á Íslandi.
formadur@afstada.is
Þar sem ég hef verið fastagestur í Sundhöllinni í fjölda ára get ég ekki beðið
eftir að hún verði opnuð aftur eftir breytingar, en hún hefur verið lokuð síðan
í júní sl. Breytingarnar eru einstaklega vel heppnaðar að mínu mati.
Fastagestur.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12 velvakandi@mbl.is
Sundhöllin
Útilaugin Loksins verður líka hægt synda úti undir beru lofti.
Bókaðu snemma til
að tryggja þér pláss
Við hvetjum alla sem hafa í hyggju að sigla
með Norrænu á næsta ári að bóka snemma
til að tryggja sér pláss
Stangarhyl 1 | 110 Reykjavík | Sími: 570-8600
Smyril Line Seyðisfjörður 4702808 | info@smyril-line.is | www.smyrilline.is
JEPPADEKKIN VORU AÐ KOMA AFTUR!
Fiskislóð 30
101 Reykjavík
561 4110
Grjótháls 10
110 Reykjavík
561 4210
Njarðarbraut 9
260 Reykjanesbæ
420 3333
Lyngási 8
210 Garðabæ
565 8600
Tangarhöfði 15
110 Reykjavík
590 2045
Breiðhöfði 13
110 Reykjavík
590 2080
Gæða jeppadekkin frá BFGoodrich, sem
hafa reynst íslenskum jeppamönnum
frábærlega í áratugi, voru að koma í hús.
Ath. takmarkað magn.
nesdekk.is 561 4200
Made in USA