Morgunblaðið - 22.02.2018, Blaðsíða 34

VIÐTAL
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Laxgengur hluti áa landsins hefur
frá árinu 1932 lengst um heil fjöru-
tíu prósent og náttúruleg búsvæði
laxa hafa lengst sem því nemur og
arðurinn af lax- og silungsveiði jafn-
framt aukist umtalsvert. Ástæðu
þess má einkum rekja til fiskvega,
eða laxastiga, sem reistir hafa verið.
Og sá sem á heiðurinn af þeim flest-
um síðustu áratugi er Vífill Oddsson
verkfræðingur. Hann hefur hannað
fjórðung allra fiskvega á landinu;
suma í kunnum ám en aðrir hafa
gert ár fiskgengar og komið þeim á
kortið.
„Mínir fiskvegir hafa lengt lax-
veiðiár á Íslandi um ein tíu prósent.
Og að mínu mati,
og fiskifræðinga
sem ég hef rætt
við, hafa fiskvegir
aukið laxveiði hér
um fjörutíu pró-
sent,“ segir Vífill.
Hann bætir við að
þessar fram-
kvæmdir hafi
aukið arð af lax-
veiði umtalsvert. „Og það hefur ver-
ið skemmtilegt að standa í þessu
með mörgum góðum mönnum.“
Út er komin bók er nefnist Á
fiskivegum og ber undirtitilinn
Laxastigar og laxalíf Vífils Odds-
sonar verkfræðings. Höfundur er
Þór Sigfússon, tengdasonur Vífils.
Margt forvitnilegt kemur fram í
bókinni. Þar eru til að mynda kynnt-
ar ólíkar gerðir fiskvega, svo sem
þrepastigar; sprengdar eða fleyg-
aðar rásir; stífur neðan hindrana til
að hækka yfirborð; og fleygaðir yf-
irfallsstigar en með tilkomu kraft-
mikilla fleygunarvéla hefur þeim
farið fjölgandi. 27 fiskvegir hafa ver-
ið byggðir eftir hönnun Vífils og í ár
er hálf öld síðan sá fyrsti var opn-
aður. Það var í Selá í Vopnafirði og
gerði fiskvegurinn hana að einni
bestu veiðiá landsins. Fjölskylda
Vífils stóð þá að ræktun laxastofns
árinnar og gerði hann stigann í sam-
starfi við föður sinn, Odd Ólafsson,
yfirlækni á Reykjalundi, og tengda-
föður, Gústaf Þórðarson.
Átti framtíð í þessu
„Pabbi og tengdapabbi voru að
rækta Selá upp og fengu mig til að
teikna stiga við fossinn,“ segir Vífill
sem hafði þá lokið meistaranámi í
byggingarverkfræði í Kaupmanna-
höfn. „Á þeim tíma vann ég hjá
Verkfræðistofu Sigurðar Thorodd-
sen og Sigurður var frábær hús-
bóndi. Við verkfræðingarnir höfðum
leyfi til að vinna einhver sjálfstæð
verkefni á stofunni og þar vann ég
teikningar að Selárstiganum en Sig-
urður bað mig um að fá að hafa nafn
sitt á teikningunni líka. Ég var bara
ungur verkfræðingur að byrja fer-
ilinn en hann sagðist hafa trú á því
að ég ætti framtíð fyrir mér í
þessu.“
Og það var ævintýri þegar fisk-
vegurinn í Selárfossi var opnaður og
laxar tóku strax að ganga upp: veiði
í Selá rúmlega þrefaldaðist við það.
„Það var rosalega gaman að finna
fyrstu laxana fyrir ofan foss því það
var búið að spá illa fyrir þessu,“ seg-
ir Vífill. „Menn sögðu að áin væri of
köld til að vera góð og frjósöm lax-
veiðiá og svo töldu sumir að þessi
mikli urriði sem var uppi í ánni
myndi éta laxaseiðin – en þetta gekk
frábærlega. Tíu laxar veiddust strax
fyrsta árið, þrjátíu annað árið og svo
voru komnir hundrað laxar fyrir of-
an foss þriðja sumarið.
Það var skemmtilegt kvöldið á
Leifsstöðum, húsinu okkar við Selá,
þegar fyrsti laxinn veiddist fyrir of-
an foss. Pabbi fékk hann í Skipahyl
og við pabbi og tengdapabbi skál-
uðum fyrir honum.“
Vífill fékk sjálfur annan laxinn, og
staðurinn var nefndur eftir honum.
„Það var ákveðið að ef laxar
veiddust á ónefndum stöðum yrðu
þeir nefndir eftir veiðimönnunum en
pabbi veiddi þann fyrsta í hyl sem
þegar hafði nafn. Ég fékk minn í
ónefndum stað sem nú er Vífilsfljót.
Það var göngufiskur sem tók alveg
niðri undir brotinu.“
Gjörbreytti Langá
Það er gaman að ræða um allt
sem viðkemur veiði við Vífil enda
tengist hann íslenskri stangveiði á
ýmsan hátt. Hann var lengi í stjórn
veiðifélagsins við Selá, var stjórnar-
formaður Veiðimálastofnunar í á
annan áratug og hefur setið í stjórn
veiðifélagsins við Langá á Mýrum
frá 1980. Það var við þá góðu á sem
hann teiknaði næst.
„Pabbi átti hlut í Langá og stiga-
gerð var byrjuð í henni. Jósef Reyn-
is arkitekt hafði teiknað stóran stiga
við hinn 13 metra háa Sveðjufoss og
var það stærsti laxastigi landsins.
Við bræðurnir unnum við hann og
þar kynntist ég handbragðinu við
gerð svona stiga. Við erum fimm
bræðurnir og það má segja að pabbi
hafi verið heppinn að eiga svo
marga kraftmikla stráka sem gátu
tekið þátt í ævintýrum hans.
Ég teiknaði á þessum tíma ásamt
Sigurjóni Helgasyni vatnsmiðlunar-
stífluna við útfallið úr Langavatni og
það gjörbreytti Langá. Hún var oft
hálf-vatnslaus á sumrin fram að því.
Þessi miðlun hefur reynst stórkost-
lega.“ Og Vífill teiknaði síðan tvo
fiskvegi í Langá auk þess að skapa
náttúrulega leið fyrir laxinn með því
að sprengja rennu á einum stað.
„Svo þá fór strax að veiðast lax al-
veg uppundir Langavatn.“
„Gaman að standa í þessu“
Vífill varð áttræður í desember
síðastliðnum og segist hafa minnkað
við sig vinnu, sé nú í fimmtíu pró-
sent vinnu. Og hann heldur áfram að
teikna fiskvegi, nýjustu teikning-
arnar liggja fyrir framan hann.
„Þetta er það nýjasta, stigi við Sól-
heimafoss í Laxá í Dölum,“ segir
hann og klappar á stórar arkirnar.
„Þetta verður allt gert með fleygun
og engin þrep steypt, allt mjög nátt-
úrulegt. Ég held að þeir ráðist í
þetta fyrir vestan, þetta er ekkert
svo dýr framkvæmd. Fallið er ekki
nema fjórir og hálfur metri en nú
kemst laxinn bara að fossinum.
Ég mældi þetta allt í fyrrasumar.
Það er gaman að standa í þessu.
Fyrst skoða ég aðstæður og fer svo
að mæla. Í gamla daga fékk ég yfir-
leitt fiskifræðing með mér en ann-
ars fer Katrín kona mín með mér að
halda stönginni og mæla með mér.
Það hefur víða verið gaman að vinna
með stórhuga veiðifélögum og góð-
um formönnum þeirra, eins og Þor-
steini Þorgeirssyni á Ytri-Nýp við
Selá og Jóhannesi Guðmundssyni á
Ánabrekku við Langá, sem studdu
vel við framkvæmdirnar.“
Í fyrra voru gerðir tveir fleygaðir
þrepastigar eftir teikningum Vífils í
Miðfjarðará fyrir austan.
„Fyrstu laxarnir fóru strax upp,“
segir hann. „Það er alltaf gaman að
sjá slíkan árangur.“
Vífill segir að hann hafi teiknað
tíu til fimmtán fiskvegi sem ekki
hafa verið framkvæmdir, ýmist
vegna kostnaðar eða að heimamenn
séu ekki sammála um að ráðast í
framkvæmdir. Hann neitar ekki að
sér þyki svekkjandi að sumar teikn-
inganna hafi verið settar á ís.
„Ein þeirra er fiskvegur við
Barnafoss í Hvítá í Borgarfirði, til
að koma laxi upp í Norðlingafljót.
Það þarf upplýst göng til og ég
hannaði það um aldamótin í sam-
vinnu við Sigurð Má Einarsson
fiskifræðing en ekki var samstaða
um verkið meðal landeigenda. Það
hefði orðið fyrsti slíki laxastiginn
hér á landi.“
Meiri sportveiði í dag
Vífill segir það hafa hjálpað sér
frá fyrsta degi við fiskvegagerðina
að hann er sjálfur veiðimaður. „Þá
gerir maður sér betur grein fyrir því
hvernig laxinn hagar sér,“ segir
hann. „Ef fiskvegir virka ekki þá er
vandamálið yfirleitt það að fiskurinn
finnur ekki stigann strax og stund-
um alls ekki. Annars má geta þess
að það tekur átta til tíu ár að fá laxa-
stiga til að skila eðlilegum afköstum,
eða tvær kynslóðir laxa. Til að flýta
því ferli í Selá þá settum við áður
gönguseiði fyrir ofan fossana sumr-
in þegar við vorum að byggja stig-
ana,“ en þess má geta að árið 2010
var gerður fleygaður þrepastigi við
svokallaðan Efrifoss í Selá.
Og um Langá og Selá segir Vífill:
„Það eru mínar ár. Ég veiði í báðum
en er hættur að fara í aðrar. Við för-
um einu sinni á sumri í Vopnafjörð
en ferðirnar voru þrjár til fjórar á
sumri hér áður. Margt hefur breyst
við Selá og þar er komið mjög fínt
veiðihús en fjölskyldan á enn gamla
veiðihúsið á Leifsstöðum sem við
fáum að nýta þegar við veiðum þar.“
Hann segir bæði laxagengd og
veiðisiði hafa þróast vel hér á landi.
„Þetta er orðin meiri sportveiði í
dag en var, með aukinni fluguveiði
og veiða-og-sleppa. En ég vil nú
gjarnan að Íslendingar geti tekið
sér einn og einn lax í soðið …
En veiðiréttur skiptir gríðarlegu
máli fyrir bændur víða, eins og í
Borgarfirði og Húnavatnssýslunum
þar sem hann heldur búskap í góðu
horfi á mörgum býlum. Svo koma
veiðimenn til landsins og kringum
þetta er mikilvæg ferðaþjónusta
sem skilar milljörðum króna.“
Og Vífill teiknar enn fiskvegi, og
segir möguleika víða á að lengja og
bæta ár. „Enn er hægt að lengja
nokkrar góðar ár verulega, þótt
mjög mikið hafi verið gert og nýjar
leiðir verið opnaðar fyrir laxinn með
afar góðum árangri,“ segir hann.
„Fyrstu laxarnir fóru strax upp“
 Fiskvegir sem Vífill Oddsson verkfræðingur hefur hannað lengdu laxveiðiár landsins um tíu
prósent  „Enn er hægt að lengja nokkrar góðar verulega,“ segir Vífill  Áttræður og teiknar enn
Morgunblaðið/Einar Falur
Verkfræðingurinn „Enn er hægt að lengja nokkrar góðar ár verulega, þótt
mjög mikið hafi verið gert og nýjar leiðir verið opnaðar,“ segir Vífill.
Sá fyrsti Fiskvegurinn við Selárfoss frá 1968. „Það var búið
að spá illa fyrir þessu,“ segir Vífill en stiginn virkaði strax.
Stíflan Vatnsmiðlunarstíflan við Langavatn gjörbreytti sum-
arrennslinu í Langá og hefur „reynst stórkostlega“.
Hjónin Vífill og Katrín Gústafsdóttir, eiginkona hans, við Selá á
góðum degi. Feður þeirra stóðu að uppbyggingu árinnar.
34 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. FEBRÚAR 2018