Morgunblaðið - 14.03.2018, Síða 19

Á tímamótum
Kjánaleg umræða
um landbúnað og mál-
efni bænda er helst
viðhöfð af þeim sem
halda sig hagnast póli-
tískt á frösum um úr-
elta hugsun, gamal-
dags vinnubrögð og
risaeðlur.
Hversu mikil risa-
eðla er annars hægt að
vera, en reyna að
markaðssetja sig á
nýjan leik í pólitík, í nýjum umbúð-
um – með sömu gömlu tuggurnar?
Að keppast við að halda því fram
að ekkert hafi breyst og af ein-
skærri góðmennsku fyrir hagsmuni
bænda, ætli nútímalega fólkið að
frelsa bændur með tímabærum
breytingum. Meira að segja þeir
sem fengu tækifæri til að breyta, og
mistókst það hrapallega.
Líklega hafa fáar atvinnugreinar
gengið í gegnum annan eins breyt-
ingastorm og íslenskur landbún-
aður. Það sem meira er, því er
hvergi nærri lokið.
Frjálslyndi
Hvers vegna tölum við ekki oftar
og meira um þær breytingar? Að
landbúnaður á Íslandi er hluti af
frjálslyndri stefnu okkar í við-
skiptum. Eigum við að telja saman
hve fáa flokka og tollnúmer við höf-
um hér á landi er kemur að land-
búnaðarvörum og bera það saman
við önnur lönd? Já, það hefur verið
gert og niðurstaðan er einstök fyrir
Ísland. Endurunnir stjórn-
málamenn í nýjum umbúðum nefna
slíkt aldrei.
Eru þeir kannski eins og íslenski
osturinn sem framleiddur er úr inn-
fluttu mjólkinni?
Blekking.
Ekkert er eins brýnt
núna og vitræn og ær-
leg umræða um land-
búnað. Ályktanir bún-
aðarþings í síðustu
viku eru hróp á hjálp,
hróp á vitræna um-
ræðu.
Þó að margt megi
um þær ályktanir
segja, þá sérstaklega
ályktun um tollasamn-
ing. Sem er greinilega
til heimabrúks innan
samtaka bænda, þar sem afgreiðsla
nýrra búvörusamninga var bein-
tengd staðfestingu á tollasamningi.
Þá er og reglulega krúttlegt að
sjá enn aðra stjórnmálamenn sem
stóðu sjálfir í stafni þeirrar samn-
ingagerðar, og hafa nú stofnað nýj-
an flokk – sem þeir telja til miðju,
ekki kannast við ábyrgð sína. Það er
eins og annað endurpakkað dót.
Það er enn óleyst hvernig nýr
tollasamningur á ekki að stórskaða
íslenskan landbúnað. Það er enn
ekki farið að taka föstum og mark-
vissum tökum mögulega mestu
byggðaröskun sem leitt getur af
hruni sauðfjárræktar. Það er enn
óleyst hvernig bregðast á við úr-
skurði ESA um hrátt kjöt og ófros-
ið. Það eru ekki smá verkefni sem
bíða. Íslenskur landbúnaður hefur
ekki staðið frammi fyrir meiri tíma-
mótum síðan tekist var á við að
hemja offramleiðsluvandann, fyrir
rétt um 40 árum.
Það þýðir ekki að slá ryki í augu
fólks við þessar aðstæður – hér er
verið að takast á um frjálslynda at-
vinnustefnu. Það er frjálslynd at-
vinnustefna að steypa ekki und-
irstöðum undan sjálfbærum
íslenskum landbúnaði og færa allt
vald yfir framleiðslu hans undir hæl
fákeppni.
Það þýðir ekki að slá ryki í augu
bænda og segja þeim að standa sig
betur og fagna því að þeir geti nú
tekið á móti samkeppni við aðra
bændur sem ekki þurfa að und-
irgangast sömu ítarkröfur og þeir.
Það þýðir ekki að slá ryki í augu
borgara landsins og segja að hér
þurfi ekki að taka erfiðar ákvarð-
anir. Að hér verði ekki að verða
breytingar sem eru óþægilegar – ef
á að takast að rétta við það sem er
farið hallast verulega.
Staða mála
Landbúnaðarráðherra, Kristján
Þór Júlíusson, hefur ekki haft marg-
ar vikur til að undirbúa þessi tíma-
mót. Hann tók við ráðuneyti sem
hafði haft, sem dæmi, úrlausn á af-
komubresti heilu byggðalaganna í
marga mánuði, og engin einasta til-
laga var til útfærð sem samstaða
gat orðið um. Það var samt hans
fyrsta verk og hann hefur sagst
ætla að takast á við þessi verkefni
öll. En ég tek eftir að sumir vilja
ekki heyra hvað hann hefur að
segja.
Hann hefur ekki haft tíma eða
ráðrúm til að takast á við viðbrögð
við úrskurði ESA. Hvað sem gamlir
landbúnaðarráðherrar og við mörg
önnur viljum segja – þá er rót og
rótarangar þess máls, hjá mörgum
ráðherrum og fyrst af öllu er það
svo að hagsmunum landbúnaðar var
fórnað fyrir hagsmuni sjávarútvegs
skömmu eftir árið 2000. Það er meg-
in mál hér. En það þýðir ekki að fást
um það nú. Málið verður líka að
taka úr höndum þeirra embætta
sem hafa áður forklúðrað því máli
öllu. Á annan hátt fær það ekki trú-
verðugleika.
Hvort sem talað er um tollasamn-
ing, vanda sauðfjárbænda, eða getu
okkar til að takast á við breytt
landslag – þá liggur lausnin ekki í
öðru en að þétta og treysta þau tæki
sem hægt er að nota. Hér hafa orðið
þær breytingar á skömmum tíma að
innflutningur hefur margfaldast á
búvöru – og samt er hrópað að ekk-
ert hafi breyst.
Er það endilega þannig að við
ætlum að láta erlendum bændum og
matvælaiðnfyrirtækjum eftir að
vinna meira og meira af okkar mat?
Í skoðanakönnun sem gerð var fyrir
nokkrum árum töldu um 90% þjóð-
arinnar mikilvægt að vera ekki öðr-
um háð um matvæli að öllu eða
verulegu leyti.
Stöðugleikamörk
Ég segi að sem fyrst þarf að hefja
vinnu við stöðugleikamörk fyrir ís-
lenskan landbúnað og neytendur.
Markmið búvörusamnings eru skýr
– að treysta starfsgrundvöll land-
búnaðar – markmið með tollasamn-
ingi eru skýr – að efla samkeppni,
fjölbreytni og aðgang okkar að er-
lendum markaði. Til hagsbóta fyrir
bændur og neytendur. Enga aðra.
Svo einfalt er það.
Stöðugleikamörk eiga að tryggja
og treysta framleiðslugetu og fram-
leiðsluvilja íslenskra bænda og ís-
lensks matvælaiðnaðar. Stöð-
ugleikamörkin eiga að verja
hagsmuni neytenda. Stöðugleika-
mörkin eiga að teysta að sem hæst
hlutfall í hverri búgrein verði inn-
lend framleiðsla. Stöðugleikamörkin
eiga að treysta að ávinningur af
samkeppni verði neytenda og til efl-
ingar á landbúnaði.
Stöðugleikamörkin eiga að stuðla
að markmiðum okkar um að heil-
næmar og hreinar afurðir verði leið-
arstef og standa þannig sem traust-
ur bakhjarl byggðar. Vel byggðar
sveitir eru eitt helsta stolt þjóðar
sem nú hefur eignast risastóra nýja
atvinnugrein, ferðaþjónustu. Sem er
langtum stærri, mæld í öflun er-
lendra tekna en sjávarútvegur og
stóriðja. Það er magnað.
Stöðugleikamörk fyrir landbúnað
eiga sér fyrirmyndir í mörgum at-
vinnugreinum, hér á landi og ekki
síst í starfsumhverfi landbúnaðar
hjá öðrum þjóðum.
Sem fyrstu viðbrögð við úrskurði
um hrátt kjöt og ófrosnar og óger-
ilsneyddar afurðir, tökum við til við
verja einstaka stöðu okkar og heil-
brigði. Við þurfum að undirbúa öfl-
ug gæða- og vottunarkerfi fyrir
framleiðslu okkar. Við þurfum opna
og hreinskipta umræðu um áhættu
og afleiðingar. Við þurfum skilning
á stöðu sérstöðu okkar. Það getur
aldrei verið talin frjálslynd sam-
keppni að láta keppa við framleiðslu
sem getur notað sýklalyf til að
sækja samkeppnisforskot. Eða
fórna einstökum árangri í baráttu
við sýkingar í alifuglarækt. Með til-
heyrandi kostnaði fyrir samfélagið.
Hvaða frjálslyndi er það?
Það er eins með rónann og áfeng-
ið. Þeir sem það misnota koma á það
óorði. Þeir sem mest skreyta sig
með frjálslyndi – koma á það óorði.
Eftir Harald
Benediktsson »Hvers vegna tölum
við ekki oftar og
meira um þær breyt-
ingar? Að landbúnaður
á Íslandi er hluti af
frjálslyndri stefnu
okkar í viðskiptum.
Höfundur er 1. þingmaður
Norðvesturkjördæmis.
Haraldur
Benediktsson
19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. MARS 2018
Kappsund Boðsundskeppni grunnskólanna fór fram í Ásvallalaug í
Hafnarfirði í gær. 544 nemendur frá 34 skólum tóku þátt í keppninni.
Hari
Líklega er það rétt að
okkur Íslendingum hef-
ur ekki tekist sér-
staklega vel að móta
heildstæða lang-
tímastefnu í heilbrigð-
ismálum, nema að einu
leyti: Við erum sam-
mála um að tryggja gott
heilbrigðiskerfi fyrir
alla, óháð efnahag og
þjóðfélagsstöðu.
Í umróti síðustu tíu
ára hefur reynst erfitt að horfa til
lengri tíma, ná yfirsýn og marka stefnu
til lengri tíma í heilbrigðismálum.
Hvernig má annað vera? Frá 2007 hafa
sjö einstaklingar úr fjórum stjórn-
málaflokkum setið í stóli heilbrigð-
isráðherra. Að meðaltali hafa þeir setið
rétt liðlega 18 mánuði.
Lítill eða enginn árangur næst í
rekstri fyrirtækja þegar stöðugt er
skipt um forstjóra. Framtíðarsýnin
nær litlu lengra en fram að næstu for-
stjóraskiptum – þróun situr á hakanum
og nýjar leiðir verða ekki farnar. Hið
sama á við um heilbrigðiskerfið.
Auðvitað er ekki sanngjarnt að
halda því fram að stefnuleysi ríki í heil-
brigðismálum en við erum a.m.k. lít-
illega áttavillt. Þess vegna markast op-
inber umræða fremur af því hversu
miklum fjármunum er varið til heil-
brigðismála, en af þeim árangri sem
næst í þjónustunni. Mælikvarðinn er
ömurlegur og setur vængi undir þá trú
að hægt sé að leysa flest
vandamál heimsins með
peningum. Aukin út-
gjöld til heilbrigðismála
er ekki markmið í sjálfu
sér. Tilgangur sameig-
inlegs heilbrigðiskerfis
er ekki að verja sem
mestum fjármunum í
reksturinn heldur að
auka lífsgæði almenn-
ings með góðri og öflugri
heilbrigðisþjónustu.
Og þá skiptir skipu-
lagið – kerfið sjálft –
mestu.
Hugmyndafræði
Sjúkratrygginga
Í liðinni viku var skýrsla Ríkisend-
urskoðunar um Sjúkratryggingar Ís-
lands [SÍ] sem kaupanda heilbrigð-
isþjónustu, rædd á Alþingi að
frumkvæði Svandísar Svavarsdóttur
heilbrigðisráðherra. Skýrslan er fróð-
leg og ábendingar Ríkisendurskoðunar
ber að taka alvarlega. En við umræðu
um SÍ er nauðsynlegt að hafa í huga
hvaða hugmyndafræði er að baki stofn-
uninni; að tryggja að fjármagn fylgi
sjúklingum og að greiðslur ríkisins til
veitanda heilbrigðisþjónustu séu í sam-
ræmi við þá þjónustu sem veitt er. Við
ætlumst til að þarfir sjúkratryggða, –
við öll – séu í forgangi. Þessi regla gild-
ir og á að gilda óháð því hver veitir
þjónustuna. En til að hægt sé að fylgja
henni verður að skilgreina þjónustuna
og réttindin með skilmerkilegum
hætti. Annars er það undir hælinn lagt
hvort árangur náist og engin leið að
tryggja að fjármagn renni þangað sem
við viljum að það fari og það nýtist með
þeim hætti sem við viljum.
Vert er að vekja athygli á ábend-
ingum Ríkisendurskoðunar um að
brýnt sé að SÍ haldi áfram að þróa
samning við Landspítalann um fram-
leiðslutengda fjármögnun klínískrar
þjónustu. Ég hef lengi verið sann-
færður um nauðsyn þess að taka upp
skýrari stefnumótun og fjármögnun
þegar kemur að Landspítala Íslands.
Hverfa frá þeirri hugmyndafræði að
vera með Landspítala Íslands á föstum
fjárlögum sem meginreglu. Fremur á
að semja við Landspítalann á grund-
velli ferilverka, hinnar klínísku þjón-
ustu. Ég hef leyft mér að kalla þetta
verkefnatengda fjármögnun – að fé
skuli fylgja sjúklingi og þeirri þjónustu
sem þarf að veita honum.
Árangur: Styttri biðtími
Sú hugmyndafræði, að fé fylgi hin-
um sjúkratryggða, skilar árangri. Í
viðtali við Ríkisútvarpið 25. febrúar
síðastliðinn benti Óskar Reykdalsson,
framkvæmdastjóri lækninga hjá
Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins, á
árangurinn af nýju fyrirkomulagi við
fjármögnun heilsugæslustöðva. Þær fá
nú greitt miðað við þann fjölda ein-
staklinga sem eru skráðir á viðkom-
andi heilsugæslustöð en einnig er tekið
tillit til lýðfræðilegra þátta. Fjár-
mögnun þjónustunnar er óháð rekstr-
arformi heilsugæslustöðvanna. Þar sit-
ur einkarekstur og opinber rekstur við
sama borð.
Árangurinn: Biðtími á Heilsugæslu
höfuðborgarsvæðisins hefur styst úr
u.þ.b. fjórum vikum í tæpa eina viku.
Hægt er að ná svipuðum árangri á
öðrum sviðum í heilbrigðisþjónustu ef
við fylgjum þeirri forskrift sem ríkis-
endurskoðandi í rauninni bendir á að
brýnt sé að þróa áfram. Þar leika
Sjúkratryggingar Íslands lykilhlut-
verk.
Stefnan í heilbrigðismálum til fram-
tíðar getur ekki mótast af andúð á
einkarekstri. Það er engin skynsemi í
öðru en að nýta kosti einkarekstrar í
heilbrigðisþjónustu þar sem það er
hagkvæmt og skynsamlegt til að
tryggja góða þjónustu við landsmenn.
Markmiðið er að nýta takmarkaða
fjármuni sem best og að þeir sem
þurfa á þjónustunni að halda sitji við
sama borð – óháð efnahag.
Fé fylgi sjúklingi
Eftir Óla Björn
Kárason
» Stefnan í heilbrigð-
ismálum til fram-
tíðar getur ekki mótast
af andúð á einkarekstri.
Það er engin skynsemi í
öðru en að nýta kosti
einkarekstrar.
Óli Björn
Kárason
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins.