Skírnir - 01.09.2016, Blaðsíða 92

hugunum sem gerðar hafa verið. Forsendur fordómaleiðarinnar eru
á hinn bóginn a priori-hugmyndir á borð við það að efnislegt rúm
hljóti að vera evklíðskt eða að enginn hlutur geti verið bæði allur
grænn og allur rauður á sama tíma. Báðar leiðirnar mæla þannig
með því að stuðst sé við fullnægjandi forsendur fyrir þeim skoðun -
um sem við myndum okkur, jafnvel þótt forsendurnar sem lögð er
áhersla á í hvorri leið um sig séu vissulega af ólíku tagi.
Hvað þriðja og síðasta atriðið varðar — að gagnrýnin hugsun
hvetji til efa og forðist endanlegar niðurstöður — þá held ég að það
sé í sjálfu sér mikið til í því hjá Róbert að Peirce tengi hina vísinda-
legu aðferð við það að eyða efa og komast að niðurstöðu.12 Ef við horfi
Peirce er rétt lýst með þessu held ég að Peirce hafi einfaldlega haft á
röngu að standa hvað vísindin varðar. Eins og vísindaheimspekingar
hafa ítrekað bent á allt frá dögum Davids Hume er aldrei hægt að
segja að empirískar rannsóknir á borð við athuganir og tilraunir
„sanni“ vísindalegar tilgátur fyrir fullt og allt.13 Við getum í besta falli
sagt að rannsóknir styðji eða staðfesti slíkar tilgátur — og eigum þá við
að rannsóknin veiti okkur aukna ástæðu eða rök fyrir því að tilgátan
megi teljast sönn. Þegar nægilega miklar rannsóknir hafa verið gerðar
sem styðja tilgátuna getum við oft dregið þá álykt un að tilgátan sé
nær örugglega sönn, en sá möguleiki er þó engu að síður alltaf til
staðar að svo sé ekki. Hugmyndin um að vísindin megi nota til að
eyða öllum efa og komast að algjörlega endanlegum niðurstöðum
lýsir því grundvallarmisskilningi á eðli vísindarannsókna.
3. Óheppilegt flokkunarkerfi
Hingað til hef ég leitast við að svara rökum Róberts fyrir því að
gagnrýnin hugsun, í skilningi Páls, samsvari fágaðri fordómaleið
fremur hinni vísindalegu aðferð. Ég er þó sammála niðurstöðu
328 finnur dellsén skírnir
12 Mér sýnist þó að áhersla Peirce á þeim stöðum, sem Róbert vitnar til, sé á að tveir
eða fleiri ólíkir einstaklingar geti komist að sömu niðurstöðu fremur en að Peirce
telji sérstaklega vísindalegt að komist sé að niðurstöðu sem ekki megi efast um
þaðan í frá. Slíkt myndi líka stríða gegn þeirri skeikulleikahyggju (e. fallibilism)
sem Peirce segist aðhyllast annars staðar; sjá til dæmis Peirce 1955 [1877]: 4.
13 Um þetta má meðal annars lesa á Vísindavefnum (Finnur Dellsén 2016a, 2016b).