Skírnir - 01.09.2016, Blaðsíða 204

þ.e. að dönsk nýyrði kæmu í stað erlendra, einkum þýskra töku-
orða. Endurnýjun orðaforðans átti sér aðallega stað í gegnum
þýðingar og þegar þær leiddu í ljós að ekki voru til dönsk orð til að
fanga merkinguna skyldu ný mynduð á grundvelli danskrar tungu.
Stundum var hvatt til þess að leitað væri fyrirmynda í eldra máli eða
til norrænna grannmála við myndun nýyrða. Með tilkomu Árna-
safns sköpuðust betri skilyrði fyrir rannsóknir á forníslensku. Við
þýðingar á íslenskum fornbókmenntum á dönsku var í fyrstu hvatt
til þess að textinn væri í sem bestu samræmi við frumtextann, en sú
viðleitni leiddi til fyrningar málsins með því að notaður var gamall
og sjaldgæfur orðaforði (Skautrup 1953: 153–154). Í samanburði við
dönsku var íslenska hið upprunalega, óbreytta og hreina mál, og
sumir danski málhreinsunarmenn litu því til íslenskrar tungu sem
fyrirmyndar sökum hreinleika hennar og sameiginlegs uppruna.
Fullvíst má telja að áhugi Dana á íslenskri tungu hafi vakið íslenska
stúdenta og lærdómsmenn enn frekar til vitundar um mikilvægi
hennar fyrir Íslendinga og íslenska menningu, og ekki óvarlegt að
álykta að einhverjir Íslendingar hafi séð hliðstæðu með stöðu
dönsku gagnvart þýsku og íslensku gagnvart dönsku og að sú um -
ræða, sem fór fram í Danmörku um stöðu móðurmálsins gagnvart
þýsku, hafi orðið þeim hvatning til að standa vörð um eigin tungu.
Það var í þessu andrúmslofti sem áhugi Rasmusar Kristians Rask
kviknaði á íslenskri tungu.
Rask og íslensk tunga
Hafi Danir bjargað íslenskunni fer ekki á milli mála að þar fór Ras-
mus Kristian Rask fremstur í flokki. Áhugi hans á íslenskum bók-
menntum og tungu á sér vart hliðstæðu, enda náði hann slíkum
tökum á málinu að einsdæmi þótti af erlendum manni á hans tíð.
Þá beindu rannsóknir hans og kenningar um íslensku jákvæðri at-
hygli að tungunni bæði hér heima og erlendis. Í kenningum sínum
lagði Rask íslensku og norrænu að jöfnu og í ljósi þess leit hann á
íslensku sem upprunamálið. Það er vitaskuld ekki rétt, heldur hitt
að íslenskan hafði breyst minna en aðrar norrænar tungur og því
varðveitt best hið upprunalega mál Norðurlandabúa. Rannsóknir
440 auður hauksdóttir skírnir