Skírnir - 01.09.2016, Blaðsíða 97

333gagnrýnin og vísindaleg hugsun
geta vel verið það. Til dæmis væri ekkert athugunarvert eða ógagn -
rýnið við að mynda sér þá skoðun að 1 + 2 + 3 = 6 á grunni þess að
vita bæði að 1 + 2 = 3 og einnig að 3 + 3 = 6. Fyrri fullyrðingin segir
mér að 1 + 2 + 3 sé jafngilt 3 + 3 og sú seinni að 3 + 3 sé jafngilt 6;
þetta tvennt segir mér svo að 1 + 2 + 3 = 6. Hér er verið að beita
fordómaleiðinni að því leyti að verið er að höfða til fyrri skoðana
sem rök fyrir nýjum skoðunum, en engu að síður er verið að fylgja
boðorði gagnrýninnar hugsunar í einu og öllu að því er ég fæ best
séð. Af þessu má álykta að það sé ekkert við fordómaleiðina sem
slíka sem stangast á við gagnrýna hugsun í skilningi Páls.
4. Vitnisburður, traust og gagnrýnin hugsun
Óhemju margar skoðanir okkar byggjast á vitnisburði annarra með
einum eða öðrum hætti, til dæmis á því sem aðrir segja okkur í
venjulegum samræðum og því sem okkur er kennt í skólum.17 Ef
einhver neitaði með öllu að mynda sér skoðanir á grundvelli vitnis-
burðar myndi viðkomandi fljótlega verða algjörlega ófær um að lifa
eðlilegu lífi í samfélagi fólks. Mikilvægi vitnisburðar við skoðana-
myndun sést meðal annars á því að fjölmiðlar og menntastofanir
hafa það í raun sem meginmarkmið að veita vitnisburð sem við
getum notað til að mynda okkur skoðanir og öðlast þekkingu. Að
sama skapi myndum við okkur iðulega skoðanir á grundvelli þess
sem okkur er sagt af vinum, ættingjum, samstarfsfólki og jafnvel
ókunnugu fólki í afgreiðslu- og þjónustustörfum ýmiss konar. Með
öðrum orðum virðumst við oft og tíðum treysta öðru fólki og
ýmsum stofnunum til að segja satt og rétt frá.
En af hverju teljum við okkur geta treyst fólki með þessum hætti
— hvaða réttlætingu höfum við fyrir því að gera það? Heimspeki-
legum kenningum um þetta efni má skipta í tvennt: Svokölluð
smættarhyggja (e. reductionism) kveður á um að sú réttlæting sem
fæst úr vitnisburði annarra eigi rætur að rekja til annarrar vitneskju
skírnir
17 Í þekkingarfræði er orðið „vitnisburður“ (e. testimony) notað sem samheiti yfir
allt það sem okkur er sagt, óháð því á hvaða grunni sá sem mælir myndaði sér þá
skoðun.