Skírnir - 01.09.2016, Blaðsíða 99

335gagnrýnin og vísindaleg hugsun
þarf maður ekki að hafa sérstaka ástæðu til að halda að einhver sé
traustsins verður til að öðlast réttlættar skoðanir á grundvelli þess
sem viðkomandi segir. Það eitt að viðkomandi segir manni að til-
tekin fullyrðing sé sönn geri að verkum að sú skoðun er réttlætt
nema maður hafi aðrar ástæður til að efast um fullyrðinguna. Reid
og aðrir sjálfstæðissinnar um vitnisburð telja þannig að það að
mynda sér skoðanir á grundvelli vitnisburðar sé svipað því að
mynda sér skoðanir á grundvelli skynjunar (e. perception), minn-
inga (e. memory), eða með beitingu hugarafls (e. introspection) að því
leyti að hægt sé að mynda sér slíkar skoðanir án þess að reiða sig á
aðrar skoðanir eða aðferðir við skoðanamyndunina. Samkvæmt
sjálfstæðishyggju er vitnisburður því hliðstæður skynjun, minni, og
beitingu hugarafls að því leyti að vera ein meginstoð í þekking-
arfræðilegu lífi okkar sem ekki er hægt að smætta niður í aðrar leiðir
til að mynda sér skoðanir.
Hér verður ekki tekin afstaða til þess hvort smættarhyggja eða
sjálfstæðishyggja um vitnisburð er nær sannleikanum. Það sem ég vil
benda á er að hvorugt sjónarmiðið gerir ráð fyrir því að gagnrýnin
hugsun sé nauðsynleg til að mynda réttlættar skoðanir á grundvelli
vitnisburðar. Ástæðan er sú að gagnrýnin hugsun, í skilningi Páls
Skúlasonar, krefst þess að við föllumst ekki á fullyrðingu nema við
höfum „fyrst rannsakað hvað í henni felst“ (Páll Skúlason 1987: 70).
Þetta skilyrði er einfaldlega ekki uppfyllt í mörgum tilvikum þar
sem við myndum okkur skoðanir á grundvelli vitnisburðar sem eru
réttlættar samkvæmt bæði smættar- og sjálfstæðishyggju. Fyrir
þessu eru tvenns konar ástæður: (i) Í fyrra lagi getum við oft
myndað okkur réttlættar skoðanir á grundvelli vitnisburðar án þess
að skilja til fulls hvað sá sem veitir vitnisburðinn er að segja, til
dæmis vegna þess að vitnisburðurinn er settur fram með hjálp hug-
taka sem við þekkjum ekki nægilega vel. Svo tekið sé dæmi úr vís-
indum þekkjum við öll eflaust einhvern sem aðhyllist þróunar -
kenningu Darwins á grundvelli þess að hún er samþykkt af nær
öllum starfandi vísindamönnum jafnvel þótt viðkomandi skilji
kannski ekki til fulls lykilhugtakið náttúruval (e. natural selection).
Hér skiptir ekki máli hvort þetta traust megi smætta niður í rétt-
lætingu fyrir því að þeir sem veita vitnisburðinn séu að segja satt
skírnir