Ný Dögun - 01.11.1991, Qupperneq 16

/Vjý Dögu»\
tárunum, að hann leyfir sér að gráta og
finnur fyrir létti.
En fleira kemur til en vilji og viðhorf, það
er varnarháttur að dofna upp og halda
þannig frá sér allra fyrst því sem maður
ræður ekki við og er óbærilegt. Bræður sem
misstu báða foreldra sínu af slysförum lýstu
því hvernig þeim fannst þeir vera fyrir utan
sjálfa sig, á meðan þeir gerðu nauðsynlegar
ráðstafanir fyrir kistulagningu og útför.
Okkur fannst við vera að fást við missi ein-
hverra allt annarra en foreldra okkar, sögðu
þeir. Og það var ekki fyrr en síðar, að frosið
þel þiðnaði og vitundin fyrir því, sem hafði
gerst óx og varð áþreifanlegt.
Útrás sorgar og tjáning er nauðsynleg
forsenda þeirrar græðslu og huggunar, sem
kemur á löngum tíma. Þá er mikilvægt á
þeim vegi að sársaukinn finni farveg, og
hvernig tekst til í byrjun kann að ráða miklu
um framhaldið. William Worden segir það
fyrsta verkefni sorgarinnar, að greina
raunveruleika mississins, mikilvægi hans
og endanleika. Og eins það, að finna fyrir
sársauka sorgarinnar. Hlífðin er þess vegna
ekki fólgin í því að halda mönnum frá
sársaukanum, hvort heldur það er gert með
lyfjum eða ótímabærri huggum trúarinnar,
heldur þetta, að komast sem næst því, sem
veldur kvölinni og ganga í gegnum hana.
Og þar á hjálparinn helst af öllu að vera
álengdar nær og samferðamaður, að því
marki sem það er mögulegt...
Þegar áfall dynur skyndilega yfir, er erfitt
að trúa því sem orðið hefur. Það er ekki
óalgengt að menn rengi og véfengi í upphafi
þegar váleg tíðindi eru flutt. Það getur ekki
verið satt. Og jafnvel þótt vitsmunalega sé
það orðið ljóst, þá er samt erfitt að trúa því
tilfinningalega, sem ekki verður rúmað í
fljótu bragði. Hér hjálpar það, sem áður
hefur verið nefnt að fá að sjá og greina. Og
hér hjálpar einnig mörgum að fá tækifæri til
að fara aftur og aftur yfir atburðarásina,
segja frá og rifja upp. Þá er líkt og höfuðið og
hjartað samtengist og vitsmunaleg vissa eyði
efa tilfinninganna.
Helgiathafnir kirkjunnar, kistulagning og
útför, hafa í aldanna rás verið viðtekinn
farvegur sorgarinnar, og geta, sé vel að þeim
staðið, stuðlað að heilbrigðri útrás sorgar-
innar. Sérstaklega getur kistulagningin verið
áhrifarík. Þar gefst nákomnustu ættingjum
tækifæri að sjá dáinn ástvin í síðasta sinn.
Raunveruleiki missisins verður áþreifan-
legur. Þennan þátt þarf að undirbúa vel.
Allur frágangur þarf að endurspegla virð-
ingu fyrir hinum látna. Mikilvægt er að fólk
fái í kistulagningunni allan þann tíma, sem
það þarf, líka til að vera í einrúmi.
Eigi börn í hlut sem aðstandendur, þá
þarf mikla nærfærni. í fyrsta lagi má aldrei
leggja hart að barni að vera viðstatt kistu-
lagningu. Það má aldrei neyða það til þátt-
töku. En sé þess nokkur kostur, þá er yfirleitt
betra ef hægt er að hlúa að þátttöku barns
við þessa athöfn. Gott er þá, að barnið fái að
fara inn að kistunni með nánustu ættingjum,
áður en sjálf athöfnin hefst.
Miklu ræður um líðan bams og reynslu
við þessar aðstæður, hvernig fólkinu í
kringum það líður. Sé umhverfið allt tætt og
skelfingu lostið er næsta víst að áhrifin verði
ógnvekjandi. Sé aftur á móti andrúmsloftið
með þeim hætti, að það miðli öryggi, því
meiri líkur eru til þess að barnið finni sig
öruggt. Niðurstaðan verður þá, að það var
betra að fá að vera með og sjá og greina,
heldur en að láta það ógert.
Útförin er meira opinber kveðja en kistu-
lagningin, og í kistulagningunni finnur fólk
yfirleittbetur, að því er óhætt að láta tilfinn-
ingar sínar í ljós. Aður hefur verið minnst á
hversu mikilvægt það er, að orða hugsanir
og tilfinningar tengdar látnum ástvini.
Kistulagning og útför geta veitt tækifæri til
þessa.
Við undirbúning þessarar athafnar er sest
niður til að deila minningum. Þess gætir að
vísu mikið í líkræðum, að fólk sé hafið til
skýjanna og vissulega erum við þar að þakka
fyrir það góða, sem gafst með og fyrir látinn
ástvin. Hitt er nauðsynlegt, ef þess er nokkur
kostur, að fólk geti bæði tjáð sig um allt það
sem það kemur til með að sakna í fari þess
16