Dagblaðið Vísir - DV - 10.08.2018, Blaðsíða 36

36 10. águst 2018
Í
skjóli myrkurs var Berlínar-
múrinn, Berliner Mauer á
þýsku, reistur aðfaranótt 13.
ágúst 1961. Hann skipti Berlín
í tvennt og þar með Þýskalandi í
tvennt, Austur- og Vestur-Þýska-
land. Markmiðið með byggingu
múrsins var að koma í veg fyrir
að óánægðir íbúar Austur-Þýska-
lands gætu flúið til vesturs. Þegar
hann féll þann 9. nóvember 1989
gerðist það nær jafn skyndilega
og þegar hann reis. Í 28 ár hafði
múrinn verið eitt helsta tákn
kalda stríðsins og járntjalds-
ins sem skildi að hina sovésku
Austur-Evrópu og lýðræðisríkin
í vestri.
Að síðari heimsstyrjöldinni
lokinni skiptu sigurvegarar
stríðsins, Bandamenn, hinu sigr-
aða Þýskalandi í fjögur svæði. Á
Potsdam-ráðstefnunni var sam-
þykkt að Bandaríkin, Bretland,
Frakkland og Sovétríkin fengju
eitt svæði hvert í sinn hlut. Sömu
aðferð var beitt við höfuðborg
Þýskalands, Berlín.
En samband Sovétríkjanna
annars vegar og hinn þriggja ríkj-
anna hins vegar versnaði hratt
og í stað samvinnu um hið her-
setna Þýskaland tók við keppni
og deilur. Eitt þekktasta dæmið
er herkvíin sem Sovétríkin settu
á Vestur-Berlín í júní 1948 en þá
var lokað fyrir alla birgðaflutn-
inga til og frá borginni. Þetta
leystu Bandamenn með loftbrú
og herkvíin féll um sjálfa sig.
Í upphafi var rætt um að sam-
eina Þýskaland en í kjölfar versn-
andi samskipta Sovétríkjanna og
hinna þriggja ríkjanna snerist
þetta fljótlega upp í Vestur-Þýska-
land gegn Austur-Þýskalandi
og lýðræði gegn kommúnisma.
Þetta varð opinbert 1949 þegar
svæðin sem Bandaríkin, Bret-
land og Frakkland réðu yfir urðu
að Vestur-Þýskalandi og svæði
Sovétmanna að Austur-Þýska-
landi. Sama átti við í Berlín en
borgin var algjörlega á yfirráða-
svæði Sovétmanna svo Vestur-
-Berlín varð að einhvers konar
eyju í Austur-Þýskalandi komm-
únista.
Mikill efnahagslegur munur
Á skömmum tíma varð mikill
munur á lífskjörum í austur- og
vesturhlutanum. Í Vestur-Þýska-
landi var tekið upp kapítal ískt
hagkerfi og hagvöxtur varð mik-
ill. Ef fólk var tilbúið til að vinna
gat það lifað góðu lífi, keypt sér
ýmislegt sem hugurinn girntist
og ferðast. Í austurhlutanum
var staðan allt önnur. Sovét-
menn höfðu litið á hann sem
herfang og höfðu flutt vélar og
tæki og önnur verðmæti heim
til Sovétríkjanna. Þegar Austur-
-Þýskaland varð ríki 1949 var það
nánast undir beinni stjórn Sovét-
manna og kommúnísku stjórnar-
fyrirkomulagi var komið á. Efna-
hagurinn náði sér ekki á strik og
frelsi fólks var mjög takmarkað.
Þegar kom fram á 1952 var
Austur-Þýskaland eiginlega
orðið að virki, ekki til að halda
óvinum úti heldur til að halda
íbúunum inni. Fólk flúði í stríð-
um straumum yfir til vesturs.
En í Vestur-Berlín var enn opið
á milli austur- og vesturhlutans.
Fólk streymdi því þangað og yfir
landamærin til vesturhlutans.
Sumir voru stoppaðir en mörg
hundruð þúsund manns tókst
að komast til vesturs. Flogið var
með fólkið til Vestur-Þýskalands.
Margir flóttamannanna voru
ungt fólk með góða menntun og í
upphafi sjöunda áratugarins var
austurhlutinn að missa vinnuafl
og íbúa á miklum hraða. Talið er
að frá 1949 til 1961 hafi 2,7 millj-
ónir flúið austurhlutann til vest-
urs.
Til að stöðva þennan flótta var
gripið til þess ráðs að loka fyrir
auðvelt aðgengi fólks að vestur-
hluta Berlínar.
Í kjölfar frægra orða Walters
Ulbricht, formanns ríkisráðs
Austur-Þýskalands, 1961, „Niem-
and hat die Absicht, eine Mauer
zu errichten.“ (Enginn ætlaði að
reisa múr), jókst straumurinn til
vesturs og næstu tvo mánuði fóru
um 20.000 manns yfir til vestur-
hlutans. Orðrómur var uppi um
að eitthvað ætti að gerast á
TÍMAVÉLIN
Kópavogsbraut 115 / 200 Kópavogur / s. 844 1145
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
REISTUR Í SKJÓLI MYRKURS – RIFINN NIÐUR Í
KASTLJÓSI HEIMSPRESSUNNAR
n Ris og fall Berlínarmúrsins