Fréttablaðið - 28.12.2018, Qupperneq 34

Óhætt er að segja að árið 2018 hafi verið viðburðaríkt í áliðnaði. Það má segja að
togstreita stórveldanna í heiminum
hafi hverfst um álið. Og þar sem
verð á áli ræðst á heimsmarkaði
hefur það áhrif á íslenska álfram-
leiðslu. Tollahækkanir Banda-
ríkjanna á ál hafa einkum beinst
að Kínverjum, enda hefur verið
sýnt fram á að ríkisstuðningur við
álframleiðslu þar í landi skekki
samkeppnisstöðuna á heimsvísu.
En tollar á álinnflutning hafa einnig
náð til Evrópuríkja og nágrannarík-
janna Kanada og Mexíkó og hefur
tollastríðið valdið spennu á álmörk-
uðum.
Áfram stefnir í heilbrigðan vöxt
í eftirspurn áls upp á 4-5% á næstu
árum. Umframeftirspurn er eftir
áli á heimsvísu á þessu ári og útlit
fyrir að svo verði áfram á því næsta.
Birgðir dragast því saman, einkum
í heiminum utan Kína, sem mun
til lengri tíma leiða til hækkunar
álverðs, samkvæmt greiningarfyrir-
tækinu CRU. Á móti kemur að verð
á aðföngum til álframleiðslu hefur
hækkað verulega, bæði á súráli og
rafskautum. Útlit er fyrir að jafn-
vægi komist á súrálsmarkaði á
næsta ári, samkvæmt CRU.
Það sætir tíðindum að álfram-
leiðsla á Íslandi hefur aldrei verið
meiri. Framleidd voru yfir 880
þúsund tonn árið 2017 og þegar
talið er úr steypuskálum, þar sem
búnar eru til flóknari og virðismeiri
afurðir með því að blanda álinu við
önnur efni, þá fór framleiðslan í
fyrsta skipti yfir 900 þúsund tonn.
Það eru fjárfestingar í frekari áfram-
vinnslu sem skapa þennan árangur
ásamt bættri straumnýtingu.
Ísland er næststærsti álframleið-
andi í Evrópu og er Evrópa helsti
markaður fyrir álafurðir íslenskra
álvera. EES-samningurinn hefur
mikla þýðingu, enda eru íslenskir
álframleiðendur þar innan tol-
lamúra. Um 16% af heimsfram-
leiðslunni eru framleidd í Evrópu,
þar af er hvorki meira né minna
en helmingurinn endurunninn.
Um 90% alls áls sem fer í bygg-
ingar og farartæki í Evrópu skila
sér til endurvinnslu, enda þarf til
þess einungis 5% orkunnar sem fer
í að frumframleiða álið. Það er því
verulegur fjárhagslegur ávinningur,
sem treystir rekstrargrunn endur-
vinnslufyrirtækja um allan heim.
Þar sem losunin í álframleiðslu á
heimsvísu er einkum vegna orku-
vinnslunnar, þá minnkar kolefnis-
fótspor áls margfalt í hvert sinn sem
það er endurunnið.
Ísland er enginn eftirbátur ann-
arra Evrópuríkja þegar kemur að
endurvinnslu og má nefna sem dæmi
hátt endurvinnsluhlutfall drykkjar-
dósa úr áli, en það er yfir 90% og með
því hæsta í Evrópu. Samál hefur tekið
þátt í átaksverkefnum til að ýta undir
endurvinnslu áls hér á landi, bæði á
Fiskideginum mikla á Dalvík síðasta
sumar og eins með söfnunarátaki
sprittkerta síðustu jól. Undirtektir
hafa verið frábærar og getur fólk
áfram skilað álinu til endurvinnslu-
stöðva, í söfnunargáma Grænna
skáta og í tunnur Gámaþjónustunn-
ar og Íslenska gámafélagsins.
Fjögur teymi hönnuðu vörur til
framleiðslu úr sprittkertum í sam-
vinnu við Málmsteypuna Hellu og
voru þær sýndar á afmælisopnun
Hönnunarmars fyrr á þessu ári.
Þar á meðal var stóll sem hann-
aður var af Sölva Kristjánssyni hjá
Studio Portland og var hann valinn
til sýningar á loftslagsráðstefnunni
í Póllandi fyrr í desember. Þar með
var hringrásin orðin að veruleika.
Meiri áframvinnsla og bætt straumnýting
Pétur Blöndal,
framkvæmda-
stjóri Samáls
Þessi áramót eru umvafin óvissu fyrir ferðaþjónustufyrir-tæki. Óvissu um flugframboð
næsta árs, óvissu um samsetningu
ferðamannahópsins, óvissu um
gengisþróun og kostnaðarþætti og
óvissu um niðurstöðu kjarasamn-
inga. Það eru engin ný vísindi að
óvissa er almennt slæm fyrir rekstur
fyrirtækja og fyrir atvinnugrein sem
byggir reksturinn á bókunum og
sölu 18-24 mánuði fram í tímann
veldur hún jafnvel enn flóknari
stöðu en ella.
Undanfarið ár höfum við séð
hvernig breytingar á fjölda ferða-
manna og samsetningu ferða-
mannahópsins eftir markaðs-
svæðum geta haft áhrif á rekstur
fyrirtækjanna, meðal annars gagn-
vart dvalarlengd og kaupum á
skipulögðum ferðum. Þegar til allra
þátta er litið er eitt það helsta sem
læra mátti um rekstur ferðaþjón-
ustufyrirtækja árið 2018 að það er
alls ekki línulegt samhengi milli
fjölda ferðamanna og afkomu fyrir-
tækjanna.
Þegar horft er til ársins 2019 blas-
ir við að hafa verður sérstakar gætur
á stöðu ferðaþjónustufyrirtækja
á landsbyggðinni. Skýrsla KPMG
fyrir Ferðamálastofu sem út kom
í haust sýnir vel þann mikla mun
sem er á rekstrarskilyrðum fyrir-
tækjanna á höfuðborgarsvæðinu og
á landsbyggðinni. Tækifærin til upp-
byggingar ferðaþjónustu á lands-
byggðinni eru gríðarleg en þau þarf
að byggja undir með markvissum
aðgerðum. Margt af því sem hefur
verið gert á undanförnum þremur
árum er gott, en betur má ef duga
skal. Til langs tíma verður að byggja
upp stefnumótun á grunni þekking-
ar og rannsókna og leggja áherslu
á praktískar aðgerðir til að auka
dreifingu ferðamanna um landið
allt á öllum árstímum. Að því þurfa
allir áfram að vinna vel saman, ríki,
sveitarfélög og atvinnugreinin.
Í umræðu um kjaramál má stund-
um skilja á verkalýðsforkólfum að
atvinnurekendur sitji almennt feitir
á fjósbitum stórfyrirtækja sinna.
Það er einfaldlega rangt. Níutíu og
níu prósent allra fyrirtækja á Íslandi
eru lítil og meðalstór og hjá þessum
fyrirtækjum starfa 7 af hverjum 10
starfsmönnum á landinu. Þessi fyrir-
tæki standa undir 68% af greiddum
launum í landinu. Yfirgnæfandi
meirihluti ferðaþjónustufyrirtækja
fellur í þennan flokk lítilla og meðal-
stórra fyrirtækja og þau hafa á und-
anförnum árum fjárfest gríðarlega,
glímt við miklar kostnaðarhækkanir
– meðal annars vegna mikilla launa-
hækkana á síðasta kjarasamninga-
tímabili – og vinna í útflutningsum-
hverfi þar sem gengissveiflur ráða
miklu um afkomuna.
Það er algerlega dagljóst að
það er engin innistæða hjá ferða-
þjónustufyrirtækjum fyrir ítrustu
kröfum verkalýðshreyfingarinnar.
Verði gengið fast fram til að raun-
gera þær óraunhæfu kröfur er ljóst
að það mun bitna einna harðast á
ferðaþjónustufyrirtækjum sem þá
hafa ekki aðra kosti en að draga
saman seglin. Slíkur þvingaður sam-
dráttur verður hvorki jákvæður fyrir
atvinnurekendur né launafólk sem
starfar í ferðaþjónustunni, hvað
þá fyrir þau samfélög um allt land
sem hefur sýnt sig að hafa nú orðið
getað litið til ferðaþjónustunnar
sem helsta möguleika til uppbygg-
ingar fjölbreyttari atvinnutæki-
færa en áður. Það er til mikils góðs
unnið fyrir allt samfélagið ef hægt
verður að ná skynsamlegri niður-
stöðu um skiptingu þeirra gæða
sem til staðar eru, í stað átaka um
kröfur sem ekki eiga sér stoð í raun-
veruleikanum. Slíkt mun aðeins
leiða til meiri vanda fyrir alla.
Ógnir og tækifæri á árinu 2019
Jóhannes
Þór Skúlason
framkvæmda-
stjóri Samtaka
ferðaþjónust-
unnar
Óvissa í alþjóðlegum efna-hagsmálum hefur sett mark sitt á hlutabréfamarkaði
síðustu mánuði og fjárfestar munu
ekki kveðja árið 2018 með miklum
söknuði. Hlutabréfavísitölur austan
hafs og vestan hafa lækkað um
10-15% á árinu og 15-25% frá hæstu
gildum. Hér á landi hefur lækkunin
verið heldur minni, eða um 2% til
5% eftir því hvort tekið er mið af
Úrvalsvísitölunni eða Heildarvísi-
tölu Nasdaq Iceland. Eins og ávallt er
þróun hlutabréfaverðs nokkuð mis-
jöfn eftir félögum. Þrátt fyrir lækkun
hlutabréfavísitalna hafa til að mynda
hlutabréf Haga og Iceland Seafood
hækkað um um það bil þriðjung,
hlutabréf Marel um 15% og hlutabréf
Skeljungs og Kviku banka í námunda
við 10% á árinu.
Þótt verðþróun hafi ekki að öllu
leyti verið að óskum fjárfesta er hægt
að gleðjast yfir ýmsu á innlendum
verðbréfamarkaði á árinu sem er að
líða. Arion banki var skráður á Nas-
daq-hlutabréfamarkaðina á Íslandi
og í Stokkhólmi í júní. Útboð félag-
ins var það stærsta sem íslenskt félag
hefur ráðist í samhliða skráningu.
Kvika banki varð fyrstur íslenskra
banka á hlutabréfamarkað frá fjár-
málahruninu þegar hann var skráður
á First North-markaðinn í mars síð-
astliðnum. Heimavellir voru skráðir á
Aðalmarkað Nasdaq Iceland í maí og
var fyrsta fyrirtækið í meira en áratug
til að sækja nýtt hlutafé í útboði sam-
hliða skráningu á markað.
Skráð fyrirtæki gáfu út nýtt
hlutafé í mun meira mæli en sést
hefur á síðustu árum, hlutafé sem
þau nýttu til kröftugs vaxtar. Alls
hefur útgáfa nýs hlutafjár í þessum
tilgangi numið um 30 milljörðum
króna undanfarið ár. Þá hefur útgáfa
skráðra skuldabréfa ekki verið meiri
frá árinu 2010. Hefur skuldabréfaút-
gáfa bankanna og fasteignafélag-
anna vegið þyngst. Þetta sýnir svo
ekki verður um villst að íslenskur
verðbréfamarkaður getur nú veitt
fyrirtækjum sveigjanleika og afl til
að bregðast ákveðnar við aðstæð-
um en ella, stökkva á tækifærin og
styrkja samkeppnisstöðu sína.
Áhugi meðal fyrirtækja á skrán-
ingu hefur aukist undanfarið.
Nokkur fyrirtæki hafa þegar hafið
undirbúning að skráningu á hluta-
bréfamarkað eða íhuga það alvar-
lega. Aukinn áhugi endurspeglast
einnig í þátttöku 17 smærri fyrir-
tækja í First North skólanum, sem
Nasdaq Iceland heldur í félagi við
Íslandsbanka, KPMG, Logos og
Nýsköpunarsjóð atvinnulífsins.
Markmið námskeiðsins er að fyrir-
tækin verði í stakk búin að skrá sig
á hlutabréfamarkað að því loknu.
Forsendur eru fyrir því að íslensk-
ur verðbréfamarkaður haldi áfram
að eflast á komandi misserum og
árum og leiki sífellt stærra hlut-
verk í fjármögnun íslensks atvinnu-
lífs. Til þess þarf þó samstillt átak
markaðsaðila og stjórnvalda. Þær
leiðir að settu marki sem nefndar
eru í Hvítbók um framtíðarsýn fyrir
fjármálakerfið eru ágætur leiðarvísir
og ríma vel við úttekt alþjóðlega
vísitölufyrirtækisins FTSE Russell á
íslenskum hlutabréfamarkaði. Verði
unnið markvisst í samræmi við leið-
beiningar framangreindra aðila er
von til þess að íslenskur verðbréfa-
markaður geti stutt svo um munar
við íslenskt efnahagslíf á komandi
árum.
Þróunin á
íslenskum
verðbréfa
markaði á árinu
Páll Harðarson,
forstjóri
Kauphallarinnar
Ársins sem nú er að líða verður sennilega fyrst og síðast minnst fyrir það að
vera árið sem óhóflegt veiðigjald
var fest í sessi. Fyrir einhverja kann
það að hljóma sem öfugmæli, því
samkvæmt áætlun er gert ráð fyrir
að gjaldið á næsta ári verði lægra,
í krónum talið, en á yfirstandandi
ári. Sumir sem eiga að vita betur
hafa kveðið vísuna um lækkun á
veiðigjaldi og þykir jafnan gott
efni í fyrirsagnir. Minni umræða er
um það sem raunverulega gerðist
með setningu laga um veiðigjald í
desember.
Það sem raunverulega gerðist var
eftirfarandi: Veiðigjald er miðað
við afkomu í útgerð frá einu ári til
annars. Eðli máls samkvæmt getur
það sveiflast eftir því hvort vel eða
illa ári í sjávarútvegi. Hugsanavilla
margra er sú að telja að ef stofn til
veiðigjalds minnki þá lækki gjöldin.
Til útskýringar má taka dæmi af
einstaklingi sem greiðir 37% tekju-
skatt. Ef tekjur hans lækka, lækkar
þá skatturinn? Í krónum talið já, en
hann er að greiða hlutfallslega jafn
mikið í skatt, eða 37%.
Upphæð veiðigjalds á næsta ári
verður lægri en hún var á líðandi
ári. Það er vegna verulega erfiðari
rekstrarskilyrða í sjávarútvegi á
árinu 2017 heldur en á árinu 2015,
sem gildandi veiðigjald tekur mið
af. Ef ekki hefðu verið gerðar neinar
breytingar á lögum, hefði veiðigjald
orðið 2,5 milljarðar króna á fisk-
veiðiárinu 2019 til 2020. Það gefur
augaleið að það er verulega lægri
fjárhæð en þeir 11,2 milljarðar
króna sem sjávarútvegur greiddi á
fiskveiðiárinu 2017 til 2018.
Frumvarp til lagfæringa á veiði-
gjaldi hafði verið lagt fram á vor-
þingi. Þar var meðal annars gert
ráð fyrir leiðréttingu á gjaldinu
fyrir yfirstandandi ár. Stjórnarand-
staðan þráaðist við í nokkra daga
og stjórnarmeirihlutinn lagði upp
laupana án þess að frumvarpið
kæmi til eiginlegar umræðu. Það
voru mikil vonbrigði að þær lag-
færingar sem boðaðar voru í fyrra
frumvarpinu skyldu ekki skila sér
í því síðara. Lagfæringin var jafn
mikilvæg í vor og haust.
En af hverju er sífellt verið að vara
við háu og íþyngjandi veiðigjaldi?
Fyrst ber að nefna að sjávarútvegur
á Íslandi setur sig ekki upp á móti
hóflegu auðlindagjaldi, en bendir þá
í leiðinni á þá staðreynd að sjávar-
útvegur er eini geiri atvinnulífsins
sem greiðir þetta gjald. Sjávarút-
vegurinn er þó langt frá því að vera
eina atvinnugreinin sem nýtir auð-
lind. Hvers vegna að taka eina grein
svo langt út fyrir sviga og reyna að
kreista úr henni hverja krónu? Við
þeirri spurningu virðast fá svör.
Íslenskur sjávarútvegur er einn
sá fremsti í heiminum. Það byggist
meðal annars á því að hann er vel
skipulagður og tæknivæddur. Til
þess að hægt sé að halda áfram á
þeirri braut verður hann að vera í
færum til að fjárfesta. Með tækni-
væðingu og fjárfestingu hefur sjáv-
arútveginum tekist að halda sínum
hlut á alþjóðlegum markaði. Án fót-
festu þar er íslenskur sjávarútvegur
hvorki fugl né fiskur og á því munu
allir tapa.
Allt hangir þetta því saman og
stundum þarf að íhuga betur sam-
hengi hlutanna. Við megum vera
stolt af því sem vel rekin og burðug
sjávarútvegsfyrirtæki eru að gera;
við erum þar fremst meðal jafningja
og það er síður en svo auðfengið.
Við erum síst ríkari en aðrar þjóðir
af auðlindum, en af sjávarauðlind-
inni hefur okkur auðnast að gera
veruleg verðmæti fyrir samfélagið
allt. Þeirri stöðu má ekki sólunda
með of íþyngjandi gjaldtöku heima
fyrir.
Óhófleg gjaldtaka á eina atvinnugrein
Heiðrún Lind
Marteinsdóttir
framkvæmda-
stjóri Samtaka
fyrirtækja í
sjávarútvegi
Sumir sem eiga að
vita betur hafa
kveðið vísuna um lækkun á
veiðigjaldi og þykir jafnan
gott efni í fyrirsagnir
Það er algjörlega
dagljóst að það er
engin innistæða hjá ferða-
þjónustufyrirtækjum fyrir
ítrustu kröfum verkalýðs-
hreyfingarinnar
Ísland er næststærsti
álframleiðandi í
Evrópu og er Evrópa helsti
markaður fyrir álafurðir
íslenskra álvera
2 8 . D E S E M B E R 2 0 1 8 F Ö S T U D A G U R14 MARKAÐURINN
2
8
-1
2
-2
0
1
8
0
4
:2
3
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
1
E
9
-6
9
9
4
2
1
E
9
-6
8
5
8
2
1
E
9
-6
7
1
C
2
1
E
9
-6
5
E
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
B

F
B
0
5
6
s
_
2
7
_
1
2
_
2
0
1
C
M
Y
K