Ljósmæðrablaðið - 01.07.2010, Síða 11

11Ljósmæðrablaðið - júlí 2010
vel. Hún segir að nú á meðgöngunni fái hún
oft miklar martraðir og dreymir að hún: „sé
enn föst og allt þetta góða sem er búið að
vera að ske hafi bara verið draumur. Mér er
búið að dreyma þetta rosalega oft og mér
líður ömurlega þegar ég vakna“. Halla er
barnshafandi af sínu fyrsta barni og þá rifj-
ast upp mikið af fyrra ofbeldi: „Það er bara
búið að skemma mig, það minnir svo á
[grætur]“. Hún hefur farið tvisvar í fóstur-
eyðingu vegna þess að hún vildi ekki eiga
barn með ofbeldismanninum.
Höfnunartilfinning.
Konurnar eiga allar í erfiðleikum með
að sættast við sig sjálfar og finnst erfitt
að stofna til nýrra sambanda. Halla lýsir
miklum létti þegar hún var búin að segja
manni sínum frá fyrra sambandi: „Þetta er
alltaf hluti af manni segir hún„ … en svo
kemur líka bakslag [grætur] aftur og aftur og
höfnunin og skömmin er hræðileg … þetta
eru mín innstu hjartasár.
Jákvæðni og bjartsýni eftir skilnað.
Þrátt fyrir allt eru konurnar fullar bjartsýni
og halda sínu striki í kjölfar skilnaðar. Þeim
finnst þær vera á réttri leið og eru glaðar
með það. Þær upplifa mikinn létti, þær
segja margar að nú loksins viti þær hvernig
samband eigi að vera. Anna er jákvæð og
segir: „Þó að þetta sé búinn að vera dýr
skóli, ég missti börnin mín og ég missti allt
sem ég átti… þá stend ég uppi miklu sterk-
ari karakter og stend með mér…. Ég myndi
ekki vilja vera þessi einmana, niðurbrotna
með enga sjálfsvirðingu, láta alla traðka á
mér, þora ekki að hafa mína skoðun“.
UMRÆÐUR
Þetta er fyrsta eigindlega rannsóknin á
Íslandi um reynslu kvenna af ofbeldi á
meðgöngu og rannsóknin veitir mikilsverða
innsýn inn í þá miklu þjáningu sem það er
fyrir barnshafandi konur að búa við ofbeldi,
einmitt þegar þær þurfa svo mikið á stuðn-
ingi að halda og að finna að einhver stendur
með þeim. Margt í þessari rannsókn kemur
heim og saman við aðrar sambærilegar
erlendar rannsóknir. Yfirlit yfir slíka
samsvörun er að finna í töflu 4.
Allar konurnar áttu mjög erfitt í samræðum
okkar þegar þær voru að rifja upp ofbeld-
issambandið þrátt fyrir að þær hefðu sagt
að þetta væri komið langt frá þeim. Niður-
stöðurnar lýsa miklu niðurbroti á konunum
sem jafnvel sér ekki fyrir endann á. Hvað
er það sem getur hjálpað okkur að skilja
þetta mikla niðurbrot? Þær lýsa líðan sinni
þannig að þeim hafi fundist þær „dánar“ og
þær hafi „búið í prísund“ og að það sé búið
„að skemma þær“. Þær lýsa því hvernig þær
földu líðan sína fyrir fólkinu sínu og lugu til
um meiðsl sín því þær skömmuðust sín svo
mikið. Þær lýsa því hvernig þær vonuðust
alltaf til að næsti dagur yrði betri, maður-
inn myndi lagast því þær væru barnshafandi
eða búnar að eiga barn. Þetta er vel þekkt og
vel lýst í skilgreiningu á Stokkhólms heil-
kenninu en það lýsir sér í því að konan fer að
taka málstað ofbeldismannsins og trúir öllu
því sem hann segir henni (Wallace, 2007).
Einkenni þeirra sem sigra á vígvelli er oft
að eyðileggja, yfirbuga, kúga og þvinga og
konurnar upplifðu sig gersigraðar í ofbeld-
issambandinu þar sem þær áttu við ofurafl
að etja. Alveg eins og í stríðshrjáðu landi þar
sem eyðileggingin blasir við er uppbygging-
arstarfið ekki auðvelt. Það tekur langan tíma
og krefst mikillar þolinmæði hjá konunum.
Heilbrigðiskerfið er ekki nógu vakandi fyrir
þessum hópi kvenna og þær vita oft ekki
hvert þær geta leitað.
Meðal þess sem getur hjálpað okkur að
skilja þetta niðurbrot eru nýjustu rannsókn-
arniðurstöður úr sál- og taugaónæmisfræði
(psychoneuroimmunology). Þær rannsóknir
hafa sýnt að mannveran er ein heild, líkami
og sál. Það sem brýtur niður sálina, brýtur
niður líkamann og öfugt. Sálin, taugakerfið
og ónæmiskerfið eru nátengd og „tala“ stöð-
ugt saman. Þegar við bregðumst við atburði
eða aðstæðum gerum við það sem ein
heild (Sigríður Halldórsdóttir, 2007). Allar
konurnar hafa búið við mikla streitu og
vitað er að streita er mjög ónæmisbælandi
(Hobel, Goldstein og Barrett, 2008). Margar
rannsóknir hafa sýnt fram á tengsl streitu og
þunglyndis eftir fæðingu (Tiwari o.fl. 2008),
konurnar í þessari rannsókn sögðust kannast
vel við það.
Í rannsókninni kom fram að konurnar voru
flestar mjög ungar, yfirleitt fimmtán til átján
ára, þegar þær fóru í samband með ofbeldis-
manninum, þeim finnst að þær hafi ekki gert
sér grein fyrir að samband átti ekki að vera
svona eins og þeirra. Ein konan í rannsókn-
inni sagði að hún hafi ekki áttað sig á þessu
fyrr en hún sá að vinkonur hennar voru svo
hamingjusamar en hún sjálf ekki. Það leiddi
til þess að hún fór að skoða samband sitt.
Þessari tilfinningu hefur verið lýst í rann-
sókn sem Naumann o.fl. (1999) gerðu.
Flestar konurnar í þessari rannsókn sögðu
að ofbeldið hefði lítið breyst á meðgöngunni.
Nokkrar sögðu þó frá því að kynlíf hefði
breyst. Ein sagði að maður hennar hefði ekki
viljað eiga við hana kynlíf á meðgöngunni
því hún væri svo ógeðsleg svona ófrísk. Í
mörgum tilvikum tóku sambýlismenn þeirra
ekki tillit til þeirra í kynlífinu og fóru fram á
eins mikið kynlíf eða jafnvel meira en áður.
Rannsóknir sýna að hættulegasta tímabilið er
fyrstu mánuði meðgöngunnar en þá versnar
ofbeldið oft og síðustu mánuðirnir eru jafn-
framt hættuminnstir. Allra hættulegastir
eru mánuðurnir eftir fæðingu (Bowen o.fl.,
2005, Gielen o.fl., 1994, Macy o.fl., 2007).
Vatnar og Björkly (2009) benda á að það
að vera barnshafandi eða eiga börn verndi
konur á engan hátt fyrir ofbeldi. Það festi
þær enn frekar því sumar konur geta enn
síður sagt frá ofbeldinu á meðgöngunni. Það
samræmist vel konunum í þessari rannsókn
þar sem sumar vilja ekki segja frá þungun
sinni og ein skammaðist sín fyrir að vera
barnshafandi eftir sambýlismann sinn.
Þeim konum sem voru beittar einni
tegund ofbeldis virðist ganga betur að vinna
úr ofbeldissambandinu heldur en hinum
sem búa við fleiri tegundir ofbeldis. Þetta
samræmist grein Erlu Kolbrúnar Svavars-
dóttur (2008), Konur sem lifa við stöðugan
ótta: Hjúkrun gegn ofbeldi. Þar segir hún til
viðbótar að konurnar telji að andlegt ofbeldi
sé miklu verra en það líkamlega, því það
andlega brjóti niður sjálfstraust þeirra. Það
passar mjög vel við skilgreiningu Sigríðar
Halldórsdóttur (2003a) á niðurbroti í grein
hennar um Eflingu og niðurbrot: Kenning um
samskiptahætti og áhrif þeirra, en hún segir
að niðurbrot sé eigin reynsla af samskiptum
þar sem einstaklingnum sem valdið hefur
virðist algjörlega standa á sama um þoland-
ann og misbeiti valdi sínu. Þetta gerist í
samskiptum þar sem valdaaðilinn kúgar
og niðurlægir, krefst undirgefni og algerrar
stjórnar. Ekkert þol sé fyrir andstæðum
skoðunum. Niðurbrot brjóti niður tilfinn-
ingu þess sem fyrir verður, um stjórn á eigin
lífi og aðstæðum og þolandanum finnst
hann kúgaður, algerlega berskjaldaður og
rödd hans þögnuð (Sigríður Halldórsdóttir,
2003a).
Flestar kvennanna búa við tíð og þungbær
endurlit og eru jafnvel að glíma við reynslu
sína mörgum árum síðar. Þær eru þó
jákvæðar og segjast vera á réttri leið en það
sé erfitt og taki tíma, minningarnar komi
upp á yfirborðið þegar síst varir. Þær segj-
ast verða þunglyndar þegar minningarnar
sækja að. Það sem oft viðheldur minning-
unum er að konurnar verða að hafa samband
við ofbeldismanninn því flestar eru þær með
sameiginlegt forræði barna og verða því að
eiga samskipti vegna þeirra.
Takmarkanir rannsóknarinnar
Allar konurnar í þessari rannsókn voru
komnar úr ofbeldissambandinu. Misjafnt
er fyrir hve löngu en sumar losnuðu fyrir
mörgum árum. Kannski er lífsreynsla þeirra
farin að blikna í tímans rás. Þá ber að nefna
að fyrsti höfundur sem tók öll viðtölin er að
gera sína fyrstu rannsókn og kannski myndi
annar rannsakandi líta á þessi samtöl með
öðrum augum.
Notagildi rannsóknarinnar
Rannsókn þessi er sú fyrsta sem gerð er á
reynslu kvenna sem hafa búið við ofbeldi á
meðgöngu hér á landi. Í henni koma fram
mikilvægar upplýsingar um eigin reynslu
kvenna af ofbeldi á meðgöngu og endranær
sem nýtast ekki bara til að skapa umræðu
heldur til að auka þekkingu og skilning
á reynsluheim þeirra. Með aukinni þekk-
ingu ljósmæðra og annarra fagstétta aukast
líkurnar á því að konur fái þá umönnun
á meðgöngu sem æskileg er. Mikilvægt
er að koma af stað markvissri kennslu og
fræðslu til ljósmæðra og annars fagfólks svo