Ljósmæðrablaðið - 01.07.2010, Side 15

15Ljósmæðrablaðið - Sumar 2010
meðferð í fæðingu hafi ekki verið stað-
fest. Þó að gagnsemi ilmkjarnaolía sem
verkjameðferð hafi ekki verið staðfest með
slembuðum samanburðarrannsóknum er
margt sem bendir til þess að ilmkjarnaolíu-
meðferð gagnist konum til að takast á við
hríðarverki (Burns & Blamey, 1994; Burns
o.fl., 1999; Mously, 2005; Burns o.fl., 2007,
Pollard, 2008). Það var aðeins rannsókn
Calvert (2005) sem uppfyllti þau skilyrði
sem sett voru í fræðilegri úttekt Smith o.fl.
(2006) sem eingöngu tók fyrir slembaðar
samanburðarrannsóknir. Í rannsókn Calvert
(2005) voru 22 fjölbyrjur, 12 í rannsókn-
arhóp og 10 í samanburðarhóp. Konurnar
í rannsóknarhópnum fengu ilmkjarnaolíur
úr engifer (e. ginger) út í baðvatnið en
konurnar í samanburðarhópnum fengu daufa
blöndu af ilmkjarnaolíum úr sítrónugrasi (e.
lemongrass). Konurnar dvöldu svo a.m.k.
eina klukkustund í baðinu og var líðan
þeirra metin á 15 mínútna fresti með því
að nota verkjaskala (VAS). Ekki reyndist
marktækur munur á milli hópa, enda voru of
fáir þátttakendur í rannsókninni til að vænta
mætti þess að fá marktækan mun. Í rann-
sókninni var einnig skoðað hvort engiferolía
væri hríðaörvandi og hvort hún gætt stytt
fæðingartíma. Ekki reyndist marktækur
munur á þessum þáttum nema hvað annað
stig fæðingar reyndist styttra hjá rannsókn-
arhópnum. Engiferolía er fyrst og fremst
notuð við vandamálum í meltingarvegi en
ástæða þess að hún varð fyrir valinu var sú
að rannsakandinn hafði notað hana í starfi
sínu sem ljósmóðir og hafði tekið eftir því
að fæðingar virtust ganga hraðar fyrir sig og
konurnar virtust finna minna fyrir verkjum
þegar engiferolían var sett í baðvatnið.
Slembaðar samanburðarrannsóknir henta
vel þegar meta þarf gagnsemi ákveðinna
meðferða í umönnun ljósmæðra (Clark,
2000) en það er ekki þar með sagt að þær
séu eina leiðin til að komast að gagnsemi
og öryggi ilmkjarnaolía hjá fæðandi konum.
Það er vel við hæfi að gera matsrannsóknir
(e. evaluation studies) þegar meta þarf
árangur af ákveðnum aðferðum, meðferðum
eða vinnubrögðum (Polit & Beck, 2006) og
rýni (e. audit) er formleg aðferð til að meta
þá þjónustu sem veitt er (Wray & Benbow,
2000). Þegar rýni er notuð til að meta árangur
af nýjum meðferðum er tilvalið að gera rýni
á þjónustuna áður en nýja meðferðin er
innleidd til að hafa samanburð eftir innleið-
ingu (Wray & Benbow, 2000). Þær rann-
sóknir sem fjallað verður um hér eru flestar
matsrannsóknir eða rýni en ein rannsóknin
er forprófun að slembaðri samanburðarrann-
sókn.
Árið 1990 vildu ljósmæður á John Radc-
liffe sjúkrahúsinu í Oxford finna leiðir
til að lina hríðarverki og veita konum í
fæðingu slökun án þess að skerða hreyfigetu
þeirra, valda þeim óþægindum eða öðrum
óæskilegum áhrifum (Burns & Blamey,
1994). Ilmkjarnaolíumeðferð naut vaxandi
vinsælda á þessu sviði en þar sem ekki
voru til rannsóknir um gagnsemi og öryggi
ilmkjarnaolía í fæðingum ákváðu þær að
gera forprófun að matsrannsókn sem stóð
yfir í hálft ár (Burns & Blamey, 1994).
Fimmhundruð áttatíu og fimm konur tóku
þátt í rannsókninni, 384 frumbyrjur og 201
fjölbyrja, sem fengu alls 880 ilmkjarna-
olíumeðferðir. Notaðar voru 10 mismun-
andi ilmkjarnaolíur (lavender, peppermint,
eucalyptus, frankincense, clary sage, jasm-
ine, camomile, rose, lemon og mandarin)
sem gefnar voru á mismunandi hátt, oftast
með því að úða blöndu út í andrúmsloftið
og næst oftast með því að setja dropa af
piparmyntu á enni. Ilmkjarnaolíumeðferð
var oftast gefin til slökunar (321 skipti) en
einnig við ógleði (130 skipti), til hríðaörv-
unar (111 skipti) og við hríðaverkjum (88
skipti). Lofnarblómaolían (e. lavender) var
sú olía sem oftast var notuð. Hún var notuð
við kvíða (174 skipti), verkjum (38 skipti) og
til upplyftingar (12 skipti). Piparmyntuolían
(e. peppermint) var oftast notuð við ógleði og
uppköstum (108 skipti) og ljómasalvían (e.
clary sage) var oftast notuð til hríðaörvunar
(77 skipti). Bæði ljósmæðurnar og konurnar
voru beðnar um að meta gagnsemi olíanna.
Almenn ánægja var bæði meðal þeirra
fæðandi kvenna sem nutu meðferðanna og
ljósmæðranna sem tóku þátt í rannsókninni.
Lofnarblómaolían (e. lavender) gagnaðist
vel til slökunar bæði að mati kvennanna og
ljósmæðranna og piparmyntuolían gagnist
vel við ógleði og uppköstum, sérstaklega
að mati kvennanna sjálfra. Til stóð að taka
hlé á notkun ilmkjarnaolíanna meðan verið
var að vinna úr gögnum rannsóknarinnar en
bæði ljósmæðurnar og konurnar óskuðu eftir
því að þessi valkostur stæði áfram til boða,
þrátt fyrir að niðurstöður lægju ekki fyrir.
Meira en helmingi kvennanna (62%) fannst
ilmkjarnaolíumeðferðin gagnast sér, 12%
fannst hún gagnslaus, 17% gátu ekki gert
upp við sig hvort hún hefði gagnast og 9%
gátu ekki lagt mat á gagnsemi. Í grein sem
fjallar um þessa rannsókn er ekki fjallað
ítarlega um útkomu mæðra og barna sem
tilheyrðu rannsóknahópnum en þar kemur
þó fram að 418 konur (71%) fæddu eðlilega,
117 konur (20%) fæddu með aðstoð áhalda,
hjá 44 konum (8%) þurfti að gera keisara-
skurð en fæðingarmáti var ekki skráður
hjá 1% kvennanna. Sjötíu og fjórar konur
(13%) þurftu ekki á verkjalyfjum að halda
eftir að hafa fengið ilmkjarnaolíumeð-
ferð. Þessar tölur segja ekki mikið þar sem
hvorki er samanburðarhópur né upplýs-
ingar um útkomu fæðinga á þessu sjúkra-
húsi á þessum tíma. Þessi rannsókn gefur
okkur því eingöngu vísbendingu um að
vissar ilmkjarnaolíur geti gagnast konum í
fæðingu.
Burns o.fl. (1999) gerðu matsrannsókn
sem veitir mikilvægar upplýsingar um gagn-
semi og öryggi ilmkjarnaolía í ljósmóð-
urstarfi. Þessi rannsókn var gerð á sömu
fæðingardeild og rannsókn Burns og Blamey
(1994) er þar eru yfir 6.000 fæðingar árlega.
Þátttakendur í rannsókninni voru 8.058 konur
sem þáðu ilmkjarnaolíumeðferð við kvíða og
hræðslu (61%), við verkjum (7%), við ógleði
og uppköstum (14%), til að örva og styrkja
hríðar (6%) og til að auka almenna vellíðan
(7%). Þátttakendur voru bæði frumbyrjur
(60%) og fjölbyrjur (40%) jafnt heilbrigðar
konur sem og konur með áhættuþætti.
Fæðing var ýmist framkölluð (32%) eða fór
sjálfkrafa af stað. Meira en 50% kvennanna
fannst ilmkjarnaolíumeðferðin hjálpa sér
en 14% kvennanna fannst hún gagnslaus.
Notkun á ilmkjarnaolíum virtist draga úr
þörf fyrir frekari verkjameðferð hjá hluta
kvennanna og var án efa gagnleg í að draga
úr kvíða og verkjum. Niðurstöður rannsókn-
arinnar gáfu vísbendingar um að ilmkjarna-
olíumeðferð gæti gagnast til að styrkja hríðar
en það var þó ekki staðfest. Yfir 8% frum-
byrja og yfir 18% fjölbyrja nýttu sér ekki
hefðbundnar aðferðir til verkjastillingar eftir
meðferð með ilmkjarnaolíum. Í rannsókninni
var eingöngu notuð ein ilmkjarnaolía í einu til
að auðvelda greiningu gagnanna. Ilmkjarna-
olíur voru gefnar á mismunandi hátt, oftast
með því að væta bómull, setja dropa á
kodda, nudda eða nota í fótabað. Ilmkjarna-
olíur voru einnig settar út í baðvatn, á ennið,
inn í lófann eða í skolvökva sem notaður
var til að skola spangarsvæði. Þar sem
eingöngu var notuð ein ilmkjarnaolía í einu
gefur það mikilvægar upplýsingar um áhrif
einstakra ilmkjarnaolía á ákveðin vandamál.
Lofnarblómaolían (e. lavender) var oftast
notuð til að draga úr kvíða og fannst 50%
kvennanna það gagnast sér en rósaolían (e.
rose), sem var miklu minna notuð í rann-
sókninni vegna þess hve dýr hún er, gagn-
aðist 71% þeirra kvenna sem fengu hana.
Kvoðuolía (e. frankincense) var einnig mikið
notuð til að draga úr kvíða og fannst 44%
kvenna hún gagnast sér. Lofnarblómaolían
(e. lavender) sem var oftast notuð til að
lina hríðarverki í fæðingu gagnaðist 54%
kvennanna en 64% fannst kvoðuolían (e.
frankincense) hjálpleg. Ljómasalvíuolían (e.
clary sage) var mest notuð (í 87% tilfella)
til að örva hríðar en aðeins 36% kvennanna
fannst það bera árangur og 28% fannst það
ekkert hjálpa. Piparmyntuolía (e. pepperm-
int) var mest notuð við ógleði og uppköstum
og fannst 54% þeirra kvenna sem ekki voru
Geymsla ilmkjarnaolía
Ilmkjarnaolíur eru viðkvæmar fyrir
ljósi og súrefni og þær þarf að geyma
í litlum, dökkum glösum. Sítrusolíur
er aðeins hægt að geyma í 3-6 mánuði
og ætti að geyma í ísskáp. Ilmkjarna-
olíur og hómópata remedíur ætti ekki
að geyma á sama stað.
(Tiran, 2000; Tiran, D 2007, munnleg heimild, 10. apríl)
Kassi 1