Ljósmæðrablaðið - 01.07.2015, Blaðsíða 51

51Ljósmæðrablaðið - júlí 2015
Streita og áhrif hennar á líf okkar er mér mjög
hugleikið efni þessa dagana. Það tengist líklega
jógísku brölti mínu síðustu árin. Fyrir fjórum
árum ákvað ég að fara í jógakennaranám og hefur
það undið ærlega upp á sig með fleiri tegundum
jóganáms. Það sem gerist í svona námi er að
maður fer í mjög mikla sjálfsvinnu sem opnar oft
fyrir manni alveg nýjan heim. Nú síðast var ég í
námi í nokkru sem kallast jóga nidra og er hreint
út sagt frábær hugleiðsluaðferð og djúpslökun.
Eftir því sem ég kenni jóga lengur finn ég að
slökun er það sem fólk þarf mest á að halda.
Talið er að um 80% af þeim vandamálum
sem fólk fer með til læknis eigi rætur sínar
að rekja til streitu og of mikillar spennu.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin lítur á streitu
sem helsta heilsufarsvandamál 21. aldarinnar.
Oft heyrum við talað um streitutengda sjúkdóma
en hvað er átt við með því? Ýmsar rannsóknir
hafa verið gerðar á þeim og hafa m.a. fundist
tengsl á milli streitu og hjartasjúkdóma, offitu,
sykursýki, þunglyndis, meltingarsjúkdóma og astma.
Skoðum aðeins nánar hvað gerist í líkamanum þegar við erum
undir of miklu álagi yfir langan tíma og rifjum stuttlega upp smá
lífeðlisfræði í mjög einföldu máli. Ósjálfráða taugakerfið skiptist
í sympatíska og parasympatíska taugakerfið. Sympatíska kerfið
virkjast þegar við þurfum að bregðast við einhverju áreiti (fight
or flight response). Við það fara nýrnahetturnar að framleiða
streituhormón sem m.a. valda því að vöðvar spennast, blóðþrýstingur
hækkar, hjartað slær örar, sjáöldur víkka, öndun verður örari og
meltingin hægir á sér. Parasympatíska kerfið er virkt í hvíld og
kemur jafnvægi á líkamann eftir að sympatíska kerfið fer í gang. Í
ayurvedísku fræðunum er talað um að streita skapist þegar spenna er
meiri en slökun. Aðeins einfaldari leið til að líta á þetta en engu að
síður svo rökrétt.
Lítum aðeins á samsvörun þeirrar heimspeki við vestræn vísindi.
Talað er um að í líkamanum séu hvorki meira né minna en 72.000
orkubrautir en þær helstu kallast Ida, Pingala og Sushumna.
Sushumna er stærst og gengur í gegnum miðjan líkamann frá botni
hryggsúlu og upp í hvirfil. Í kringum hana hringast svo Ida og
Pingala. Ida er tengd kvenlægri, róandi tunglorku og Pingala tengd
örvandi, karllægri sólarorku. Það er svo vel hægt að sjá samsvörun
með sympatíska kerfinu (Pingala) og parasympatíska kerfinu (Ida).
Það sem við viljum hafa er jafnvægi á milli þessara tveggja kerfa
(homeostasis). Þess vegna er svo gagnlegt að líta á streitu sem
ójafnvægi milli spennu og slökunar, of mikil spenna, of lítil slökun.
Við viljum heldur alls ekki hafa það á hinn veginn. Það er ekki
gott að hafa of mikla slökun því þá myndum við engu koma í verk.
Viss streita er okkur nauðsynleg til að gefa okkur drifkraft og getur
jafnvel aðeins örvað ónæmiskerfið. Við megum ekki gleyma því að
streita er manninum eðlileg, hún býr hann undir átök. Hins vegar er
líkaminn bara gerður til að þola 60‒90 sekúndur í einu af þessum
sympatísku viðbrögðum en nútímamaðurinn er undir þessu álagi
meiri hluta sólarhringsins. Líkaminn er búinn undir átök sem aldrei
verða.
Það er þetta stöðuga álag sem við erum undir sem fer smám saman
að veikja okkur. Það er hægt að líkja okkur við frosk sem er settur
út í heitt vatn. Ef hann er settur beint í sjóðandi vatn eru viðbrögð
hans að stökkva beint upp úr. Hins vegar ef hann er settur í kalt
vatn og það hitað smám saman upp verður
hann ekki var við hvað er að gerast. Við erum
ekkert frábrugðin froskinum í þessu ljóta dæmi.
Við gerum okkur oft ekki grein fyrir streitunni
fyrr en heilsufarsvandamálin gera vart við sig,
en jafnvel þá áttum við okkur ekki endilega
á að streita sé orsökin. Það er nefnilega svo
mikilvægt að vinna í orsökinni en ekki bara
einkennunum.
Ástæður streitu geta verið margvíslegar, til
að mynda of mikið annríki, fjárhagsáhyggjur,
persónuleg áföll, kjarabarátta og svo mætti
lengi telja. Í jógísku fræðunum er of mikil
streita líka talin afleiðing þess að kunna ekki að
stjórna hugsunum sínum. Við verðum hugsanir
okkar og tilfinningar, íklæðumst þeim, í stað
þess að upplifa tilfinningarnar og sleppa svo af
þeim tökunum.
Í jóga og hugleiðslu erum við að leitast
við að ná þessu jafnvægi milli spennu og
slökunar. Það gerir jóga, hugleiðslu og slökun
að vænlegum kosti til að ná betra jafnvægi í lífi okkar. Að gefa
parasympatíska kerfinu færi á að koma jafnvægi á líkamsstarfsemina
á móti sympatíska kerfinu. Smám saman lærum við að horfa á
hugsanir okkar í stað þess að íklæðast þeim og í framhaldinu að leyfa
tilfinningunum að fljóta í gegn án þess að festast í þeim eða láta þær
valda okkur streitu.
Það er ástæða fyrir því að ég velti þessu upp hér. Ég velti því
nefnilega oft fyrir mér að ef of mikil streita getur haft svona mikil
áhrif á versnun sjúkdóma, hvort það sé þá kannski eðlilegt að ætla
að streita hafi einnig áhrif á vaxandi tíðni vandamála á meðgöngu?
Það stingur mig oft í augun að sjá hversu margar konur eru t.d. á
þunglyndislyfjum á meðgöngu eða hafa sögu um þunglyndi og
kvíða. Svo er það vaxandi tíðni sykursýki sem tengist jú aukningu
á offitu og ofþyngd almennt. Það er vissulega mikilvægt að vinna á
einkennum þessara vandamála en spurningin sem ég kasta fram hér
okkur öllum til umhugsunar er þessi: Erum við að gleyma orsökinni?
Að lokum langar mig að hvetja ykkur, kæru ljósmæður, til að
gleyma ekki að við þurfum að byrja á okkur sjálfum. Byrja strax í
dag að vera meðvitaðar um þetta jafnvægi. Meiri slökun, minni
spenna. Að gera sitt besta og sleppa svo tökunum.
Birna Málmfríður
Guðmundsdóttir,
ljósmóðir á Akureyri
Jafnvægi
H U G L E I Ð I N G A R L J Ó S M Ó Ð U R