Fréttablaðið - 31.01.2019, Blaðsíða 24

Umhverfisbylgjan sem um­hverfisráðherra skrifar um í Fbl. 9. janúar rís hærra með
hverju ári. Staðreyndir og reynsla
heimsbyggðarinnar sjá til þess,
ásamt framsækinni pólitískri stefnu
margra aðila. Ríkisstjórn Íslands
svarar kalli tímans svo um munar og
við getum glaðst yfir ýmsum fram­
förum í umhverfismálum. Hér, eins
og annars staðar í heiminum, verður
að gæta að jafnvægi náttúrunytja og
náttúruverndar; annað án hins er
ekki í boði. Það tekst okkur æ oftar
og víðar, eins þótt við verðum að
vanda okkur enn betur.
Orkustefna
Unnið er í fyrsta sinn að heildstæðri
orkustefnu. Á því sviði bryddar nú
á nýju verkefni: Vindorku. Áhuga­
samir heimamenn og erlend fyrir­
tæki leita fyrir sér um staðsetningu
vindorkugarða á landsbyggðinni og
sveitarfélög bregðast við. Löggjöf,
staðarvalsgreiningu, takmörkunum
og heildarskipulagi þarf að koma
fljótt í gott horf. Vindorka er nyt­
samur orkukostur en áhersla á hana
og framkvæmdahraði verður, eins og
á við um alla aðra orkuframleiðslu,
að haldast í hendur við orkuþörf og
innlenda orkunýtingu. Aðeins einn
vindorkugarður er í Rammaáætlun;
sá sem Landsvirkjun hefur áhuga á
vestan Hofsjökuls.
Samstætt við orkustefnuna eru
orkuskipti í samgöngum, fiskveiðum
og fiskiðnaði. Telja má upp rafvæð­
ingu hafna og hluta skipa­ og báta­
flotans, öku­ og vinnutækja og flugs
(að allstóru marki). Til þessa þarf
hundruð megavött af rafafli. Annar
hluti orkuskipta snýst um notkun
vistvæns eldsneytis á brunavélar í
stórum vinnutækjum, stórum bílum,
flugvélum og skipum. Þar má nefna
metan, alkóhól (metanól og etanól),
lífdísil og fleira. Vetni er mikilvægur
orkugjafi í sérstaka gerð rafbíla. Raf­
orku þarf til að framleiða þessi efni.
Við notkun eða framleiðslu vistvæns
eldsneytis, tækja, rafhlaða eða sólar­
sella geta orðið til gróðurhúsagös. Þá
virkni verður að kolefnisjafna. Þetta
á t.d. við um framleiðslu eða endur­
nýtingu áls og kísils. Auknar rann­
sóknir og meira fé þarf til að styðja
við kolefnisbindingu með upp­
græðslu, skógrækt og endurheimt
votlendis. Þar hvílir mestur þungi á
almenningi, fyrirtækjum, samtökum
og sveitarfélögum, með stuðningi
ríkisins. Frumvarp um ívilnun
vegna kolefnisbindingar liggur brátt
frammi að mínu frumkvæði.
Hér á landi eru góð tækifæri til
innlendrar eldsneytisframleiðslu og
nýtingar. Hentug efni, þó dýrari séu
og nú innflutt, duga á bíla, báta og
skip, einkum metan, vetni og alkó­
hól. Skýrsla, sem ég bað um, er nú
unnin í umsjá ráðherra orkumála
og nýsköpunar, og mun skýra hvað
við getum gert. Metanframleiðslu er
unnt að margfalda með því að nýta
útblástur t.d. jarðvarmaorkuvera.
Carbon Recycling getur margfaldað
metanólframleiðslu og vetni, fram­
leitt úr vatni með einfaldri rafgrein­
ingu, er á leið með að verða mikil­
vægur orkukostur í sumar gerðir bíla.
Plastógnina verður að kljást við
Plastagnir eru í 70% fýla sem rann­
sakaðir hafa verið hér á landi og
finnast í kræklingi á strandsvæðm.
Nýgerð aðgerðaáætlun umhverfis­
ráðuneytisins leiðbeinir okkur að
nærri 20 leiðum til að bregðast við.
Það er mikil áskorun til almennings,
fyrirtækja, stofnana og félaga að
fylgja duglega því sem að hverjum
og einum snýr. Jurtaríkið getur
séð okkur fyrir miklu efni í hluti
sem plast er nú notað í. Gríðarstór
verkefni bíða: Hreinsun plasts úr
umhverfinu og alvöru endurnýting
eða mengunarlaus/lítil eyðing þess.
Því miður eru örlög plasts frá Íslandi
um þessar mundir, þ.e. háhitabruni
í útlöndum, ekki ásættanleg.
Loftslagsráð, Loftslagssjóður,
endurskoðuð aðgerðaáætlun í lofts­
lagsmálum, endurskoðuð ríkis­
fjármálaáætlun í ljósi aðstæðna í
efnahagsmálum, jafnréttis­, kjara­ og
umhverfismálum, ný lög um land­
græðslu og skógrækt, endurskoðun
laga um mat á umhverfisáhrifum
framkvæmda og áætlana, byggða­
áætlun og innviðaáætlun til verndar
náttúru og menningarminja og …
Listinn gæti verið lengri en þessi
verkefni ríkisstjórnar og Alþingis
eru til marks um hitann í deiglu
umhverfismála. Við þurfum engu
að síður að efla mjög andófið gegn
hlýnun loftslagsins og aðlögun að
óhjákvæmilegum breytingum á lífs­
skilyrðum jarðarbúa. Yfirmarkmið
þriggja flokka stjórnar Katrínar Jak­
obsdóttur er kolefnishlutlaust Ísland
fyrir 2040. Það er risaskref á næstu
tveimur áratugum.
Umhverfismál í deiglunni
Ég byrjaði að vinna sem raf­virki 16 ára árið 1961 og vann minnst 10 stundir á dag, oft
fram á kvöld og um helgar.
Unnið í Danmörku fyrir 50 árum
Ég bjó í Danmörku 1969­1972,
vann þar aðeins 8 stundir á dag, 40
stundir á viku. Ég hafði mannsæm­
andi laun og naut þess að vinna vel
þennan stutta vinnudag. Á þessum
þremur árum voru það aðeins 2
mánuðir sem ég vann 10 stundir.
Fagfélag danskra rafvirkja, Dansk
elektriker forbund, gaf fyrirtækinu
leyfi fyrir tveggja tíma yfirvinnu þar
sem mikið lá við og opna átti Tívolí
eftir tvo mánuði. Stéttarfélagið gaf
ekki leyfi fyrir lengri vinnutíma en
8 stundum nema sérstaklega stæði
á, því að þeirra sögn værum við þá
að taka vinnu frá öðrum rafvirkjum.
Endurmenntun var góð og fór fram
á vinnutíma. Stuttur vinnudagur og
góðar almenningssamgöngur voru
þess valdandi að maður naut lífsins,
var með bókatösku á öxlinni, hugs­
aði og las.
Við konan mín unnum bæði og
leigðum litla gamla íbúð fyrir sann­
gjarnt verð og höfðum ekki þörf fyrir
bíl. Við fórum árlega í utanlands­
ferðir, keyptum nýtt innbú, heimilis­
tæki og fatnað, sem við fluttum með
okkur heim auk þess að hafa efni á
nýjum bíl.
Fyrir um 15 árum sendi ég Rafiðn­
aðarsambandinu póst og spurði af
hverju sambandið héldi ekki á lofti
kröfunni um mannsæmandi laun
fyrir 8 stunda vinnudag. Rafiðnaðar­
sambandið svaraði, að það væri hætt
að gera þessa kröfu því rafvirkjar
vildu vinna 9­10 stundir á dag!
Á sama tíma spurði ég formann
ASÍ þessarar sömu spurningar. Við­
komandi svaraði því, að ég ætti að
sjá það að ef allir hefðu mannsæm­
andi laun fyrir 8 tíma vinnudag þá
færi verðbólgan af stað!
Ég sendi einnig Vinstri grænum
þessa merkilegu hugmynd mína um
mannsæmandi laun fyrir 8 stunda
vinnudag, sem ég hafði kynnst í
Danmörku, en fékk engin svör.
Álit mitt á vinnubrögðum verka­
lýðs­ og stjórnmálaforustu fyrri tíma
er að hún vilji hafa þetta svona, að
fólk þurfi að vinna langan vinnudag
til að geta framfleytt sér.
Kröfur sem ættu
að vera í forgangi
1. Að almenningur fái skilyrðislaust
mannsæmandi laun fyrir 8 tíma
vinnudag. Útborguð laun fari aldr­
ei undir framfærsluviðmið og verði
framvegis verðtryggð (eins og laun
sjórnmálamanna). Að laun fyrir
tveggja tíma yfirvinnu (sem tíðkast
hefur) gangi inn í dagvinnulaunin
og að yfirvinna verði bönnuð nema
í undantekningartilfellum.
2. Að ekki verði greiddur skattur
af launum undir framfærsluviðmiði.
3. Að skerpt verði á um að mennt­
un verði metin til launa.
4. Að stuðningur við fyrstu íbúð­
arkaup komi til.
5. Að jafnlaunavottun fyrirtækja
í landinu verði hraðað og henni
verði fulllokið eigi síðar en í lok árs
2020, og verði viðhaldið á tveggja
ára fresti.
Ég tel að í þessum samningum eigi
áhersla að vera á launajöfnuð karla
og kvenna og tryggja réttindi erlends
vinnuafls. Að þeir sem eru undir
framfærsluviðmiði í útborguðum
launum þ. e. verkafólk, ellilífeyris­
og bótaþegar, fái laun sín leiðrétt
svo framfærsluviðmiði verði náð,
en laun alþingismanna voru leið­
rétt um 40% (höfðu dregist aftur úr).
Ég tel að meðallaun og laun þar yfir
megi/eigi að vera án launahækkana
að þessu sinni!
Ég tel að áður en farið er að tala
um 35 stunda vinnuviku, eigi að
koma raunveruleg 40 stunda vinnu­
vika fyrir alla, þar sem að þorri fólks,
ekki síst erlent verkafólk, vinnur
nú mun meira og jafnvel á tveimur
vinnustöðum!
Mannsæmandi laun fyrir 40
stunda vinnuviku yrðu til mikilla
bóta fyrir samfélagið, fjölskyldur og
fyrirtæki.
Ég tel að stjórnmálamenn (yfir­
stétt þessa lands), þeir sem hafa
margföld laun verkafólks, skilji
tæplega hvað fólk er að tala um með
kröfum sínum um mannsæmandi
laun fyrir 40 stunda vinnuviku.
Það eru svo margir möguleikar
til að njóta lífsins á Íslandi bara ef
almenningur hefði tíma og fjárhags­
stöðu til þess, en á því eigum við rétt!
Almenningur vill jöfnuð, lærum
af þessari litlu 50 ára gömlu sögu
sem segir að dvöl mín í Danmörku
sé einu árin á minni starfsævi sem
ég hef aðeins unnið 8 tíma á dag 40
stundir á viku!
Meinið í samfélaginu er lág laun og langur vinnudagur
Fátt er skemmtilegra en að ferðast um Suðurlandsundirlendið í björtu veðri og virða fyrir sér
fjöllin úti við sjóndeildarhringinn
allt frá Botnsúlum til Eyjafjallajökuls.
Og fátt er leiðinlegra en að aka um
Smálöndin í Suður­Svíþjóð þar sem
stórfelld skógrækt hefur nær útrýmt
opnu landslagi sem var þar einkenn­
andi fyrr á tímum.
Nú ekur maður þar tímunum
saman í djúpu gili þar sem þéttur
veggur barrtrjáa er til beggja handa.
Útsýni takmarkast þar að mestu leyti
við veginn beint fram undan. Sama
má segja um víðáttumikil landsvæði
í Suður­Afríku en þar hafa evrópsk
stórfyrirtæki, sem framleiða pappír,
gróðursett hraðvaxta evkalyptustré
í stórum stíl. En nú eru blikur á lofti
á Suðurlandi. Mikil trjárækt og skóg­
rækt er smátt og smátt að breyta
landslagsmyndinni. Þetta er að ger­
ast hægt en örugglega. Nú þegar hafa
orðið til trjágöng meðfram þjóðveg­
um á nokkrum stöðum. Háar aspir
í röð með fram vegum, til dæmis á
leiðinni að Flúðum, Reykholti og
Hvolsvelli, draga úr útsýni til fjalla. Þá
eru víða að verða til stór skógarflæmi.
Hvað segja skipulagsyfirvöld á hverj­
um stað um þessa þróun mála? Ef
heldur fram sem horfir munu afkom­
endur okkar aka um vegi Suðurlands í
djúpum, dimmum skógargiljum eftir
50 ár. Sænski söngvarinn Ulf Lundell
söng einu sinni „Jag trivs best i öppna
landskap“ eða „Ég kann best við mig
í opnu landslagi“. Og ég þekki dæmi
þess að Evrópusambandið styrki
bændur sem eru að draga úr naut­
griparækt á búum sínum með veru­
legu fjárframlagi gegn því að þeir sjái
til þess að beitiland haldist opið og
að nærliggjandi skógur nái ekki að
breiðast þar yfir.
Skógar veita skjól sem margt fólk
sækist eftir en einhver takmörk hljóta
að verða á fórnarkostnaðinum í því
sambandi. Og má ég þá frekar biðja
um hressandi sunnlenskt slagveður.
Verndum hið opna landslag!
Landslagsvernd
Vanskil vegna skólamáltíða í Reykjavík 2017 voru 23 m.kr. eða 2,22%. Í innheimtu­
reglum borgarinnar kemur fram
að ekki komi til afskrifta nema í
undantekningartilvikum að undan­
gengnu mati félagsráðgjafa þegar
um er að ræða sérstakar aðstæður
sem réttlætt geta afskriftir.
Í tvígang hefur verið lögð fram
tillaga í borgarstjórn af borgarfull­
trúa Flokks fólksins um að lækka
gjaldskrá skólamáltíða um þriðjung
(33%) og að tekjulækkun sviðsins,
sem talin er að næmi 361 m.kr. árið
2019, yrði mætt með auknum fjár­
heimildum sem kæmu af kostn­
aðarliðnum „ófyrirséð“. Tillagan
var felld í borgarstjórn í desember
sl. Hefði hún verið samþykkt hefði
það falið í sér að gjaldskrá máltíða í
grunnskólum yrði 6.563 kr. á mán­
uði í stað 9.796 kr. eins og nú er.
Enda þótt lækkun á gjaldskrá
skólamáltíða útiloki ekki vanskil
má leiða líkur að því að lækkun
dragi úr vanskilum vegna skólamál­
tíða. Þá sem glíma við erfiðan fjár­
hag munar um 3.200 kr. á mánuði.
Með lækkuninni aukast líkur þess
að þeir sem glíma við erfiðan fjár­
hag eigi meiri möguleika á að greiða
mat fyrir barnið sitt í skólanum.
Vissulega er þetta allt spurning
um forgangsröðun og hér er verið
að tala um að forgangsraða fyrir
börnin. Helst ætti allt sem tengist
leik­ og grunnskólanum að kosta
lítið og sumt á að vera alveg frítt. Þá
fyrst getum við tryggt að öll börn
sitji við sama borð.
Efnahagsstaða foreldra er mis­
jöfn. Í Reykjavík hefur stéttaskipting
vaxið síðustu ár. Bilið milli ríkra og
fátækra hefur aukist. Hópur þeirra
sem skilgreindir eru undir fátæktar­
viðmiði velferðarráðuneytisins
hefur stækkað og mun fara stækk­
andi nema gripið verði til róttækra
aðgerða til að spyrna við fótum.
Svengd kemur niður á almennri
vellíðan og afköstum. Aðalatriðið er
að fullvissa liggi fyrir um að ekkert
barn sé svangt í skólanum.
Börn eiga rétt á að sitja við sama
borð þegar kemur að grunnþörfum
eins og fæði, klæði og húsnæði.
Liður í því er að öll aukaþjónusta
grunnskóla kosti lítið eða ekkert
svo sem frístundastarf og matur.
Fordæmi er nú þegar fyrir lækkun
gjalds skólamáltíða í öðrum sveitar­
félögum og á Reykjavík ekki að láta
sitt eftir liggja í þessum efnum.
Vanskil 23 milljónir króna
Ari Trausti
Guðmundsson
2. varaformaður
umhverfis- og
samgöngu-
nefndar
Hér, eins og annars staðar í
heiminum, verður að gæta
að jafnvægi náttúrunytja og
náttúruverndar; annað án
hins er ekki í boði. Það tekst
okkur æ oftar og víðar, eins
þótt við verðum að vanda
okkur enn betur.
Örn
Þorvaldsson
rafvirki
Ég tel að stjórnmálamenn
(yfirstétt þessa lands), þeir
sem hafa margföld laun
verkafólks, skilji tæplega
hvað fólk er að tala um með
kröfum sínum um mann-
sæmandi laun fyrir 40
stunda vinnuviku.
Ingimundur
Gíslason
augnlæknir
Kolbrún
Baldursdóttir
sálfræðingur og
oddviti Flokks
fólksins Fordæmi er nú þegar fyrir
lækkun gjalds skólamáltíða
í öðrum sveitarfélögum og
á Reykjavík ekki að láta sitt
eftir liggja í þessum efnum.
3 1 . J A N Ú A R 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R24 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
3
1
-0
1
-2
0
1
9

0
4
:3
5
F
B
0
8
8
s
_
P
0
6
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
6
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
2
3
1
-A
6
F
C
2
2
3
1
-A
5
C
0
2
2
3
1
-A
4
8
4
2
2
3
1
-A
3
4
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
B

F
B
0
8
8
s
_
3
0
_
1
_
2
0
1
9
C
M
Y
K