Litli Bergþór - 01.07.2016, Qupperneq 40

40 Litli-Bergþór
Greinin er um veiðimöguleika í Hvítárvatni og drepið
á vatnsföll þau, sem í það renna, þar á meðal Svartá
og Tjarná. „Milli þeirra er mestallt þurr og blásin
hrjóstur“ segir hann orðrétt og á það við enn í dag.
Hinsvegar hefur eyðst mjög jarðvegur og gróður
í Tangaveri og hefur alls ekki þolað örtröð sem þar
hefur orðið meðan áin var óbrúuð, en þar er nú að gróa
upp að nýju, þar sem blásið hefur niður í bleytu og
voru flög fyrir 10-20 árum.
Bláfellsháls er ekki gróðursæll og ljótur uppblástur
þar á kafla norðarlega, þó segja menn sem ráku þar
fjárrekstra fyrir 40 til 60 árum, að gróður hafi þróast
þar allmikið síðan, en menn verða mjög nákunnugir
landinu þar sem þeir reka fjárrekstra ár eftir ár. Hins
vegar hef ég oftastnær rekið mína rekstra austan við
Bláfell.
Ekki efa ég að mikil gróður- og jarðvegseyðing
hefur orðið hér sunnan við Bláfell frá því að land
byggðist, á Tunguheiði, milli Gullfoss og Sandár,
er einn nafnkenndur steinn í allri urðinni og heitir
Vegatorfusteinn (aflraunasteinn). Munnmæli herma
að hann hafi verið einn steina laus ofanjarðar áður en
heiðin blés upp, en langt mun vera síðan því Guttormur
Sigbjarnarson jarðfræðingur kvaðst hafa rannsakað
þetta svæði fyrir nokkrum áratugum og komist að
þeirri niðurstöðu að það hefði blásið að mestu á 12.
og 13. öld.
Náttúruvernd og gróðurvernd eru mjög til umræðu
nú á dögum og mætti ætla að þær hugmyndir væru
nýlega til orðnar. En þó varð Sigríður í Brattholti
þjóðkunn fyrir baráttu sína fyrir verndun Gullfoss. En
það var önnur barátta, sem Sigríður var þekkt fyrir í
sínu umhverfi. Það var líklega fyrir um 80 árum, að
menn hófust handa með að gera afréttargirðingu ofan
við Brattholtsland og megingróðurlendið í Hólum og
er skemmst frá að segja að Sigríður barðist gegn þessu
af þeirri atorku, að horfið var frá framkvæmdum að
sinni.
Mest var frá því sagt í mín eyru hvaða aðferðum
hún beitti og hvaða árangri hún náði, en minna getið
um hvers vegna hún var svo mjög andvíg þessu verki,
sem ætla mátti að væri þó til hagsbóta fyrir búskap
í Brattholti. Þó er ljóst að hún hafði mestu ótrú á
gaddavír, sem þá var nýjung. Ætla má líka að Sigríður
hafi gert sér ljóst að gróðurinn, sem þá mun hafa
verið að byrja að leita fyrir sér með að festa rætur í
flögunum, sem girðingin átti að liggja yfir, þyldi ekki
þá örtröð, sem þar hefði orðið. Sigríður ann blómum
og öllum gróðri, sem annarri fegurð og bjó yfir
nokkurri listhneigð. Teiknaði m.a. myndir af blómum,
sem vöktu aðdáun og undrun þeirra er sáu.
Seinna, líklega svona 20 árum seinna, var girt
þarna, en mun hafa enst mjög stutt. Holklakinn lyft
staurunum upp úr flaginu og leir og sandur eyðilagt
ryðvörnina á vírnum.
Nú hefur allnokkur breyting orðið á gróðri hér
fyrir ofan byggðina, afréttargirðing var gerð eftir að
hreppurinn eignaðist Hólaland og liggur eftir þessum
flögum, sem ég nefndi áðan og stendur ágætlega.
Enda eru þau nú algróin eins og reyndar flest önnur
flög, sem voru á þessu svæði. Rofabörðin eru að gróa
upp ár frá ári, undan teðslunni, sem sauðfé ber á þau,
einkum þar sem það gengur á öflugu haglendi.
Beitarálag hefur minnkað mjög mikið við fækkun
fjár og styttri beitartíma, þó ætla ég að mestu hafi
munað þegar fé hætti að skarka á landinu ógrónu á
vorin. Það krafsaði rótartægjur upp úr melum og
flögum þegar yfirborðið var gljúpt eftir vetrarfrostið.
Þessa skoðun byggi ég að nokkru á reynslu frá mínu
heimalandi.
En svona breyting frá uppblæstri til uppgræðslu,
tekur langan tíma og lengi munu verða til börð
og bakkar, sem hafa hlaðist upp af áfoki þar sem
jarðvegsgrunnurinn er vatnsþvegin möl eða móklöpp,
sem drekkur í sig allan raka.
Það hefur verið lamið inn í þjóðina af ofurkappi
undanfarin ár, að Tungnamannaafréttur væri eyðimörk
og öll gróðureyðing og allar auðnir væru fjárbeit að
kenna. Það er alkunn aðferð og vandalaus fyrir menn,
sem hafa aðgang að fjölmiðlum og mannfundum, að
stagast á því sama aftur og aftur, þangað til flestir eða
allir trúa því.
Það er dæmigert með myndina af Svartártorfum, þar
sem vegurinn liggur í Hvítárnes. Þar var girt meðfram
veginum, gróðurtorfan friðuð og hlúð að gróðrinum
þeim megin við girðinguna, en allri umferð þjappað
saman á mjóa bakkabrún hinumegin. Mynd af þessu er
sýnd bæði í sjónvarpi og á mannfundum hvenær sem
rætt er um mál, sem tengjast landvernd eða fjárbeit á
einhvern hátt.
Hvernig liti þá hálendið út, ef sauðfjárbeit og önnur
landnýting hefði ekki komið til. Bláfellshólmi er í Hvítá
austan við Bláfell í um 300 m. hæð yfir sjó. Þangað fór
ég síðastliðið sumar og flutti plöntuvistfræðing, Sigurð
H. Magnússon mág minn, yfir árkvíslina. Sigurður var
þar eina 5 klukkutíma að skoða gróðurinn og fann
þar ýmsar plöntur, sem hann kvað mjög sjaldgæfar
í þessum landshluta og nokkrar sem hann taldi alls
ekki finnast þar sem fjárbeit væri. Flest var þetta í
brekkuhöllum meðfram ánni, smávaxið og myndaði
hvergi samfellda gróðurþekju.
Lýsing mín á hólmanum er sú, að þar er brekka á móti
suðri, svona eins og vænn skrúðgarður við íbúðarhús
með birkiskógi og eru stærstu hríslurnar allt upp í 6
m langar, en liggja mjög með jörð undan brekkunni,
sjáanlega undan snjóþyngslum. Skógarbotninn er nær
eingöngu vaxinn blágresi. Annarsstaðar er hallinn
niður í árgilið með ýmsu móti, hamrar, urðir, skriður
og brekkuhöll með fjölbreyttum og mjög strjálum
gróðri. Gæsavarp mun vera þar allmikið, einkum í
kringum aðal skógarrunnann og mun birkfræðið ná
að þroskast í gömlum gæsahreiðrum. Aðalsvæðið,
flöturinn uppi á hólmanum sem áin hefur ekki brotið,
Geirþrúður Sighvatsdóttir