Dagblaðið Vísir - DV - 01.02.2019, Síða 36

36 FÓKUS - VIÐTAL 1. febrúar 2019
brautin festist á
flísar og í baðkör
Hægt að
nota úti
og inni
HREIÐUR.IS
K ÍK
TU V IÐ Á
SMELLT
U
HÉ
R
FR
ÁB
ÆR
T FJÖL
NOTA LEIKFANG
AÐLAGAR SIG AÐ BARNINU OG U
MH
VE
RF
IN
UBílabrautin
HREIÐUR.IS
VEgakort án
hindrana fyrir
uppáhaldsleikföngin
Leyfðu
hugmyndafluginu að ráða
gerir að verkum að langoftast er ég
virkur samfélagsþegn.“
Geðsjúkdómur á ekki að
vera tabú
Ragnar segir það mikilvægt að
geðsjúkdómar séu ekki tabú, ekki
frekar en líkamlegir sjúkdómar.
Hann segist hafa upplifað for­
dóma og þá ekki síst hjá sér sjálf­
um, en eftir að hann opnaði sig
um veikindi sín, segir hann for­
dóma gagnvart sér vera hverfandi.
„Tabúið og fordómarnir eru í
heilanum á mér, ekki hjá fólkinu
í kringum mig. Þegar ég er á mið­
línu, þá upplifi ég stundum for­
dóma hér og þar og að samfélag­
ið sé litað af fordómum og ég get
leitt það hjá mér. En þegar ég er
á þeim punkti að ég spyr mig: „Á
ég að leita mér hjálpar? Eða á ég
að kála mér?“, þá eru fordómarnir
bara hjá mér.
Fordómarnir eru að segja: „Þú
getur ekki verið byrði á öðru fólki,
fólk hefur svo miklar áhyggjur af
þér ef þú segir frá að þér líði svo
illa að þú viljir kála þér, fólk sefur
ekki á næturnar ef þú segir þeim
frá hvað þér líður illa, heilbrigð­
iskerfið hefur ekki tíma fyrir fólk
eins og þig.“
Mig langar varla að segja
þetta upphátt, en ég fæ svona
minikomplexa af því ég að ég
reyndi aldrei sjálfsvíg, ég var bara
á brúninni að reyna og ég upplifi
að ég sé ekki þess verðugur að vera
með í einhverjum ímynduðum
klúbbi af því að ég reyndi aldrei
sjálfsmorð.
Ef það er eitthvað sem ég get
komið til skila þá er það að grípa
þessar hugsanir strax, leita sér
hjálpar strax.“
Skíthræddur við að koma út úr
skápnum í vinnunni
Líkt og áður segir þá vinnur
Ragnar hjá Isavia, og segir hann að
hann hafi verið búinn að vinna þar
í svolítinn tíma þegar hann varð að
segja frá veikindum sínum. „Það
var stórt skref að vinna úr þessari
skömm og hluti af því var að koma
út úr skápnum í vinnunni með
veikindi mín. Ég var þá með þrjá
yfirmenn sem ég þurfti að tala við.
Ég var skíthræddur og var viss um
að ég myndi missa vinnuna, en
mér var alls staðar tekið vel. Einn
þeirra horfði á mig hugsi og sagði
að lokum: „Láttu mig bara vita ef
þú hættir að taka lyfin þín.“ Svo
hlógum við báðir.
Ég mæti alltaf í vinnu, nema á
2–3 mánaða fresti þá kemur niður­
sveifla sem varir í 2–4 daga og þá
stimpla ég mig bara út á meðan
og fer í veikindaleyfi í þann tíma
og svo kem ég inn aftur. Þau sem
vinna með mér vita að ég svara
ekki síma eða tölvupósti þegar ég
er veikur. Þó að ég sé bara heima
að spila tölvuleik, þá lem ég mig
ekki niður fyrir það, af því að ég
veit að þetta tímabil klárast. Ef ég
væri búinn að spila í tvær vikur þá
væri konan mín búin að segja við
mig: „Jæja, Humi, þarftu nú ekki
að fara að gera eitthvað, tala við
lækninn?“
Ef ég gef sjálfum mér andrými
til að vera lasinn þá er þetta rútína
sem virkar fyrir mig. Þegar ég er
ekki veikur vinn ég forvinnuna
mína; að skapa mér heilbrigða
sjálfsmynd, mataræði, hreyfingu
og allt það gerir að verkum að mér
líður betur, og fyrir vikið verða
veikindatímabilin styttri.“
Erfiðasta verkefnið að taka
ábyrgð á sjálfum sér
Ragnar segir að erfiðasta verk­
efnið eftir að hann greindist hafi
verið að vinna úr allri skömminni:
„Það er verkefni sem ég fæ upp
í hendurnar og það hefur verið
einn stærsti hlutinn af því að taka
ábyrgð á sjálfum mér. Eitt af verk­
færunum sem ég nota er að ég
á engin leyndarmál, ég á fullt af
hlutum sem eru prívat, en engin
leyndarmál, ég á alltaf einhvern að
sem ég treysti og get rætt við.
Það hefur virkað vel fyrir mig
að átta mig á að ég get ekki borið
ábyrgð á hlutum sem ég gerði
þegar ég var lasinn og gat ekki bet­
ur, en þótt ég geti ekki borið ábyrgð
á þeim þá get ég tekið ábyrgð á
þeim og stundum felst það í því að
segja: „Ég var ofboðslega lasinn og
ég gat ekki betur en mér þykir of­
boðslega leitt að þetta hafi gerst.“
Ég þarf að fyrirgefa sjálfum mér
þessa hluti og það er ekki alltaf
auðvelt.
Það er erfitt að biðjast fyrirgefn­
ingar á einhverju sem ég ber ekki
ábyrgð á, en ég tek ábyrgð með
því að tala um það. Það var mjög
stór hluti af þessu að taka ábyrgð
á mínu dóti, þá get ég lifað sáttur
með því og farið að sofa á nótt­
unni.“
Fjölskyldan stærsti
fjársjóðurinn
Þegar eitthvað kemur upp á segist
Ragnar svo lánsamur að eiga fólk í
kringum sig sem hann getur talað
við, foreldra sína, konuna, vini og
systkini. „Ég er svo lánsamur og
ég get trúað þeim fyrir öllu þessu
dóti, það er minn stærsti fjársjóð­
ur.
Þegar ég er spurður að því
hvernig mér líður þá á ég oft
erfitt með að svara og stundum
á ég engin orð til að lýsa hvern­
ig mér líður. Þetta meikar engan
sens fyrir aðra, en stundum þegar
konan mín spyr mig hvernig mér
líður þá svara ég: „Þetta er eins og
fjólublátt flauel og það er rifflað
og ógeðslega dimmt. Þá er svona
herbergi í höfðinu á mér, sem alla
jafna er bjart og hvítt og hvítmálað.
Ég finn þegar ég er niðri að það er
öðruvísi þar inni og öðruvísi áferð.
Það sem mér finnst svo fallegt
er að aðstandendur mínir spyrja:
„Hvernig líður þér?“ og þeir vilja
fá svarið: „Það er fjólublátt, það er
drungalegt,“ af því að þeir vilja fá
heiðarlegt svar þó að þeir geti ekki
lagað ástandið.
Stundum set ég upp grímu, sem
er alltaf talað um sem eitthvað nei­
kvætt, en stundum þarf ég bara að
passa upp á mig. Til dæmis þegar
ég er að koma upp úr lægðinni,
þá hef ég ekki gagn af því að segja:
„Ég er búinn að vera rosalega las­
inn og allt er hellað“ það hjálpar
mér oft ekkert. Stundum set ég því
upp grímu og brynja mig og segi
að ég hafi það bara fínt. Stund­
um er ég þó algjörlega heiðarlegur
við viðkomandi og segi nákvæm­
lega hvað er búið að gerast. Þetta
er hluti af því að læra inn á mig
og hverjum ég hleypi að mér og
hverjum ekki. Þetta snýst allt um
að læra inn á mig og mín viðbrögð.
Ég set mörk gagnvart öðrum
og gagnvart sjálfum mér. Þegar
ég er niðri þá get ég samt græjað
morgunmat handa krökkunum, þá
er ég að taka þátt. Ég get kannski
gengið með þeim í skólann þenn­
an dag, en ekki hinn.“
Daglegar Kringluferðir eru
mælikvarði
Ragnar á eina rútínu sem hann
gerir daglega þegar hann er þung­
lyndur, sem hjálpar honum að
staðsetja sig. „Það sem ég geri er
að ég geng alltaf í Kringluna, fer á
sama kaffihúsið, og reyni að sitja
í sama stólnum þar sem ég horfi
út yfir Stjörnutorg og skrifa í dag­
bók. Ástæðan fyrir því að ég geri
þetta er að ég er að passa upp á
að einangra mig ekki og svo er
þetta ákveðið sýrutest. Þegar ég
geng inn í Kringluna þá finn ég
að annaðhvort vil ég ekki tala við
neinn, hafa hettuna á mér og það
á enginn að sjá mig eða ég ætla að
taka af mér hettuna og mögulega
horfa framan í fólk. Þetta er svona
samanburðartilraun og þannig
veit ég hvar ég er í kúrfunni eftir
því hvernig mér líður.“
Börn Ragnars vita að hann er
veikur, enda hafa þau hjónin rætt
veikindi hans við þau. „Þau vita að
ég er lasinn í heilanum og þegar
ég er veikur heima, þá vita þau að
ég er lasinn. Þau fá að vera ærsla­
belgir, þau þurfa ekki að tipla á
tánum í kringum mig, en þau
finna að sjálfsögðu fyrir þessu og
ábyggilega seinna, þurfa þau að
tala um hvernig er að eiga veikan
föður. Það hefur áhrif þegar ein­
hver í fjölskyldunni er veikur og
mitt hlutverk gagnvart þeim er að
bera virðingu fyrir því, vera opinn
fyrir því og geta tekið þessar sam­
ræður við þau.
Aðalatriðið í þessu er kannski
að þegar fólk er lasið eins og ég, er
ekki hægt að „hressa sig við“ eða
að laga ástandið með einhverjum
einföldum trixum en það er hægt
að gera ótrúlega mikið gagn með
því að vera til staðar.
Eftir að ég kom út úr skápnum
með veikindi mín þá heyri ég
eigin lega aldrei neitt sem er stuð­
andi og fólk sýnir mér mikinn
skilning, mun meiri en ég hélt að
ég fengi. Í mínu tilviki þá getur
það verið gott að fólk viti af mín­
um veikindum þegar ég mæti ein­
hvers staðar, þá get ég verið róleg­
ur og ég sjálfur, í stað þess að þurfa
að passa að haga mér á einhvern
ákveðinn máta.“
Er hægt að lækna geðsjúkdóm?
„Það er spurning sem ég á ekki
svar við. Minn verður ekki lækn­
aður, ég er ekki sjúklingur, en ég
passa mig að muna að ég er veikur.
Ef ég man það þá tek ég lyfin mín
og ber ábyrgð á sjálfum mér. Ef ég
gleymi því þá er hætt við að ég fari
að skrensa.
Ég er með geðsjúkdóminn geð­
hvarfasýki, þetta er sjúkdómur
með ákveðna greiningu. Mér
finnst það mjög hughreystandi
að það er heilt vísindasamfélag
búið að skoða þetta og rannsaka
og það er viðurkennd meðferð og
til viðurkennd lyf. Um leið og ég
vissi að ég var með geðhvarfasýki
og það var læknir fyrir framan mig
sem staðfesti það, þá var þungu
fargi af mér létt. Ég var kominn
með bjargráð og ekki lengur einn
í heiminum. Ég er með mjög gott
bakland, öll mín kjarnafjölskylda
stendur þétt í kringum mig; kon­
an mín, börnin, mamma og pabbi,
bræður mínir, vinir og tengdafjöl­
skyldan. Það má koma skýrt fram,
það skiptir mig miklu máli. Það er
ekkert tabú að ég er veikur og það
að eiga bakland skiptir ótrúlega
miklu máli, en það þýðir að ég þarf
að rækta baklandið mitt, þau vita
ekki hvernig þetta virkar nema ég
tali við þau. Ég er líka mjög lán­
samur, lífið gengur vel og ég get
unnið fulla vinnu, það er alls ekki
gefið en maður veit það ekki fyrr
en á reynir.“ n
Aðstoð og fræðslu fyrir einstaklinga sem glíma við þunglyndi og geð­
sjúkdóma er að finna hjá:
n Hjálparsími Rauða krossins sími 1717 Heimasíða: 1717.is
n Píetasamtökin sími 552­2218 Heimasíða: pieta.is
n Geðdeild Landspítala sími 543­4050
n Einnig má finna fróðleik og upplýsingar á heimasíðu Hugrúnar,
gedfraedsla.is. Félagið Hugrún hefur það að markmiði að fræða ungt
fólk um geðheilbrigði, geðsjúkdóma og úrræði, sem og að auka sam­
félagslega vitund.
„Um leið og ég vissi að ég
var með geðhvarfasýki
og það var læknir fyrir framan
mig sem staðfesti það, þá var
fargi létt af mér