Morgunblaðið - 30.11.2018, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Nokkur um-ræða hefurverið um
þá öfugsnúnu stað-
reynd að böggla-
sendingar frá Kína
eru niðurgreiddar og það for-
skot, sem það veitir Kínverjum
í netverslun. Það getur oft ver-
ið erfitt að átta sig á um hvað
mál af þessu tagi snúast, en
Guðmundur Magnason, for-
stjóri Heimkaupa, sýndi það
svart á hvítu á fundi Kompanís,
viðskiptaklúbbs Morgunblaðs-
ins, í höfuðstöðvum Árvakurs í
Hádegismóum í gærmorgun.
Eins og fram kemur í frásögn
af fundinum á viðskiptasíðu
Morgunblaðsins í dag sagði
Guðmundur frá því að hann
hefði látið á þetta reyna. Heim-
kaup hefðu verið gagnrýnd
fyrir að okra á leikföngum, sem
nefnast þyrilvængjur og fyrir-
tækið seldi á 299 krónur. Þær
mætti fá fyrir minna fé að utan.
Guðmundur ákvað að afsanna
þetta og pantaði þyrilvængjur
frá Kína á hálfan dollar eða 62
krónur. Hálfur dollar til við-
bótar bættist við í sendingar-
kostnað og var enginn virðis-
aukaskattur innheimtur.
Heimkaup hefðu hins vegar
þurft að borga fullan send-
ingarkostnað og skattinn. Við
slíka skekkju í samkeppni verði
ekki unað.
Ástæðan fyrir þessum niður-
greiðslum er sú að í samningi
Alþjóðapóstsambandsins er
póstfyrirtækjum
skylt að niður-
greiða bögglasend-
ingar frá ríkjum
sem eru skilgreind
þróunarríki. Það á
við um Kína. Þótt Kínverjar
geri tilkall til þess að leysa
Bandaríkjamenn af hólmi sem
mesta stórveldi heims verjast
þeir fimlega öllum tilraunum til
að færa þá úr þróunarríkis-
flokki hjá póstsambandinu.
Komið hefur fram að kostn-
aður Íslandspósts út af er-
lendum sendingum hleypur á
nokkur hundruð milljónum
króna á ári og er fjallað um það
mál á síðu 10 í blaðinu í dag.
Niðurgreiðslurnar til Kína
eru ekki aðeins gagnrýndar á
Íslandi. Fyrirtæki í Banda-
ríkjunum kvarta einnig undan
því að sendingarkostnaður
þeirra valdi því að þau standi
höllum fæti gagnvart Kín-
verjum. Dýrara sé að fá böggla
senda innan Bandaríkjanna en
frá Kína. Fyrir vikið hefur
Donald Trump Bandaríkja-
forseti tilkynnt að Bandaríkja-
menn gangi úr Alþjóðapóst-
sambandinu verði ekki
breyting á.
Dæmið sem Guðmundur
rakti á fundinum í gær sýnir
hversu öfugsnúnar niður-
greiðslurnar til Kínverja eru
þegar margfalt ódýrara er að fá
vörur sendar frá löndum hinum
megin á hnettinum en úr næsta
húsi á Íslandi.
Kínverjar fá niður-
greiðslur á kostnað
íslenskra fyrirtækja}
Svart á hvítu
Í fyrra komst fjöl-miðlanefnd að
þeirri niðurstöðu að
Ríkisútvarpið hefði
brotið lög, nánar
tiltekið 2. mgr. 7. gr. laga um
stofnunina með kostun á nokkr-
um dagskrárliðum.
Í ákvörðun fjölmiðlanefndar
frá liðinni viku kemur fram að
Ríkisútvarpið hafi brotið aftur
gegn þessari sömu málsgrein,
sömu greinar sömu laga. Nú
vegna kostunar í tengslum við
umfjöllun um HM í knatt-
spyrnu.
Þessar ákvarðanir fjölmiðla-
nefndar um ítrekuð lögbrot
Ríkisútvarpsins ættu að verða
stofnuninni verulegt umhugs-
unarefni og kalla á endurskoðun
starfseminnar. Ekki síst í ljósi
þess að fjölmiðlanefnd leggur
sig mjög fram um að sneiða hjá
því að finna að starfsemi Ríkis-
útvarpsins, þar með talið í um-
ræddri ákvörðun. Þar segir til
dæmis að ekki sé tilefni til af-
skipta eða íhlutunar fjölmiðla-
nefndar, „að svo stöddu“, vegna
kvartana um að Ríkisútvarpið
hafi gert lágmarkskaup auglýs-
inga að skilyrði fyrir auglýs-
ingakaupum í
tengslum við HM
2018.
Þetta segir fjöl-
miðlanefnd þó að
allir sem til þekkja viti að Ríkis-
útvarpið setti þessi skilyrði og
að Ríkisútvarpið hafi í kynn-
ingarefni sínu sagt það berum
orðum! Þar segir: „Lágmarks-
kaup 10.000.000 kr. í júní &
júlí“. Skýrara gæti það ekki ver-
ið og samt kemst fjölmiðlanefnd
að þeirri niðurstöðu, „að svo
stöddu“, að þessi krafa hafi ekki
verið gerð.
Þetta er verulega ámælis-
vert, en ekki er síður ámælis-
vert að í tilkynningu Ríkis-
útvarpsins vegna ákvörðunar
fjölmiðlanefndar og í við-
brögðum útvarpsstjóra við
henni, er ekkert sem bendir til
að Ríkisútvarpinu þyki verra að
hafa brotið lög. Lögð er áhersla
á að fjölmiðlanefnd telji ekki að
Ríkisútvarpið hafi brotið önnur
lög en að framan greinir og út-
varpsstjóri segist „sáttur“ við
niðurstöðuna. Hefði ekki verið í
lagi að stofnunin sýndi einhver
merki iðrunar vegna ítrekaðra
lögbrota?
Rúv. er sátt og
iðrast einskis}Ítrekuð lögbrot Ríkisútvarpsins
S
ýning Náttúruminjasafns Íslands
helguð einni mikilvægustu auð-
lind okkar, vatninu, verður opn-
uð í Perlunni á morgun, sjálfan
fullveldisdaginn. Sýningin ber
yfirskriftina Vatnið í náttúru Íslands og
mun veita gestum nýstárlega sýn í leyndar-
dóma vatnsins og mikilvægi þess fyrir far-
sæla framtíð og búsetu í landinu. Markmið
sýningarinnar er meðal annars að benda
okkur á að umgangast vatnið í öllum sínum
myndum af aðdáun og virðingu og fræða
gesti um undur náttúrunnar.
Opnun sýningarinnar er merkur áfangi í
sögu Náttúruminjasafnsins. Hún er fyrsta
stóra sýningin sem höfuðsafn þjóðarinnar í
náttúrufræðum setur upp á eigin vegum
síðan safnið var formlega sett á laggirnar
árið 2007. Einnig má segja að þessi sýning sé fyrsta
skrefið í áttina að því að hér á landi verði til fullbúið
safn í náttúrufræðum þar sem fyrir hendi verða sér-
fræðingar á sviði náttúru- og safnafræða og aðstaða
til móttöku náttúruminja, skráningar þeirra og varð-
veislu. Safnið fær nú til afnota 340 fm hæð í Perlunni
í Öskjuhlíð þar sem fyrirtækið Perla norðursins setur
upp fjölbreyttar sýningar tengdar íslenskri náttúru
og hugviti, listfengi og nýjustu tækni er einnig beitt
til þess að gera upplifun gesta sem áhrifa-
ríkasta.
Náttúruminjasafn Íslands er mennta- og
fræðslustofnun og ein af grunnstoðum
samfélagsins á því sviði. Miðlun með sýn-
ingahaldi er mikilvægur þáttur í starfsemi
allra safna og nú þegar meiri samkeppni
er um tíma fólks og athygli þarf að huga
vel að framsetningu og miðlunarleiðum.
Nýja sýningin er bæði frumleg og falleg
og gerir ráð fyrir virkri þátttöku gesta.
Fagnaðarefni er að börnum er gert sér-
staklega hátt undir höfði í miðlun sýning-
arinnar og er sýningin að verulegu leyti
sniðin að því að vekja áhuga ungra gesta.
Tveir safnkennarar munu sinna sér-
staklega móttöku skólahópa á sýninguna
og sjá um kennslu, einkum fyrir leik- og
grunnskóla.
Íslensk náttúra hefur mikla sérstöðu á alþjóðavísu
og er eitt helsta aðdráttarafl fyrir erlendra gesti sem
hingað sækja. Í þessari nýju sýningu Náttúruminja-
safnsins er þekkingu vísindamanna á íslenskri nátt-
úru miðlað á eftirtektarverðan hátt og fá gestir tæki-
færi til að upplifa vatnið í nýju og fræðandi ljósi.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Náttúruminjasafn á tímamótum
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Fjögur íslensk eldfjöll sýnanú hegðun sem gæti áendanum leitt til eldgosa,að mati Páls Einarssonar
jarðeðlisfræðings. Þau eru Hekla,
Bárðarbunga, Grímsvötn og
Öræfajökull. „Þessi eldfjöll eru
mælanlega að þenjast út. Kviku-
þrýstingur fer vaxandi í þeim sam-
kvæmt mælingum,“ sagði Páll.
Hann sagði ómögulegt að segja
hvert þessara eldfjalla gýs næst.
„Grímsvötn hafa verið í
ákveðnum ham síðan í gosinu 1983.
Það verður þensla í fjallinu, svo
sígur það þegar gýs og byrjar
strax aftur að tútna út,“ sagði Páll.
Grímsvötn gusu síðast 2011 stóru
gosi. Þar áður gusu þau 2004 og
1998. Gjálpargosið 1996 varð mjög
nálægt Grímsvötnum en ekki er
fullljóst hvort það var fóðrað úr
Grímsvatnaeldstöðinni eða Bárðar-
bungu. Þar áður gusu Grímsvötn
1983 og höfðu þá ekki gosið síðan
árið 1934. Frá því að land byggðist
hafa Grímsvötn gosið um 65
sinnum.
„Grímsvötn hafa gosið nokkuð
reglulega undanfarið. Það er ekki
fjarri lagi að þau séu komin á
seinni hluta undirbúnings fyrir
næsta gos. Atburðarásin er heldur
hægari nú en hún hefur verið fyrir
síðustu gos. Það gæti lengt tímann
svolítið,“ sagði Páll. Hann sagði að
gosum utan við öskjuna hefði fylgt
stærri hlaup. Þá yfirfyllist Gríms-
vatnalægðin undir jöklinum af
vatni sem hleypur síðan fram í
mjög stórum hlaupum. Þannig kom
mjög stórt hlaup 1938 og eins 1996
þegar gaus í Gjálp. Grímsvatna-
gosið 2011 kom á óvart fyrir hvað
það var stórt. Gosin 1934, 1983,
1998 og 2004 höfðu verið lítil eld-
gos. Gosið 2011 byrjaði með mikl-
um látum og háum gosmekki sem
reis í allt að 20 km hæð.
Langtímaforboðar sýna sig
„Það sem við sjáum núna í
Grímsvötnum og eins í Öræfajökli,
Bárðarbungu og Heklu er lang-
tímaforboði. Fjöllin eru að undir-
búa gos og ef þessi undirbúningur
heldur áfram þá verða eldgos í
fyrirsjáanlegri framtíð. Þau gætu
allt eins hætt við og það eru þekkt
dæmi um að eldfjöll hafi hætt við í
miðjum klíðum.“
Segja má um Heklu að hún sé
komin fram yfir sig í undirbún-
ingnum. Páll telur ekki útilokað að
Grímsvötn geri eitthvað svipað.
„Þetta þekkjum við úr Kröflu.
Hún gerði þetta stundum að hún
reis umfram það sem hún hafði
gert þegar áður höfðu komið gos,“
sagði Páll. Hann segir að skjálfta-
virkni bendi til þess að þensla sé í
Bárðarbungu og GPS-mælingar
bendi einnig til þess. Það fari því
varla á milli mála að þrýstingur sé
að vaxa undir Bárðarbungu. Hins
vegar hafi Holuhraunsgosið 2014
verið stór atburður og öskjuhrunið
sem fylgdi geti orðið til þess að
eldstöðin verði lengi að ná upp
þrýstingi að nýju. „Öll þróun sem
við sjáum nú bendir þó til þess að
Bárðarbunga sé að safna fyrir
næsta gosi,“ sagði Páll.
„Hafa ber í huga að þessar
eldstöðvar eru allar mjög fjölhæf-
ar. Við föllum stundum í þá gryfju
að gera ráð fyrir því að næsta gos
verði eins og það síðasta. Þetta er
sérstaklega varasamt í sambandi
við Kötlu. Við erum alltaf að horfa
á gosið 1918 og ímynda okkur að
næsta gos verði þannig. Katla gæti
verið í allt öðrum hugleiðingum.“
Nefna má að árin 1955, 1999
og 2011 urðu atburðir í
Kötlu sem hafa öll einkenni
eldgosa. Ekkert þeirra náði
þó upp í gegnum jökulinn.
Til að ná upp úr jöklinum
þarf stórt eldgos. Allar
eldstöðvar eiga líka til lítil
eldgos og er nokkuð ljóst að
sum þeirra munu ekki ná
upp í gegnum jökul
sé hann til
staðar.
Þekkt eldfjöll eru að
búa sig undir eldgos
Eldgos í Bárðarbungu,
Grímsvötnum, Heklu og
Öræfajökli geta mögulega
valdið miklum óskunda, að
sögn Páls Einarssonar jarð-
eðlisfræðings. Öræfajökull er
nálægt mannabyggð og fjöl-
sóttu ferðamannasvæði, sem
kallar á aukinn viðbúnað og
að viðbrögð séu vandlega
undirbúin komi til eldgoss.
Búið er að koma fyrir sírit-
andi mælitækjum við Öræfa-
jökul sem notuð eru við
sólarhringsvöktun fjallsins á
Veðurstofu Íslands.
Vísindamenn og yfirvöld
almannavarna hafa farið yfir
stöðuna á samráðsfundum
vegna Öræfajökuls. Fyrir um
mánuði var haldinn al-
mennur íbúafundur í
Öræfum þar sem vís-
indamenn greindu
íbúunum frá því sem
hefur verið að gerast
í eldfjallinu og
hvernig vöktunin fer
fram. Einnig var
fjallað um gerð við-
bragðsáætlunar vegna
eldgoss í Öræfajökli.
Vöktun og
viðbrögð
ELDFJALLAEFTIRLIT
Páll
Einarsson
4
3
2
1
0
Heimild: Veðurstofa Íslands
0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 dagar
Uppsöfnuð virkni (Nm 1014)
Eldgos í Grímsvötnum
18. des. 1998 til 12. jan. 1999
1. til 7. nóvember 2004
21. til 28. maí 2011
1. nóv. 2004
2.119 dagar frá
gosinu 1998-99
21. maí 2011
2.375 dagar frá
gosinu 2004
Grímsvötn
Uppsöfnuð jarðskjálftavirkni
í aðdraganda eldgosa
2.742 dagar
eru nú frá
gosinu 2011