Morgunblaðið - 30.11.2018, Blaðsíða 38

38 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2018
Hér segir frá því er Guðmundur er 12
ára föðurlaus sonur fátækrar ekkju á
Heggsstöðum í Borgarfirði.
Á þessum árum var stór tarfur á
Hvítárvöllum (kallaðir Vellir í dag-
legu tali). Hann var ávallt hafður laus
í kúnum og því óvinsæll, enda mann-
ýgur. Hann gekk
undir nafninu:
Spánski boli.
Eitt kvöld,
snemma sumars,
þegar ég var tólf
ára, bað mamma
mig að sækja
kýrnar eftir
venju. Ég vissi að
þær voru með
Vallakúnum vestur á Þrætutungu.
Ég tók því brúna meri, sem mamma
átti, og var hún bæði fljót og viljug.
Svo reið ég af stað.
Þegar ég kom að kúnum, gekk
greiðlega að skilja þær, og hélt ég
heim með mínar kýr. Spánski boli var
að venju hjá þeim. Hann horfði á mig,
murraði eitthvað og froðan vall út úr
honum. En þetta kom svo oft fyrir áð-
ur, að svona lá á bola og fannst mér
ekkert athugavert við það. Hann stóð
líka alltaf á sama stað og gaf mér
bara auga.
Ekki var ég kominn nema stutt á
leið, þegar ég sé að boli tekur undir
sig stökk og stefnir á eftir mér. Lét
þá illa í honum. Ég herði á kúnum og
held, að boli sé fremur að elta þær en
mig. Brátt komst ég að því, að svo var
ekki. Hann leit ekki við þeim, en
stefndi beint á mig. Lét ég þá Brúnku
fara það sem hún komst, og dró hún
ekki af.
Ég fór að verða hálfhræddur um
mig, en þó hálfu hræddari um móður
mína og litlu systkini mín, ef boli
kæmist heim. Varð ég því að finna
einhver ráð, en lítill var umhugs-
unartíminn. Ég stefndi því beint að
fjárhúsunum heima, en sum þeirra
voru dálítið frá bænum. Þeim verð ég
ögn að lýsa.
Yzt á túninu stóðu tvístæð hús,
sem sáust ekki frá bænum. Þangað
stefndi ég. Við þau var heytóft og
rúmlega seilingarháir veggir úr torfi
og grjóti umhverfis hana. Mátti
ganga úr húsjötu inn í tóftina. Í hús-
inu voru mæniásar og stoðir undir,
sem stóðu á jötugarðanum. Breiður
veggur var þar, sem tóftin og húsið
kom saman. Upp á þann vegg var
hlaðið hellugrjóti, sem haft var ofan á
heyið á haustin. Og nú var ætlun mín
að komast í þetta fjárhús.
Fyrst í stað dró heldur sundur með
mér og bola. En svo fór hann að
draga ískyggilega á Brúnku. Hún
mæddist fyrr, enda farin að eldast.
Þegar ég kom upp að svokölluðu
Húsabarði, en það var dálítil melhæð,
sem húsin stóðu á, dró fyrir alvöru
saman. Herti ég þá á merinni, en hún
gat víst lítið meira. Stóð það alveg
heima, þegar ég kom að fjárhúsdyr-
unum, þá rekur boli hausinn undir
Brúnku svo hastarlega og með svo
miklu afli, að hún skellur flöt. Féll
hún frá dyrunum, en ég að þeim.
Kom ég niður á hendur og fætur og
var þá ekki lengi að skjótast inn í hús-
in. Ekki vannst mér þó tími til að láta
aftur hurðina, því hausinn á bola var
kominn í fjárhúsdyrnar. Hentist ég
þá eins og örskot upp í garða og inn í
heytóftina. Og boli kom þrumandi inn
eina fjárhúskróna á eftir mér, en
nemur staðar við tóftardyrnar. Ég
klifra upp eitt tóftarhornið það hátt,
að ég þarf ekki annað en kasta mér
upp á vegginn. Þar fer ég að herma
eftir bola. Ræðst hann þá í dyrnar
öskuvondur og ryðst inn í tóftina. En
dyrnar voru í þrengsta lagi. Það mun
boli hafa séð og því hikað við þær.
Þetta var það, sem ég ætlaði honum.
Nú hentist ég upp á vegginn og að
grjóthrúgunni, sem var öðrum megin
við tóftardyrnar, gríp vænar hellur
og læt dynja á bola af öllum lífs og
sálar kröftum. Og nú var ekki dregið
af orkunni, sem til var.
Eftir stutta stund var boli orðinn
blóðugur á baki og haus, því rend-
urnar á hellunum snertu hann fyrst,
eða svo var ætlun mín. Virtist hann
þá verða óður og trylltur af sársauka.
Hann leitaði líka alltaf á að stökkva
upp úr tóftinni, en hvort tveggja var,
að hún var djúp, og svo fékk hann þá
líka alltaf væna hellu í hausinn eða
sem næst honum, svo hann hrökk til
baka.
Ég var víst orðinn jafntrylltur af
vígamóði og boli, þegar hann réðist á
Brúnku. Ég vissi varla hvað ég gerði.
Síðast hentist boli í háalofti fram í
tóftardyrnar og ryðst út. Fannst mér
þá veggurinn skjálfa og allt húsið,
enda tók hann með sér tvær mæni-
stoðir í fátinu. Og svo var kastið mik-
ið á bola, þegar út kom, að hann fór
ekki á götuna, sem lá frá húsinu,
heldur stefndi hann beint niður á
Húsabarðið og í fúamýri, sem þar var
fyrir neðan.
Í heimsku minni og trylltum
hefndarhug tek ég staur, sem lá í
húsinu, og hleyp á eftir bola, sem hélt
beint strik yfir mýrina. Ekki leið þó á
löngu, þar til ég nálgaðist hann með
reiddan staurinn, því boli fór að
sökkva illa í. Og síðast sökk hann upp
að kvið í mýrinni. Þá var markinu
náð. Sveiflaði ég nú staurnum af öll-
um mætti og lét ganga á bola. Og þar
kom, að hann settist að í feni eftir að
hafa brotizt mikið um og blásið þung-
an. Þótti mér nú nóg komið og henti
staurnum. Kýrnar voru komnar heim
undir bæ. Ég rak þær á bólið og
minntist ekkert á bola við mömmu.
Eftir nokkra stund laumast ég svo
út að húsunum til að gá að bola. Sé ég
þá, að hann er enn í sama stað. Þá
loks rann af mér vígahugurinn, því ég
hélt, að nú væri boli dauður. Ekki fór
ég samt að athuga það. Um þessa hlið
málsins hafði ég ekkert hugsað.
Svo lallaði ég heim heldur daufur í
dálkinn. Ég var lystarlítill um kvöld-
ið, en háttaði þó á tilsettum tíma.
Þegar allir voru sofnaðir, fór ég á
fætur til að gá að bola. Var hann þá
horfinn. Þá lofaði ég Guð og létti mik-
ið fyrir brjósti. Ég réð mér varla fyrir
gleði og fór í hendingskasti heim.
Víkur nú sögunni að Völlum. Um
nóttina kom boli heim og þótti illa á
sig kominn. Andrés hélt spurnum
fyrir, hver valdur væri að þessum
áverka á honum, en enginn vissi það.
Daginn áður benti allt til þess, að boli
hefði verið með Heggsstaðakúnum,
en ótrúlegt þótti, að hann hefði fengið
þessa áverka þar. Allir vissu, að þar
voru ekki aðrir til heimilis en móðir
mín með yngstu börnin.
Tveim dögum síðar kom ég aftur
að Völlum. Hitti Andrés mig strax.
Hann spurði mig hvort ég hefði
nokkra hugmynd um, hver farið hefði
svona með bola. Ég varð víst heldur
niðurlútur fyrst. En svo herti ég mig
upp og sagði Andrési alla söguna.
Hann hlustaði á hljóður, en segir svo:
„Þessu trúi ég ekki. Það er ómögu-
legt, að annar eins andsk … væskill
og þú getir verið valdur að þessu.“
„Þú ræður hvort þú trúir því, en
ummerkin eru greinileg, ef þú vilt sjá
þau.“
„Ja-há. Þau vil ég sjá. Mér er mikil
forvitni á að sjá bardagasvæði, þar
sem svona ólíkir aðilar hafa háð leik.“
Við Andrés urðum svo samferða
upp að fjárhúsunum heima. Þar at-
hugaði hann vandlega öll verks-
ummerki, því allt var þar eins og þeg-
ar við boli skildum við það. Það leyndi
sér ekki sparkið eftir hann í heytóft-
inni, allar hellurnar og lausu stoð-
irnar í húsunum. Þegar Andrés hafði
séð þetta, segir hann:
„Varst þú ekkert hræddur?“
„Ekki eftir að ég komst upp á
vegginn.“
„Datt þér ekki í hug að hlaupa
heim, þegar boli var kominn inn í
tóftina?“
„Nei, það var óvíst að ég hefði
komizt á undan bola og annað verra.
Móðir mín eða systkini gátu verið úti
og orðið fyrir honum.“
„Þetta er alveg rétt og drengileg
hugsun. Þú ert líklega sonur Einars.
Ég þekkti hann orðið. En nú á ég eft-
ir að sjá fenið, þar sem þú skildir við
bola.“
Við löbbuðum svo niður að feninu.
Þar sást glöggt hvernig boli hafði
brotizt um. Og þar lá staurinn, sem
ég barði hann með.
„Og þú hljópst hingað á eftir
honum?“
„Já.“
„Varst þú ekkert hræddur um að
hann réðist á þig?“
„Ég hugsaði ekkert út í það.“
„Ofdirfska – drengur minn,“ mælti
Andrés. Svo kvaddi hann mig.
Boli gekk með kúnum eins og áður,
þar til hann var felldur um haustið.
En eftir þetta gerði hann engum
mein.
Drengur og boli trylltir í vígamóð
Theódór Gunnlaugsson á Bjarmalandi
skráði ævisögu refaskyttunnar Guðmundar
Einarssonar á Brekku á Ingjaldssandi, sem var
goðsögn í lifanda lífi. Bókin, Nú brosir nóttin,
kom út árið 1960 og var endurútgefin í haust
af Bókaútgáfunni Sæmundi á Selfossi með
ítarefni um söguhetjuna.
Í Ásbyrgi Theodór Gunnlaugsson bókarhöfundur lengst til hægri, þá Guðmundur Einarsson á Brekku á Ingjalds-
sandi og lengst til vinstri er þriðja refaskyttan, Sigvaldi E. Kristjánsson í Hafrafellstungu.
Skotviss Þekktasta ljósmyndin af Guðmundi Einarssyni refaskyttu. Ljós-
myndin er úr eigu fjölskyldu Guðmundar en myndatökumaður er óþekktur.
Ljósmynd/Héraðsskjalasafn Þingeyinga á Húsavík)
Er bíllinn tilbúinn fyrir jólafríið?
TUDOR er hannaður til þess að þola
það álag sem kaldar nætur skapa.
Forðastu óvæntar uppákomur.


        
 
   T   !"#  

Veldu
öruggt
start me
ð
TUDOR