Morgunblaðið - 04.12.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. DESEMBER 2018
Fjarðarflug Þessi spræki grámáfur varð á vegi ljósmyndara í Hafnarfirði á dögunum.
Eggert
Hún mamma var
alltaf allt í öllu, ekki
síst á aðventunni og
um jólin. Hún
skreytti, bakaði og
eldaði, saumaði og
heklaði. Kom fyrir
dúkum og kertum.
Sparistellið var að
sjálfsögðu dregið fram
og silfrið fægt. Við
mamma bökuðum
saman smákökur og
piparkökur sem hún leyfði mér að
mála og skreyta. Svo leyfði hún
mér að föndra mitt eigið jólaskraut
sem átti það náttúrlega til að fara
allavega. Hún saumaði á mig jóla-
sveinabúninga sem ég fór varla úr.
Alltaf svo natin og þolinmóð við
mig, þessi elska. Blessuð sé minn-
ing hennar.
Fyrir mér var hún mamma eigin-
lega jólin. – Ásamt pabba að sjálf-
sögðu sem ég var alla tíð mjög
tengdur og naut þess að fara með í
útréttingar, sýsla og stússast.
Þegar sest var til borðs var jóla-
guðspjallið ævinlega lesið, áður en
pabbi bað borðbæn og þakkaði
Guði fyrir að senda okkur son sinn
og bað þess að í hjarta okkar hann
mætti koma inn. Man ég að mér
fannst bænirnar framan af ævinni
svona helst til langar því spenning-
urinn fyrir kvöldinu
fór vaxandi og því
óþreyjan orðin mikil.
Önnur ofurkona
Tvítugur kvæntist
ég síðan sólinni minni
sem aldrei dregur
fyrir. Komum því ung
með blandaðar jóla-
hefðir til að leggja í
púkkið sem voru þó
alls ekki svo ólíkar. Í
áratugi söng hún við
aftansöng á aðfanga-
dagskvöld, oftar en
ekki jafnvel einsöng. Það truflaði
þó ekki að hún væri klár með stór-
fenglegt hátíðarborð á tilsettum
tíma. Með þrjá unga drengi, for-
eldra mína, móðursystur og jafnvel
fleiri frænkur í mat svo allir gátu
notið kvöldsins hamingjusamlega
afslappaðir og ríkulega mettir.
Við eigum þrjá syni sem nú eru
uppkomnir en komu jólunum okkar
í algjörlega nýjan og dásamlegan
búning og farveg, fljótlega vatns-
greiddir í svörtum lakkskóm og
jafnvel með skyrtuna upp úr áður
en kvöldverði lauk.
Eftirvæntingin í þá daga var
gjarnan mikil eins og jafnan. Og
gleðin, þótt vissulega hafi verið
álag á heimilinu.
Alzheimer
Að því kom að við fluttum í sama
hús og foreldrar mínir, sem kom
sér vel sérstaklega hin síðari ár eft-
ir að mamma fékk heilablóðfall ofan
í hinn illskeytta sjúkdóm, alz-
heimer.
Það var mikið áfall fyrir okkur
þegar hún tók upp á því að kveikja
á öllum aðventukertunum fyrsta
sunnudag í aðventu. Pabbi var al-
veg eyðilagður. Snemma aðfanga-
dags hringdi hann svo niður til
okkar alveg miður sín og sagði að
hún væri búin að slíta allt skrautið
af nýskreyttu jólatrénu. Um kvöld-
ið hafði hún slysast til að taka inn
svefntöflu áður en hún kom til okk-
ar og sofnaði svo bara ofan í for-
réttinn, þennan forláta jólagraut.
Var gjörsamlega skræld allri virð-
ingu og reisn. Það var svo óendan-
lega sárt og það á sjálfum jólunum.
Af hverju að rifja þetta upp?
Og af hverju að vera svo að rifja
þetta upp? Af því að svona eru ein-
faldlega jólin og svona hafa þau
alltaf verið. Kynslóðir koma og
kynslóðir fara og þau tengja okkur
í gleði og sorg.
Og nú eru það barnabörnin sem
allt snýst um. Þau veita okkur
ómælda gleði og hamingju. Við
gætum ekki hugsað okkur lífið án
þeirra. Þeirra sem vita bara ekkert
um foreldra okkar hjóna. En allt
snýst í dag um að gera jólin að til-
hlökkunarefni, eftirsóknarverð,
spennandi og heilög.
Minningarnar lifa
En minningarnar lifa, tengja for-
tíð við nútíð og framtíð á svo
undraverðan og undursamlegan
hátt, sem þú sást aldrei fyrir en
mátt upplifa, njóta og takast á við
hverju sinni, ár eftir ár. Jólin taka
nefnilega af okkur síbreytilegar
myndir. Þau geyma minningar og
myndir sem gera okkur að mann-
eskjum. Þau fá okkur til að finna til
og elska út af lífinu. Lífinu sem er
frelsari allra kynslóða, Jesús
Kristur, Guðs sonur, en einnig
bróðir okkar allra, samherji og vin-
ur sem fann til og þjáðist en var
eftir allt saman lífið sjálft. Lífið
sjálft sem sameinar okkur í tímans
rás og um eilífð.
Þannig er nefnilega jólasagan.
Hún spannar allt litróf mannlegs
lífs. Gleði og hamingju, von og von-
brigði, raunir og ótta. Ótta við
dauðann. Já, og svo líka bara við
lífið. Lífið sjálft sem við munum
aldrei ná að höndla í eigin mætti.
Við kunnum að sjá auða stóla
sem áður voru setnir. Við fyllumst
söknuði á heilagri jólanótt sem fær-
ir okkur samt ólýsanlega kyrrð og
frið, þakklæti og nýtt upphaf.
Vegna fæðingar barnsins þar sem
reynsla aldanna kemur saman, til-
finningar og tár, upplifanir, nýir
tímar og þakklæti.
Æfing í samskiptum
Ævigangan er ekkert annað en
æfing í mannlegum samskiptum.
Þá ekki síst aðventan og jólin. Því
þá speglum við okkur svo skýrt og
skilmerkilega í sjálfum okkur og
náunganum. Aðventan og jólin taka
nefnilega af okkur myndir sem
varðveitast í albúmi hugans og
mást ekki svo auðveldlega í tímans
ranni. Myndir sem verða að minn-
ingum sem fylgja okkur ævilangt.
Góður Guð varðveiti okkur minn-
ingarnar, í Jesú nafni. Í nafni jóla-
barnsins sem við fáum að gjöf, ár
eftir ár og daglega, og fær okkur til
þess að komast af. Jólabarnsins
sem fylgir okkur ekki aðeins ævina
á enda heldur um alla eilífð.
Gleðilega, innihalds- og ham-
ingjuríka aðventu, kæru vinir, og
jól sem aldrei munu enda.
Með kærleiks- og friðarkveðju.
Lifi lífið!
Eftir Sigurbjörn
Þorkelsson » Sofnaði hún svo bara
ofan í forréttinn,
gjörsamlega skræld
allri virðingu og reisn.
Það var svo óendanlega
sárt og það á sjálfum
jólunum.
Sigurbjörn
Þorkelsson
Höfundur er ljóðskáld og rithöfundur
og aðdáandi lífsins.
Jólin eru tímalína
Í umræðum um lofts-
lagsmálin vill bregða við
að talað sé um aukna los-
un á Íslandi án þess að
það sé sett í hnattrænt
samhengi. En þá er hætta
á að jarðsambandið tap-
ist.
Það vill gleymast hjá
þjóð sem gengur að
endurnýjanlegri orku sem
vísri, að veruleikinn er
annar á heimsvísu. Rekja
má 40% af losun gróður-
húsalofttegunda í heiminum til beislunar
raforku og er sú losun fyrst og fremst til
komin vegna brennslu jarðefnaelds-
neytis, orkugjafa á borð við kol, olíu og
gas.
Til þess að draga úr losun hafa þjóðir
heims lagt áherslu á að beisla endurnýj-
anlega orku, vatnsafl, jarðvarma, vind og
sólarorku. Það er sem sé ekki sama
hvaðan orkan kemur.
Íslendingar geta því verið stoltir af
framlagi sínu í loftslagsmálum. Á undan-
förnum árum hefur byggst upp á Íslandi
skilvirkt raforkukerfi sem er nánast
100% með endurnýjanlegri orku. Sam-
hliða því hefur byggst upp öflugur orku-
iðnaður, þar sem kolefnisfótsporið er
með því lægsta sem þekkist á heimsvísu.
Til marks um það má nefna að álver á
Íslandi hafa verið í fararbroddi í að
draga úr losun með hugviti, tækniþróun
og agaðri kerrekstri og hefur losun á
hvert framleitt tonn minnkað um 75% frá
árinu 1990. Stöðugt er unnið að því að
draga enn frekar úr losun og nær það til
allra þátta rekstursins.
Í álframleiðslu er mesta losunin á
heimsvísu vegna orkuvera sem brenna
jarðefnaeldsneyti. Mestur vöxtur hefur
verið í álframleiðslu í Kína á undan-
förnum áratug og er nú svo komið að yfir
helmingur alls áls í heiminum er fram-
leiddur þar. Það er varhugavert þegar
litið er til þess, að orkan sem nýtt er til
álframleiðslunnar í Kína er að langmestu
leyti frá kolaorkuverum. Ál sem fram-
leitt er á Íslandi er með um 10 sinnum
lægra kolefnisfótspor en það sem fram-
leitt er með kolaorku í Kína.
Álframleiðsla hefur einnig
byggst upp í Mið-Austur-
löndum á síðustu árum, en
þar er að mestu notuð gas-
orka. Fyrir vikið losar ál-
framleiðsla þar um sjöfalt
meira en álframleiðsla á Ís-
landi.
Þetta skiptir máli í stóra
samhenginu. Það er til lítils
að draga úr losun á einum
stað, ef það þýðir að losunin
verður margfalt meiri á öðr-
um. Þetta er eina og sama
plánetan. Loftslagsvandinn er
íslenskur í þeim skilningi, að við deilum
vandanum með öðrum þjóðum, en hann
er umfram allt hnattrænn.
Notkun áls fylgir mikill ábati í lofts-
lagsmálum, þar sem það er léttur og
sterkur málmur. Til marks um það má
nefna að stöðugt meira ál er notað í bíla-
framleiðslu til að létta bílaflotann og
draga þar með úr losun sem fylgir
brennslu eldsneytis. Þá er hátt hlutfall
áls í rafbílum á borð við Teslu, þannig
komast þeir lengra á hleðslunni. Ál ein-
angrar vel og dregur þannig úr orku-
notkun bygginga og lengir endingartíma
matvæla. Þá má endurvinna það aftur og
aftur án þess það tapi upprunalegum
gæðum.
Eftir stendur að það er losun frá ál-
framleiðslu og hjá því verður ekki kom-
ist, þrátt fyrir bestu fáanlegu tækni. En
það hefur náðst markverður árangur í að
draga úr þeirri losun og þegar heildar-
myndin er skoðuð, þá er lágt kolefnis-
fótspor álframleiðslu á Íslandi mikilvægt
framlag í loftslagsmálum á heimsvísu.
Er loftslagsvandinn
staðbundinn eða
hnattrænn?
Eftir Pétur Blöndal
» Ál sem framleitt er
á Íslandi er með um
10 sinnum lægra kolefnis-
fótspor en það sem
framleitt er með
kolaorku í Kína.
Pétur Blöndal
Höfundur er framkvæmdastjóri Samáls,
samtaka álframleiðenda. pebl@samal.is