Morgunblaðið - 31.12.2018, Qupperneq 6

B
A
-3
1-
12
-2
01
8-
1-
1-
A
F
O
R
-6
-r
af
al
- C
M
Y
K
6 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 31.12. 2018
Tvö fjármálafyrirtæki voru skráð á almennan
hlutabréfamarkað á árinu. Í mars voru bréf
Kviku banka skráð á First North markaðinn
og um miðjan júní voru bréf Arion banka tekin
til viðskipta á aðalmarkaði Kauphallarinnar
hér á landi og í Svíþjóð. Bæði fyrirtækin komu
mikið við í fréttum á árinu og tengdust þær
ekki aðeins fyrrnefndum skráningum. Þannig
styrkti Kvika stöðu sína með kaupum á
Gamma Capital Markets en þau viðskipti
gengu í gegn undir lok árs. Fyrr á árinu losnaði
um eignarhald ríkissjóðs á Arion banka. Seldi
þá ríkið 13% hlut í bankanum fyrir 23,4 millj-
arða króna. Er bankinn eftir þau viðskipti í
samkeppni við tvo viðskiptabanka, Íslands-
banka og Landsbanka, sem báðir eru að nær
öllu leyti í eigu ríkisins.
Ríkið tekur áhættu með bönkunum
Þótt jákvætt skref hafi verið tekið með sölu
bréfanna í Arion banka hljóta talsverðar
áhyggjur að fylgja þeirri stöðu sem ríkissjóður
er í með hinni gríðarstóru stöðutöku í bönkun-
um tveimur. Í lok september síðastliðins var
ríkissjóður með ríflega 400 milljarða króna
bundna í eigin fé þeirra. Áhættan sem því
fylgir endurspeglast ekki síst í þeim miklu
breytingum sem eru að verða á fjármálamörk-
uðum þessi misserin. Hafa sérfræðingar sem
Morgunblaðið hefur rætt við á undanförnu ári
bent á að líklega séu bankarnir dæmdir til þess
að rýrna að verðgildi á komandi árum, bæði
vegna aukinnar samkeppni af hendi lífeyris-
sjóða en ekki síður fjártæknifyrirtækja af ýms-
um toga sem nú ryðja sér til rúms. Tæknibylt-
ingin virðist einnig opna möguleika á
samkeppni að utan en undir lok árs voru fréttir
fluttar af því að þýski netbankinn N26 hygðist
bjóða Íslendingum upp á þjónustu sína. Enn
liggur ekki fyrir hvaða viðtökur þjónusta hans
mun fá en hann er með yfir 1,5 milljónir við-
skiptavina þótt hann hafi aðeins hafið starf-
semi árið 2015.
Í fjárlögum ársins 2019 er áréttuð heimild
ríkissjóðs til að selja hlut sinn í Íslandsbanka
og allt að 30% hlut í Landsbankanum. Ósenni-
legt verður að teljast að fjármálaráðherra hafi
stuðning samstarfsflokka Sjálfstæðisflokksins
í ríkisstjórn til að stíga skref í átt að sölu veru-
legs hluta í bönkunum en ánægjulegt væri að
sjá hið minnsta annan þeirra skráðan á markað
samhliða útboði á nýju ári. Það myndi bæði
styrkja íslenskan hlutabréfamarkað en einnig
gefa fjármálaráðherra tækifæri til að grynnka
enn á skuldum ríkissjóðs sem nú í árslok nema
um 843 milljörðum króna. Fjármagnskostn-
aður vegna þeirra skulda nemur um 40 millj-
örðum ár hvert.
Brugðust seint við nýrri ógn
Örar tæknibreytingar á fjármálamarkaði eru
ekki hinar einu sem hrista upp í íslensku hag-
kerfi. Innreið Costco á íslenskan smásölu-
markað á fyrri hluta árs 2017 hefur haft ófyr-
irséð áhrif á þann markað. Það hefur ekki
aðeins gerst í tilfelli verslunar með matvöru og
drykkjarföng. Ný viðmið í verðlagningu hjól-
barða olli því að rótgróin fyrirtæki á þeim
markaði þurftu að endurskoða alla sína álagn-
ingu. Og þá varð gríðarlegur titringur á elds-
neytismarkaði í kjölfar opnunar bensínstöðvar
fyrirtækisins í Kauptúni í Garðabæ. Hefur fyr-
irtækið selt nærri 100% meira af eldsneyti en
olíufélögin íslensku höfðu gert ráð fyrir að því
yrði unnt með einn útsölustað og tiltölulega fá-
ar dælur.
Margt bendir til að forsvarsmenn smásölu-
keðjanna íslensku og olíufélaganna hafi mis-
reiknað stöðuna í tengslum við komu Costco til
landsins. Hið minnsta má fullyrða að þeir hafi
brugðist seint við breyttum veruleika. Og þá er
ljóst að þeir tóku ekki með í reikninginn það
langa reiptog sem rekast þurfti í við Sam-
keppniseftirlitið, þegar þeir leituðu leiða til að
þétta raðirnar og auka samkeppnishæfni sína.
En nú er rykið tekið að setjast og tvö olíufélög
nú tvinnuð inn í tvær stærstu matvörukeðjur
landsins. Samkeppniseftirlitið heimilaði í júlí
síðastliðnum kaup N1 á Festi sem m.a. rekur
Krónuna, Nóatún, Kjarval og Elko, að upp-
fylltum ákveðnum skilyrðum. Hagar fengu svo
heimild í september til kaupa á Olís. Hagar
gerðu reyndar einnig tilraun til að hasla sér
völl á lyfjamarkaði en yfirvöld ógiltu þó kaup
fyrirtækisins á Lyfju í júlí. Að þeirri niður-
stöðu fenginni má velta upp þeirri spurningu
hvort Hagar eða Festi (N1 tók upp heiti hins
keypta félags) muni reisa frá grunni smásölu-
þjónustu á lyfjum.
Fleiri leitast við að treysta stöðu sína
Þótt stóru smásölukeðjurnar hafi verið hvað
mest í kastljósi viðskiptafjölmiðla vegna fyrr-
nefndrar samþjöppunar eru fleiri aðilar á
markaðnum sem nú gera sitt til að tryggja
grundvöll sinn á markaðnum. Þannig sam-
þykkti Samkeppniseftirlitið kaup Samkaupa á
10 verslunum sem félagið Baskó hefur rekið
undir heitinu Iceland og 10-11, auk tveggja Há-
skólabúða.
Hver sem markaðshlutdeild Costco verður
hér á landi á komandi árum er ljóst að fyrir-
tækið hefur breytt smásölumarkaðnum til
frambúðar og flest bendir til þess að tveir
verslunarrisar, Festi og Hagar hafi fest sig í
sessi með samþættingu olíu- og matvöruversl-
unar. Gera má ráð fyrir að koma H&M inn á ís-
lenskan fata- og búsáhaldamarkað kunni að
hafa svipuð áhrif á þeim markaði og Costco
hafði á markaði með eldsneyti og matvöru. Það
er nú þegar komið fram í því að Hagar hafa að-
lagað sig breyttu rekstrarumhverfi með lokun
verslana og hagræðingu af ýmsum toga. Senni-
legt má telja að H&M Home muni hafa áhrif á
tiltekna þætti í vörusölu IKEA og ILVA en
ósennilegt er að þau verði varanleg eða mikil,
enda önnur svið sem þessi fyrirtæki eru stærri
á en þau sem H&M heggur í.
Koma Costco og H&M til landsins undir-
strikar að þrátt fyrir fámennið sjá alþjóðlegir
verslunarrisar sér hag í því að beina sjónum
sínum hingað til lands og sækja markaðs-
hlutdeild hjá neysluglaðri þjóð. Og jafnvel þótt
fjöldi slíkra aðila verði aldrei jafn mikill og á
stærstu mörkuðum hefur tæknibyltingin sem
velgir bönkunum undir uggum, rétt eins og
flestum öðrum atvinnugreinum, breytt neyslu-
venjum og tryggt aðgengi fólks að nær öllu
vöruúrvali sem heimurinn hefur upp á að
bjóða. Sú þróun hefur áhrif nær sem fjær og nú
er hægt hér á landi, líkt og víða annars staðar,
að sleppa við ferðir í matvöruverslanir og feng-
ið matinn sendan heim að dyrum eftir „heim-
sókn“ í netverslun sem aðgengileg er hvar og
hvenær sem er í gegnum síma eða tölvu.
Athygli flestra á flugmarkaðnum
Lengst af hafa Íslendingar búið við alvarlega
fákeppni á flugmarkaði. Því ræður fámennið og
lega landsins. Á síðustu árum hefur aukinn
áhugi erlendra ferðamanna á landinu, auk hag-
stæðrar flugleiðar milli Evrópu og Bandaríkj-
anna, valdið því að um 30 flugfélög bjóða flug
til og frá Keflavíkurflugvelli. Mörg þeirra
bjóða þó aðeins þjónustu sína yfir háönnina og
á fáa tengipunkta erlendis. Vöxtur WOW air á
síðustu árum breytti þeirri mynd og gerði það
að verkum að Icelandair hefur ekki eitt staðið
sem hryggjarstykkið í fólksflutningum til og
frá landinu.
Harkalegur viðsnúningur á flugmarkaði hef-
ur hins vegar gert báðum þessum félögum lífið
leitt og á stundum hefur litlu mátt muna að
WOW air hafi sogast niður með hinni al-
þjóðlegu niðursveiflu á þessum markaði. Um
tíma benti flest til þess að Icelandair myndi
kaupa WOW air og að nær algjör samþjöppun
yrði á flugmarkaðnum til og frá landinu. Af
þeim kaupum varð ekki og enn ríkir mikil
óvissa um hver afdrif WOW air verða. Möguleg
aðkoma Indigo Partners að félaginu, ásamt að-
gerðum sem miða að því að skala reksturinn
verulega niður, gefa þó fyrirheit um að félagið
muni áfram geta veitt Icelandair samkeppni.
Þó er ljóst að Icelandair stendur nú eitt eftir
sem óskoraður burðarás í því verkefni að
tryggja tengingu almennings hér á landi við út-
lönd.
Stórtíðindi af íslenskum sjávarútvegi
Þótt mest hafi farið fyrir fréttum af flugfélög-
unum á síðari hluta ársins verður ekki hjá því
komist, í umfjöllun um uppstokkun í viðskipta-
lífinu á árinu 2018, að minnast á Guðmund
Kristjánsson, sem oftast er kenndur við Brim.
Oftar en einu sinni og oftar en tvisvar hafa tug-
milljarða viðskipti sem hann hefur verið arki-
tektinn að, ratað í fjölmiðla. Fyrst hristi hann
upp í sjávarútveginum með kaupum á nærri
37% hlut í HB Granda af Kristjáni Loftssyni og
viðskiptafélögum hans. Því næst settist hann í
stól forstjóra fyrirtækisins og fékk samþykkt
kaup HB Granda á Ögurvík af útgerðarfélagi
sínu Brimi hf. Mitt í væringum tengdum þeim
viðskiptum var svo tilkynnt að hann hefði losað
um þriðjungs hlut sinn í Vinnslustöðinni í Vest-
mannaeyjum. Hafði hann eldað grátt silfur við
meirihluta eigenda í því félagi um langt árabil.
Í samtali við ViðskiptaMoggann í september
sagði Guðmundur að íslenskur sjávarútvegur
yrði að þétta raðirnar og stækka rekstrarein-
ingarnar. Það væri sannfæringin sem ræki
hann áfram í þeim viðskiptum sem hann hefði
staðið í á yfirstandandi ári. Ástæðan væri sú að
íslenskur sjávarútvegur væri í alþjóðlegri sam-
keppni. Flest bendir til að Guðmundur hafi rétt
fyrir sér í þessu efni. Tæknibyltingin hefur
hins vegar valdið því að þetta á við um flestar
greinar atvinnulífsins. Því má spyrja hvort
uppstokkunin 2018 sé upphafið að frekari um-
skiptum í íslensku efnahagslífi. Ekki er ósenni-
legt að sú verði reyndin.
Stjórnendur hafa tekið upp kústinn og leitað leiða til hagræðingar á árinu sem nú er liðið.
Morgunblaðið/Eggert
Ár uppstokkunar að baki
Miklar breytingar urðu á eignarhaldi íslenskra stórfyrirtækja á árinu 2018 og talsverð samþjöppun varð í stórum atvinnu-
greinum á borð við smásölu, sjávarútveg og í fjármálastarfsemi. Margt bendir til að komandi ár verði nokkuð á sömu lund.
STEFÁN EINAR STEFÁNSSON
er fréttastjóri viðskipta á Morgunblaðinu.
Þótt mest hafi farið fyrir fréttum af flug-
félögunum á síðari hluta ársins verður ekki
hjá því komist, í umfjöllun um uppstokkun í
viðskiptalífinu á árinu 2018, að minnast á Guðmund
Kristjánsson, sem oftast er kenndur við Brim.
ÍSLENSK FYRIRTÆKI REYNA AÐ FÓTA SIG Í HARÐNANDI ALÞJÓÐLEGRI SAMKEPPNI
’’