Morgunblaðið - 31.12.2018, Blaðsíða 76

Í nýlegri könnun sem vefsetrið
Statista birti kom í ljós að 40% not-
enda á Facebook treysta fyrirtækinu
ekki fyrir persónuupplýsingum sínum
76 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 31.12. 2018
Fyrir rétt rúmum áratug var það fréttaefni ís-
lenskra fjölmiðla hversu margir Íslendingar
væru á Facebook, Fésbókinni, og það hvernig
þeir notuðu miðilinn. Þá voru þeir 70-80.000 en
nálgast nú 300.000, eða nálguðust það í það
minnsta samkvæmt tölum frá síðasta ári.
Fréttir af Facebook á þessu ári hafa verið
annarskonar: í stað jákvæðrar umfjöllunar
snúast fréttir af fyrirtækinu og þjónustunni að
mestu um það hve illa fyrirtækinu helst á per-
sónuupplýsingum notenda sína — það er ýmist
að tapa þeim í hendur óprúttinna eða selja
óprúttnum aðgang að þeim — hvernig það hef-
ur villt um fyrir notendum, logið að fjárfestum,
farið á svig við yfirvöld og rægt gagnrýnendur
sína. Og já: ýtt (óafvitandi) undir fjöldamorð og
ofsóknir.
Kemur ekki á óvart að í nýlegri könnun sem
vefsetrið Statista birti kom í ljós að 40% not-
enda á Facebook treysta fyrirtækinu ekki fyrir
persónuupplýsingum sínum. Til samanburðar
þá vantreysta ekki nema 8% notenda Twitter
og ekki nema 6% Google. Væntanlega skýrir
það að einhverju leyti hvers vegna evrópskum
notendum Facebook fækkaði um tvær millj-
ónir, meðal annars vegna evrópsku persónu-
verndarlöggjafarinnar sem tók gildi fyrr á
árinu.
Facebook, Brexit og Trump
Rekja má núverandi raunir Facebook aftur til
ársins 2016 þegar persónuleg gögn notenda
Facebook voru nýtt í kosningabaráttu vestur í
Bandaríkjunum, þar sem aðilar á vegum rúss-
neskra yfirvalda, ef marka má niðurstöður
bandarískra yfirvalda, nýttu illa fengin gögn til
þess að styðja framboð Donalds Trumps til for-
seta Bandaríkjanna. Um líkt leyti voru gögn
sem fengin voru á sama hátt notuð í svo-
nefndum Brexit-kosingum, kosningum um
hvort Bretar ættu að segja skilið við Evrópu-
sambandið eða ekki, og ýmislegt bendir til þess
að álíka öfl hafi verið að verki, þ.e. að rússnesk
yfirvöld hafi nýtt sér breska sakleysingja til
þess að ýta Bretlandi úr Evrópusambandinu.
Galdurinn við Facebook er sá að með því að
skrá sig á slíkan samfélagsmiðil er fólk að gefa
upp allskyns persónulegar upplýsingar sem
fyrirtækið getur svo notað til að selja auglýs-
endum aðgang að viðkomandi notanda flokkað
niður eftir aldri, kyni og heimilisfangi og eftir
því sem notandinn eyðir meiri tíma á miðlum
verður hann verðmætari því þá er hægt að
rekja og skrá, með mismikilli nákvæmni,
áhugamál hans og áhugasvið, heilsufar, stjórn-
málaskoðanir, kynhneigð og -hegðun. Og ekki
bara það, heldur er líka hægt að fylgjast með
Facebook-vinum viðkomandi, og það þó að
hann velji öryggisstillingar til að koma í veg
fyrr það: fram kom í skjölum sem breska þing-
ið komst yfir að Facebook fer ekki endilega eft-
ir því sem segir í öryggisstillingum, til að
mynda hvort fyrirtækið megi safna upplýs-
ingum af vinalista, rekja staðsetningu viðkom-
andi eða lesa skilaboð á síma hans. Það gerir
það samt.
Klæðskerasniðin ósannindi
Það hve Facebook gengur langt í að afla upp-
lýsinga um notendur sína er einmitt það sem
óprúttnir aðilar hafa sóst eftir, þar helst bresk-
bandaríska fyrirtækið Cambridge Analytica
sem starfaði fyrir framboð Donalds Trumps og
síðan fyrir Leave.EU, helstu samtök þeirra
sem vildu Breta útúr Evrópusambandinu. Ein
af aðferðunum sem fyrirtækið notaði var að
setja upp nokkurskonar leik á Facebook og
nýta sér svo veilur í öryggiskerfi miðilsins til
að safna upplýsingum um þá sem skráðu sig og
síðan alla á vinalista hans án þess að spyrja
kóng eða prest.
Þessar upplýsingar nýttu þeir sem keyptu
þjónustu Cambridge Analytica, Leave.Eu og
kosningateymi Trump, til þess að beina
klæðskerasniðnum auglýsingum að notendum,
flestar mjög vafasamar, en með því móti má
keyra auglýsingar sem aðeins þeir sjá sem eru
móttækilegir fyrir þeim, jafnvel sjái ekki nema
nokkur þúsund tiltekna auglýsingu, en aðrir
aldrei. Rétt er að taka fram að umdeilt er
hversu áhrifamiklar viðkomandi auglýsingar
voru, en ýmsir hafa gert því skóna að þær hafi
skipt töluverðu máli, ekki síst þegar litið er til
þess að í bandarísku forsetakosningunum réðu
ekki nema 77.744 atkvæði úrslitum í þremur
lykilríkjum.
Kínverskur og rússneskur undirróður
Þetta var þó ekki það eina sem Facebook var
sakað um á árinu, því mörgum þykir fyrirtækið
hafa slegið slöku við í eftirliti með haturs-
umræðu, netníði og ofsóknum gegn konum, lit-
um og þeim sem játa aðra trú en evangelísk-
lúthersku. Að sama skapi hafi Facebook-
bændur séð í gegnum fingur sér við það að
leyniþjónustur nýti sér samfélagsmiðilinn til að
dreifa ósannindum og rógi, þar fremst í flokki
undirróðursteymi rússneskra stjórnvalda, en
kínverska leyniþjónustan ekki langt undan. Al-
varlegri dæmi eru svo til, eins og það að liðs-
menn í her Mjanmar hafi nýtt Facebook til að
bera úr óhróður um rohingja og hvetja til þjóð-
ernishreinsana. Talsmenn fyrirtækisins hafa
viðurkennt að hafa ekki gripið inní nógu
snemma og eytt gervinotendum, eða notendum
sem voru greinilega búnir til til að dreifa
óhróðri og lygum.
Beinn og óbeinn vandi
Á Indlandi glímir Facebook við álíka vanda,
beint, en þó aðallega óbeint, því þó þar sé
stærsti einstaki hópur notenda, 251 milljón
Indverja er skráð á Facebook, þá er aðalvanda-
málið samskiptaforritið Whatsapp, sem Face-
book keypti fyrir fjórum árum.
Í gegnum Whatsapp hafa notendur dreift
óhróðri og ósannindum sem hafa skapað ofsa-
hræðslu og -reiði með þeim afleiðingum að
fjöldi manns hefur beðið bana í átökum vegna
meintra barnsrána, nautakjötsáts, goðgár og
svo má telja, en einnig er talsvert um að fólk
hafi dreift slíku efni á Facebook.
Frá því stofnendur Facebook fundu upp á
því heillaráði að véla fólk til að skrá sig og gefa
upplýsingar um sig sem koma mætti í verð hef-
ur fyrirtækið vaxið með ógnarhraða. Segja má
að viðkvæði þar á bæ hafi verið að betra væri
að biðjast afsökunar en biðja um leyfi og á
meðan sjóðir eigenda gildnuðu höfðu þeir lítinn
sem engan áhuga á að bregðast við gagnrýni á
fyrirtækið. Líkt og öll fyrirtæki yfirleitt, er
Facebook til fyrir Facebook og það var ekki
fyrr en markaðsvirði fyrirtækisins snarminnk-
aði á árinu 2018, rýrnaði um tugi billjóna
króna, tugþúsundir milljarða, að stjórnendur
tóku við sér. Ekki er líklegt að þeir hafi gripið
nógu snemma í taumana og nógu harkalega,
því líklegt verður að telja að evrópsk og banda-
rísk yfirvöld muni freista þess að koma lögum
yfir þrjótana sem sýnt hafa að þeir kæra sig
kollótta um persónuvernd, samfélagslega
ábyrgð, lýðræði og annað eins hugsjónaskvald-
ur sem ekki má koma í verð.
Fals og fjöldamorð
’’
100 útskornum pappamyndum af Mark Zuckerberg, framkvæmdastjóra Facebook, var stillt
upp fyrir framan þingið í Washington þegar fyrirtækinu var stefnt fyrir brot á friðhelgi einkalífs.
FACEBOOK Í ÓLGUSJÓ
ÁRNI MATTHÍASSON
hefur sinnt ýmsum störfum á Morgunblaðinu frá
1982 og mbl.is frá 1997.
Árið 2018 var versta ár Facebook hingað til og flest bendir til þess að enn syrti í álinn. Fyrirtækið getur þó sjálfu sér um
kennt, enda hefur það unnið eftir þeirri reglu fram að þessu að betra sé að biðjast afsökunar en að biðja um leyfi.
AFP
Traust á Facebook hefur dvínað eftir því sem meira hefur komið fram um hvernig persónulegar
upplýsingar hafa ýmist verið seldar eða ratað í hendur óprúttinna aðila.
Tyrkirnir koma var inntak þessarar auglýsingar Leave EU. Tyrkir eru ekki aðilar að Evrópusam-
bandinu og bendir fátt til að þeir muni verða það um ókomna framtíð.