Morgunblaðið - 31.12.2018, Page 58

58 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 31.12. 2018
Í mistri breytinganna, sem yfirþyrmandi
sjálfsdýrkun Trumps forseta hratt af stað, er
að komast á einhvers konar ný skipan mála,
en ekki er hægt að greina enn hvaða mynd
hún mun taka á sig. Stundum virðist marg-
höfða skepna vera aðvífandi, hún öskrar
ósamhljóma röddum með fyrirboða um úlfúð.
En þó gæti það verið vanmat á fyrirheitum
ofurtengdrar 21. aldar.
Við vorum með heim tveggja risavelda,
tveggja póla, og síðan eins risaveldis, eins
póls, en nú er tími án nafns. Þær hugmyndir,
sem gáfu Bandaríkjunum tilgang á áratug-
unum eftir stríð, frá útbreiðslu frelsis til skip-
anar heimsmála á grundvelli reglna, hafa ver-
ið yfirgefnar. Í stað upplýstrar sérplægni
Bandaríkjanna, sem var í senn hagkvæm
Bandaríkjamönnum og bandamönnum þeirra,
er komin óhefluð síngirni þar sem Bandaríkin
eru sett í fyrsta sætið.
Móðgandi hegðun ágerist. Í forsetatíð
Donalds Trumps er orðið ógerningur að rifja
upp á föstudegi það sem virtist yfirgengilegt
á mánudag. Jafnvel rotnun getur komist í
vana. Það er mannleg náttúra að laga sig að
aðstæðum. Ríkar, gildislausar yfirstéttir – í
löndum á borð við Rússland, Sádi-Arabíu,
Kína og Bandaríki Trumps – skilgreina í
auknum mæli „heimsmenninguna“ á meðan
þeir sem eru útilokaðir frá þessum auði
hneigjast til þjóðernishyggju sem einkennist
af reiði og ótta við útlendinga. Kvikmyndin
Crazy Rich Asians mætir bókinni Hillbilly
Elegy.
Skuldbindingar Bandaríkjamanna hafa
misst gildi sitt og það var á þeim sem öryggi
heimsins valt á áratugunum eftir 1945. Í
þessu tómarúmi – þar sem ekkert annað vakir
fyrir Bandaríkjunum en að hafa betur í við-
skiptarimmum – vex Kína fiskur um hrygg,
lögleysan breiðist út, valdamiklum leikendum
snarfjölgar og alræðisherrar hafa frítt spil.
Orðið „gildi“ virðist fornfálegt. Hvergi út-
skrifast fleiri úr háskóla en í Kína þar sem
kúgun er beitt í vaxandi mæli og upplýsingar
lúta stjórn valdahafanna. Mjótt virðist á mun-
um í samkeppni hugmynda á milli alræð-
ishyggju og opins lýðræðis.
Við ypptum öxlum yfir því sem eitt sinn
virtist óhugsandi – þúsundir barna eru skild-
ar frá foreldrum sínum við landamæri
Mexíkó, daglega berast rangar eða misvísandi
tilkynningar frá Hvíta húsinu, forsetinn ræðst
á fjölmiðla og kallar þá „óvini fólksins“ (orða-
lag með hreinræktaðan alræðisuppruna),
myndskeið sem Hvíta húsið hefur átt við í til-
raun til að grafa undan fréttaritara CNN,
Trump forseti metur það svo að bandarískar
leyniþjónustur hafi minni trúverðugleika en
Vladimír Pútín Rússlandsforseti, Trump lýsir
Evrópusambandinu sem „grimmilegu“ á með-
an Kim Jong-un, leiðtogi Norður-Kóreu, um-
breytist úr því að stefna mannkyni í hættu í
að vera „frábær persónuleiki“.
Og ég var næstum búinn að gleyma þegar
Trump aflýsti vegna rigningar heimsókn í
bandaríska Aisne-Marne-kirkjugarðinn til að
minnast þess að 100 ár voru frá lokum fyrri
heimsstyrjaldar. Við vitum að Trump þolir
ekki rigningu vegna þess að hún hefur áhrif á
hárið á honum. Hvað um það þótt í kirkju-
garðinum hvíli meira en 2.250 Bandaríkja-
menn sem gáfu líf sitt langt frá heimkynnum
sínum. Við vitum líka að á næstum tveimur
árum í embætti hefur Trump aldrei heimsótt
bandaríska hermenn í Afganistan eða á
nokkru átakasvæði. Heigullinn með við-
kvæmu hárgreiðsluna snýr baki við hinum
föllnu og þeim sem gegna herþjónustu fyrir
Bandaríkin.
Þannig er þjóðernishyggja Trumps, tilvilj-
anakennd blekking ruglandi slagorða og sið-
ferðislegrar auðmýkingar. Xi Jinping, forseti
Kína, greiðir sér götu til að geta setið að völd-
um fyrir lífstíð og Trump segir, „kannski ætt-
um við að reyna þetta einhvern tímann“.
Þetta var brandari, nokkurs konar. Þetta var
líka gluggi að ástandi heimsins.
Það ætti hins vegar ekki að afskrifa Trump.
Það er innistæða fyrir því hvernig Trump
spilar á reiði í Bandaríkjunum. Vanmat á hon-
um væri vísasta leiðin til að tryggja að Trump
sitji á forsetastóli út 2024.
Kosningarnar í nóvember færðu demókröt-
um umtalsverðan sigur í fulltrúadeild þings-
ins. Þeir bættu við sig að minnsta kosti 37
sætum. Því eru nú settar þrengri skorður en
áður hvað forsetinn getur gert. Árásir hans á
innflytjendur og konur hafa tekið sinn toll í
úthverfum og útborgum um allt land. Sóma-
kærir Bandaríkjamenn kunna fæstir að meta
lýðskrum. Þó er leið Trumps að endurkjöri
2020 áfram opin. Repúblikanar, nú flokkur
Trumps, héldu meirihlutanum í öldungadeild-
inni, bættu við sig tveimur sætum, og sýndu
styrk í Flórída, lykilríki í öllum forsetakosn-
ingum.
Áratug eftir fjármálahrunið 2008 nærist
bylgja öfgaþjóðernishyggju um allan heim
enn á reiði gegn yfirstéttunum, sem sluppu
óskaddaðar frá hamförunum. Kosning Jairs
Bolsonaros í forsetastól í Brasilíu er aðeins
nýjasta dæmið um þá strauma sem færðu
Trump til valda.
Ungverskt samfélag þyrsti í frelsi London
og Parísar þegar það kom undan valdi Sov-
étríkjanna, en í tíð Victors Orbáns forsætis-
ráðherra er vestrið í augum þess orðið stað-
urinn þar sem fjölskylda, kirkja, þjóð og
hefðbundnar hugmyndir um hjónaband og
kyn syngja sitt síðasta. Orbán býður upp á
nýtt líkan ófrjálslyndis fyrir Evrópu. Átök
hans við Emmanuel Macron, forseta Frakk-
lands, um hugmyndafræðileg áhrif munu
ákvarða stefnu Evrópusambandsins, hvort
sem Bretar ljúka kjánareið sinni út úr Evr-
ópusambandinu 2019 eða ekki.
Ákvörðunin um Brexit hefur reynst vera
birtingarmynd af brjálsemi sem heldur áfram
að gefa. Líkt og kjör Trumps var atkvæða-
greiðslan um að ganga úr Evrópusambandinu
einkenni þess að fólk þyrsti í uppnám hvað
sem það kostaði. Aldarfjórðungi eftir að fram-
ganga opins lýðræðis virtist tryggð lítur það
nú út fyrir að standa völtum fótum. Ráðist er
að viðskiptafrelsi, sem og fólksflutningum og
mannréttindum (ekki hugtak sem Trump nær
utan um í kollinum á sér).
Stöðnuð laun verkamanna og stórs hluta
millistéttarinnar og sú tilfinning á jaðrinum
að vera menningarlega á skjön við stórborg-
irnar valda klofningi í samfélögum. Í Banda-
ríkjunum er ekki einu sinni sátt lengur um
merkingu orðsins heiðarleiki. Demókratar
trúa að það þýði að halda sig við staðreyndir.
Í landi Trumps þýðir það að segja hlutina
eins og þeir eru. Á þeim mælikvarða er
Trump í augum stuðningsmanna sinna heið-
arlegasti forseti frá upphafi.
Þegar það er ekkert sameiginlegt lexikon
og félagsmiðlar hlaða í ágreining verður geta
vestrænna lýðræða til að ná þeim málamiðl-
unum sem eru grundvöllur framfara óviss. Ef
þú næðir 70% af því sem þú vilt í lífinu fynd-
ist þér þú vera í nokkuð góðum málum. Þessa
dagana myndi hins vegar ekki nokkur banda-
rískur stjórnmálamaður segja: „Ég fékk að-
eins 70% af því sem ég vildi, en ég ætla samt
að greiða atkvæði með málinu í þágu þess að
komast áleiðis.“
Áhyggjur af slíku er ekki að finna í Kína,
sem hneigist æ meira til alræðis undir forustu
Xis. Þjóðin gerir áætlanir, framkvæmir og
hraðspólar. 800 milljónir manna hafa verið
færðar úr fátækt á undanförnum áratugum.
Af hverju ættu Kínverjar að efast um sjálfa
sig? Peking býður sig nú fram sem skýran
annan kost við opna lýðræðið.
Trump hefur komið sér vel fyrir ráðamenn í
Kína. Bandarísk stjórnmál eru lömuð, siðferð-
islegt vald Bandaríkjanna er útþynnt, höfnun
Trumps á fríverslunarsamningi ríkja við
Kyrrahaf, TPP, og úrsögn úr Parísarsáttmál-
anum um loftslagsmál, allt þetta hefur verið
Kínverjum í hag og þeir eru nú í forustu í
heiminum í endurnýjanlegri orku. Fram-
gangur þeirra er stöðugur og án afláts. Í Evr-
ópu, allt frá Grikklandi til Serbíu, fylgja þeir
aðferðafræði sinni frá Afríku, kaupa allt sem
þeir geta til að ná yfirráðum yfir auðlindum og
innviðum.
Trump hefur tekið slaginn í viðskipta-
málum og þar eru nokkur lögmæt umkvört-
unarefni, en vegna þess að hann hefur látið
undir höfuð leggjast að gera samræmda áætl-
un um hvernig eigi að taka á Kína lítur
skattadeilan út sem bráðlyndi hans ráði för
eins og venjulega. Hin undarlega velþóknun á
Kim Jong-un í Norður-Kóreu styrkir einnig
stöðu Kína. Forsetinn sýnir veikleika og gef-
ur eftir, en fær ekkert áþreifanlegt í staðinn.
Jafnvel brottkvaðning bandarískra hermanna
frá Kóreuskaganum er ekki óhugsandi. Það
Sögu-
skeið
án nafns
Allt frá Brasilíu til Ungverjalands heyrist bergmálið af reiði-
legri þjóðernishyggju Trumps. En bandarískir kjósendur
veita mótspyrnu á meðan Kína færir sér bráðlyndi hans
í nyt og kalt stríð milli Bandaríkjanna og Kína vofir yfir.
GER COHEN
Roger Cohen er dálkahöfundur hjá The New York
Times. Hann gekk til liðs við blaðið 1990 og hefur
fjallað um erlend málefni frá vettvangi og verið
fréttastjóri erlendra frétta.
Í forsetatíð Donalds Trumps er orðið
ógerningur að rifja upp á föstudegi það
sem virtist yfirgengilegt á mánudag.
Jafnvel rotnun getur komist í vana. Það er mann-
leg náttúra að laga sig að aðstæðum.
NÝ SKIPAN MÁLA ER AÐ KOMAST Á EN EKKI ER HÆGT AÐ GREINA HVAÐA MYND HÚN MUN TAKA Á SIG
’’