Morgunblaðið - 21.02.2019, Side 43

43
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. FEBRÚAR 2019
Dúðuð Napurt er oft í febrúarmánuði og því bjó þessi ágæta kona vel um vitin á göngu niður Bankastræti.
Eggert
Tekjuskerðing almanna-
trygginga gagnvart eldri
borgurum og öryrkjum er
alls ekki sjálfsögð og því
síður að hún teljist vera
einhvers konar samfélags-
lögmál sem verði ekki brot-
ið frekar en sjálft náttúru-
lögmálið. Tekjuskerðing-
unni var komið á með
pólitískri ákvörðun og
henni verður ekki breytt
eða hún afnumin nema
með pólitískri ákvörðun.
Íslendingar sýndu snemma forsjálni
og byggðu upp lífeyriskerfi sjóðsöfnunar
þar sem miðað er við að hver kynslóð
leggi fjármuni til hliðar á starfsævinni til
efri áranna. Með því var fetuð sú braut
sem Efnahags- og framfarastofnunin –
OECD og Alþjóðabankinn mæla ein-
dregið með af því samfélögin og efna-
hagskerfin ráða ekki við það til lengdar
að fjármagna eftirlaun með sköttum að
mestu eða öllu leyti í svokölluðum gegn-
umstreymiskerfum.
Stefán Halldórsson, verkefnastjóri
Landssamtaka lífeyrissjóða, stýrði vinnu
starfshóps þar sem íslenska lífeyris-
kerfið var borið saman við lífeyriskerfi
sem talin hafa verið eftirsóknarverð, í
Englandi, Hollandi, Svíþjóð og Dan-
mörku. Á Íslandi eru yfir 60% lífeyris
greidd úr lífeyrissjóðakerfinu en innan
við 40% koma frá Tryggingastofnun. Svo
hátt hlutfall greiðslna úr lífeyrissjóðum
þekkist hvergi annars staðar.
Það sem stingur í augu við þennan
samanburð er sú staðreynd að íslenska
kerfið sker sig úr með mikilli tekjuteng-
ingu lífeyris frá ríkinu. Hvergi annars
staðar fellur lífeyrir úr opinbera kerfinu
alveg niður ef tekjur frá lífeyrissjóðum
fara yfir tiltekin mörk.
Tekjutengingin hér er harkaleg og
vandséð hvað réttlætir það að Íslend-
ingar skrái sig á söguspjöld með slíku
fyrirkomulagi. Skerðingin varðar tugi
þúsunda manna. Til að mynda hefur
komið fram hjá Hauki Arnþórssyni
stjórnsýslufræðingi að með núverandi
kerfi, sem komið var á 2016, hafi tala
aldraðra, sem engar greiðslur fá frá
Tryggingastofnun, komist upp í 13.000!
Þá sýnir Haukur fram á með sannfær-
andi rökum að ríkið tvískatti í raun líf-
eyristekjur í núverandi kerfi, annars
vegar hjá ríkisskattstjóra og hins vegar
hjá Tryggingastofnun. Það er að segja
að aldraðir greiði skatt af
tekjum sínum líkt og aðrir
en síðan annan skatt í
formi skerðingar. Slíkt
þekkist hvergi annars
staðar.
Hér er einfaldlega alltof
langt gengið, þessu verður
að breyta. Lýst er eftir
pólitískum ákvörðunum
þar að lútandi.
Í umræðunni í samfélag-
inu ber því miður nokkuð á
því að tekjuskerðing í líf-
eyriskerfinu sé eignuð líf-
eyrissjóðunum eða jafnvel að hún sé
þeim að skapi sem stjórna og starfa í líf-
eyrissjóðakerfinu. Enginn fótur er fyrir
slíku, þvert á móti. Á vettvangi Lands-
samtaka lífeyrissjóða er sú skoðun
ríkjandi að tekjuskerðingin sé langt fram
úr hófi og úr henni verði að draga veru-
lega.
Stóra myndin sem við blasir er svo sú
að þeir sem fara með löggjafar- og fram-
kvæmdavald í landinu gera lífeyrissjóð-
ina að meginstoð lífeyriskerfisins mun
fyrr en til stóð en spara á móti ríkisút-
gjöld vegna almannatrygginga með
tekjuskerðingum.
Í vor verða 50 ár liðin frá því for-
ystumenn heildarsamtaka atvinnurek-
enda og launafólks undirrituðu kjara-
samninga sem mörkuðu tímamót vegna
ákvæðis um aðild launafólks á almennum
vinnumarkaði að lífeyrissjóðum. Sjóð-
unum var ætlað það hlutverk að bæta
kjör eldri borgara.
Væri ekki rétt að aðilar vinnumark-
aðarins beittu samstöðuafli sínu gagn-
vart stjórnvöldum og tryggðu að samn-
ingsbundið iðgjald til lífeyrissjóða nýttist
sjóðfélögum fremur en ríkinu með óbein-
um hætti, líkt og virðist gerast nú?
Hví eiga eldri borgarar að þola þyngri
skattbyrði en almennt gerist í þjóðfélag-
inu, meira að segja langt umfram það
sem telst vera hátekjuskattur?
Eftir Þóreyju S.
Þórðardóttur
» Tekjutengingin hér er
harkaleg og vandséð
hvað réttlætir það að
Íslendingar skrái sig
á söguspjöld með slíku
fyrirkomulagi.
Þórey S.
Þórðardóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri
Landssamtaka lífeyrissjóða.
Óviðunandi tekjuskerð-
ing í lífeyriskerfinu
Hagur sjúklinga felst
ekki í því að allt heil-
brigðskerfið verði rekið
eingöngu af ríkinu. Að-
gerðir yrðu ekki fleiri,
hjúkrunarrýmum
myndi ekki fjölga,
lyfjakostnaður ekki
lækka og líklega yrðu
sálfræðitímar ekki í
boði án endurgjalds,
svo tekin séu nokkur
dæmi. Það má því spyrja hversu
skynsamlegt það er að sami aðilinn
reki allt kerfið, veiti þjónustuna,
greiði fyrir hana og sinni um leið
eftirliti.
Þunginn í heilbrigðisstefnu til árs-
ins 2030, sem heilbrigðisráðherra hef-
ur lagt fram, er á ríkisrekstur. Lítil
áhersla er lögð á sveigjanleika heil-
brigðiskerfisins og valfrelsi sjúklinga
með bættri þjónustu sem leiðarljós.
Nauðsynleg samvinna ríkisrekstrar
og einkarekstrar er lögð til hliðar.
Kerfishugsunin hefur þannig náð
völdum í stað þess að marka leiðina að
því að sinna þörfum hinna sjúkra-
tryggðu – allra Íslendinga.
Hvernig þróast verð fyrir þjónustu
þegar engin er samkeppnin? Hvað
með einkareknar stöðvar sem ganga
vel í dag, eins og Domus
Medica, heilsugæslur,
Orkuhúsið, SÁÁ og
fleiri, sem bæði auka og
bæta við þjónustu og
veita ríkinu aðhald? Í
stað þess að nýta þjón-
ustu þeirra tekur ríkið
ákvörðun um að senda
sjúklinga í aðgerðir er-
lendis á þreföldum
kostnaði einkarekinnar
stöðvar hérlendis. Það
liggur í augum uppi að
sú aðferðafræði er
hvorki í þágu sjúklinga eða skatt-
greiðenda. Frelsi á markaði er mik-
ilvægt svo þjónusta og verð séu í
þágu þeirra. Einokun ríkis er barns
síns tíma.
Aðgerðir umfram bið
Frjáls markaður virkar. Hver hefði
trúað því árið 2010 að í dag myndi
flug til London kosta innan við tíu
þúsund krónur, að óskemmd jarð-
arber í öskjum væru til sölu í öllum
verslunum Reykjavíkur og að ung-
lingar pöntuðu sér vinsæla íþróttaskó
frá útlöndum í gámavís. Hvern hefði
grunað að við afgreiddum okkur sjálf
úti í búð og að um 12% landsmanna
væru af erlendu bergi brotin. Nei, ár-
ið 2010 vildu fleiri flytja frá Íslandi en
til, Icesave-fíaskóið hékk yfir lands-
mönnum og mikil óvissa ríkti um
framhaldið. Þökk sé auknu frelsi,
samkeppni og sveigjanlegu efnahags-
kerfi vænkaðist hagur okkar ansi
hratt. Það er gott að við þurftum ekki
að bíða til ársins 2030.
Samkeppni um fólk
Þrátt fyrir aukna hagsæld á Íslandi
er aðgengi sjúklinga að heilbrigðis-
þjónustu misjafnt. Bið eftir því að
komast að hjá sérfræðingi eða í að-
gerð er löng. Mörg dæmi er um að
sjúklingar komist ekki að hjá sér-
fræðingi á sviði þess sjúkdóms sem
þeir glíma við. Sérfræðilæknum á Ís-
landi hefur fækkað talsvert á síðustu
árum, frost hefur verið í útgáfu sér-
fræðileyfa og á ríkisspítalanum eru
stöður sérfræðinga takmarkaðar og
rétt staða ekki endilega laus fyrir
þann sem hyggur heim til Íslands.
Hvernig mun okkur ganga að laða að
lækna til starfa að loknu sérnámi með
eingöngu einn vinnuveitanda árið
2030 þegar læknarnir okkar sem
flestir fara utan í sérfræðinám hafa
heiminn að fótum sér?
Hvort sem okkur líkar betur eða
verr þá erum við í alþjóðlegri sam-
keppni um heilbrigðisstarfsfólkið
okkar. Við erum að keppa við há-
skólasjúkrahús, einkarekna spítala
og læknastofur um starfsfólk víða um
heim – einnig sjúklinga. Því er enn
mikilvægara fyrir Ísland að eiga heil-
brigðiskerfi sem býður upp á sveigj-
anleika í rekstri og þjónustu. Upp-
bygging kerfisins má ekki leiða til
þess að ójöfnuðar gæti sem merki er
um í dag. Það er mikilvægt að tryggja
aðgengi allra óháð efnahag. Það er
hlutverk sjúkratrygginga að stýra
framboði með greiðsluþátttöku og
ríkisins að sinna eftirlitsskyldu svo að
kerfið sé ekki misnotað.
Kostnaður umfram vöxt VLF
Mikilvægasti hluti þess að ríkið
standi ekki eitt að rekstrinum er
kostnaðarhliðin. Mikil umræða hefur
verið um framlag ríkisins, t.a.m.
hversu stór hlutur af vergri lands-
framleiðslu á að fara til kerfisins.
Flest lönd, þ. á m. Ísland, glíma við
aukinn kostnað heilbrigðiskerfisins
og í reynd vex hann hraðar en verg
landsframleiðsla hjá flestum þjóðum.
Því er enn mikilvægara að hafa virka
samkeppni svo að við stöndum undir
kerfinu í heild. Hvatinn til að gera
sem best þarf að vera til staðar eins
og dæmin í heilsugæslunni í Reykja-
vík sanna. Mikilvægasti þáttur ríkis-
ins er að tryggja að við njótum sam-
tryggingar fremur en að standa að
rekstrinum öllum. Því ríkisrekstur
hefur oftast þann hátt að vera óhag-
kvæmur og þjónustan léleg.
Heilbrigðiskerfið á að snúast um
sjúklinginn, að hann fái úrlausn á
hagkvæman og skjótan hátt. Að hann
fái þá þjónustu sem hann þarf án þess
að þurfa að íhuga hvernig aðkoma
ríkis er með greiðsluþátttöku. Hag-
kvæmara heilbrigðiskerfi hlýtur að
opna möguleikann fyrir aukinni þjón-
ustu eins og t.d. sálfræðiþjónustu. Ef
við ætlum að vera samkeppnishæf þá
verðum við að byrja í dag en ekki árið
2030. Við verðum að leyfa samkeppni
og frelsi í stað einokun ríkisins. Ekki
fyrir kerfið heldur fyrir þá sem þurfa
á þjónustu þess að halda, til hagsbóta
fyrir skattgreiðendur og það mikil-
vægasta fyrir alla sjúklinga.
Eftir Völu
Pálsdóttur »Heilbrigðiskerfið á
að snúast um sjúk-
linginn, að hann fái úr-
lausn á hagkvæman og
skjótan hátt. Að hann
fái þá þjónustu sem
hann þarf án þess að
þurfa að íhuga hvernig
aðkoma ríkis er með
greiðsluþátttöku.Vala Pálsdóttir
Höfundur er formaður Lands-
sambands sjálfstæðiskvenna.
Framtíð heilbrigðiskerfisins byrjar á morgun