Morgunblaðið - 19.03.2019, Blaðsíða 18

BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Tekjur af lax- og silungs-veiðum hafa margfaldast áfjórtán árum, þegar síðastvar gerð heildarúttekt.
Stangveiðimenn greiddu 4.900 millj-
ónir króna fyrir veiðileyfi á árinu
2018 en um 1.150 milljónir árið 2004.
Greiðslurnar meira en tvöfölduðust
að raunvirði á þessum tíma. Að jafn-
aði jukust greiðslurnar um 6% á ári
umfram neysluverð. Kemur þetta
fram í skýrslu sem Hagfræðistofnun
gerði um virði lax- og silungsveiða
fyrir Landssamband veiðifélaga.
Fyrir utan verð veiðileyfa er
beinn kostnaður innlendra veiði-
manna af veiðum talinn vera að
minnsta kosti 2,9 milljarðar króna
og beinn kostnaður erlendra veiði-
manna að minnsta kosti 2,2 millj-
arðar. Við þetta bætast fjárfestingar
í veiðihúsum, laxastigum og fleira,
um 1 milljarður króna á ári. Reikn-
ast Hagfræðistofnun til að samtals
megi rekja að minnsta kosti 11 millj-
arða króna útgjöld beint til lax- og
silungsveiða hér á landi á árinu 2018.
Hagfræðistofnun dregur frá
þeim hluta teknanna sem rennur til
innflutnings og kemst að þeirri nið-
urstöðu að tæpa 9 milljarða lands-
framleiðslu megi rekja beint til lax-
og silungsveiða. Bein áhrif lax- og
silungsveiða á landsframleiðslu hafa
aukist um 160% frá því Hagfræði-
stofnun kannaði efnahagsleg áhrif
lax- og silungsveiða árið 2004. Tekur
hún fram að erfiðara sé að meta
óbeinar og afleiddar tekjur af veið-
unum. Þær geti verið umtalsverðar.
Auðlind metin á 170 milljarða
Reynir Hagfræðistofnun að
reikna út verðmæti auðlindarinnar
út frá því hversu miklum fjármunum
landsmenn myndu tapa ef veiðarnar
legðust af. Það er gert með því að
núvirða rekstrarhagnað eigenda
veiðiréttar, ásamt ábata innlendra
veiðimanna. Niðurstaðan er rúmir
70 milljarðar króna.
Tekið er fram að ábati veiði-
manna, það er að segja greiðsluvilji
umfram kostnað, sé álíka mikill.
Hann er nú metinn tæpir 100 millj-
arðar. Alls verða því lax- og silungs-
veiðar hér á landi um 170 milljarða
króna virði fyrir Íslendinga.
Margir njóta góðs af tekjum af
lax- og silungsveiðum. Út frá fjölda
lögbýla sem aðild eiga að 169 veiði-
félögum landsins og 58 veiðifélags-
deildum áætlar Hagfræðistofnun að
3.400 lögbýli tilheyri veiðifélagi. Þar
af eiga 2.250 lögbýli aðild að lax-
veiðiám.
Stundum eiga menn fleiri en
eitt lögbýli, meðal annars erlendir
auðmenn eins og þekkt er úr um-
ræðunni síðustu ár, en tekið er fram
í skýrslunni að algengara sé að
margir eigi jörð saman. Þúsundir Ís-
lendinga eiga því veiðiréttindi í ís-
lenskum laxveiðiám og njóta góðs af
arðinum sem þær gefa.
Laxveiðihlunnindin skiptast
ójafnt eftir landshlutum. Þannig eru
mestu tekjurnar á Vesturlandi þar
sem margar mikilvægar laxveiðiár
renna til sjávar. Veiðiréttarhafar
þar fá í sinn hlut rúmlega þriðjung
heildarteknanna. Rúm 28% koma í
hlut Norðlendinga og 21,5% renna í
vasa Sunnlendinga. Þessi munur
kemur enn skýrar fram þegar
tekjur af stangveiðum eru
bornar saman við launa-
kostnað og hagnað af land-
búnaði. Á því sést að veið-
arnar svara til tæplega 70% af
arði af landbúnaði á Vestur-
landi, 34% á Austur-
landi, 27% á Norður-
landi en aðeins 9% á
Vestfjörðum.
Greiða 5 milljarða
á ári fyrir veiðileyfi
18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. MARS 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þeir eru sembetur fer tilsem telja að
guðrækni lands-
manna mætti að
skaðlausu vera
meiri en hún er.
Þeir fara þó mildi-
lega með það sjónarmið og af
tillitssemi, sem einnig er þakk-
arefni. Í þessu sambandi er
fróðlegt að fylgjast með
fulltrúum Samfylkingar þegar
rætt er um nýfallinn dóm
Mannréttindadómstóls Evr-
ópu. Úrlausn hans varð til þess
að sumir þeirra sem hafa rík-
ustu skyldur til að halda ró
sinni og sýna lágmarks yfir-
vegun hrukku af hjörunum. Í
sjálfstýrðu uppnámi voru tekn-
ar ákvarðanir sem mátti kom-
ast hjá með því að telja upp að
þremur.
Umræða í þinginu sýnir að
nú eru nokkrir þingmenn
komnir með nasasjón af mál-
inu. Þó sýndu tveir talsmenn
Samfylkingar, upphafna guð-
hræðslu sína við allt sem teng-
ist ESB og töldu annað tal ekki
leyfilegt. Voru það kúnstug til-
brigði. Þó fór umræðan ekki
fram í vígðum helgidómum í
Brussel heldur í gömlu smá-
hýsi sem stendur við hlið tjald-
búða borgaryfirvalda við Aust-
urvöll. Forsætisráðherrann lét
þó ekki tuska sig til og hélt
fram rétti sínum og annarra til
að fara rækilega yfir málið.
Formaður Samfylkingar sem
telur jafnan að ríkisútgjöld,
séu aldrei blásin nægilega út
taldi nú að þetta mál ætti eftir
að verða landinu dýrt. Hann
vildi ólmur troða Íslendingum
inn í ESB á meðan þeir voru
enn í losti eftir áfallið sem
fylgdi upplausn bankakerfis-
ins. Beinn fjárhagslegur kostn-
aður hefði ekki mælst í smá-
aurum og mun dýrkeyptari
hefði viðbótar löskun á full-
veldi landsins orðið.
Stjórnarformaður dómstóla-
sýslu benti á það efnislega í
samtali við Morgunblaðið að
fyrstu viðbrögð hefðu mátt
vera yfirvegaðri. Beint var haft
eftir formanninum: „Það þarf
að staldra við og meta kosti og
galla þess að annars vegar
skjóta málinu áfram og vera í
óvissu til framtíðar, eða þá að
una þessum dómi og gera þá
þær lagfæringar sem efni eru
til.“ Þessar ábendingar eiga að
mestu rétt á sér. En það vantar
það atriði sem sker Ísland frá
flestum ríkjum Evrópu varð-
andi formbundin tengsl við
ME. Ísland er ekki bundið af
niðurstöðum dómsins. Það er
staðreynd en ekki feimnismál.
Nú má hafa þá skoðun að best
væri að Ísland lyti niðurstöðum
þessa dómstóls. Þá gætu enn
fleiri lögmenn um-
gengist ME eins og
hvern annan áfrýj-
unardómstól á 4.
stigi en gera það
nú. En hann er
ekki áfrýjunar-
dómstóll um ís-
lensk mál. Hefðu Íslendingar
viljað hafa þann hátt á hefðu
þeir breytt stjórnarskrá lýð-
veldisins. En það hefur ekki
verið gert.
En þeir eru til sem kjósa að
láta eins og að sú breyting hafi
orðið og þá í þeirra eigin hug-
skoti sem sé ígildi breytingar á
stjórnarskrá. Löglært fólk
hlýtur að fyrirverða sig fyrir
þannig umgengni við stjórnar-
skrá landsins.
Það er bæði rangt og óvið-
eigandi að láta eins og Hæsti-
réttur Íslands sé ekki enda-
punktur í þrætum manna fyrir
dómstólum.
Það er reyndar vaxandi óþol
annars staðar varðandi mála-
tilbúnað og niðurstöður ME. Í
því sambandi væri fróðlegt fyr-
ir marga að kynna sér þær
kurteislegu en alvarlegu at-
hugasemdir sem fyrirsvars-
menn dansks hæstaréttar hafa
gert um þá þróun. En þeir eru
ekki í þeirri aðstöðu sem
stjórnarskráin tryggir Íslandi.
Í þessu máli er margt sem
vekur tortryggni. Þannig virð-
ist hinn íslenski dómari réttar-
ins hafa gengið fram með ein-
kennilegum hætti.
Hvernig í ósköpunum getur
það verið að dómstóll eins og
ME sem hendir frá sér fjölda
mála eftir ófullkomna og tilvilj-
unarkennda skoðun geri það að
„mannréttindamáli“ hvort ís-
lenskir alþingismenn greiði at-
kvæði um mál í einni lotu sam-
kvæmt áralangri hefð, þó
aðeins þegar enginn ágrein-
ingur er í þingsalnum um þá
málsmeðferð!
Stór hópur manna frá Kata-
lóníu var festur í fangelsi
ótímabundið af Hæstarétti
Spánar eftir að sá réttur hafði
brugðið sér í hlutverk fyrsta
dómstigs í landinu og um leið
þess síðasta, og tryggði þar
með að hin fautalega gjörð
gæti enga skoðun fengið.
Fangarnir í Madríd hljóta að
rísa upp af bedda í klefum sín-
um þegar þeim er sagt að ME
hafi (fyrir atbeina íslenskra út-
kastara) hent íslenskum ráð-
herra úr ríkisstjórn fyrir að at-
kvæðagreiðsla í þinginu hafi
farið fram með hefðbundnum
hætti eftir að ljóst var að eng-
inn ágreiningur væri um það.
En ME hefur ekki komið að
raunverulegu máli lands sem á
þó undir dómstólinn, þar sem
menn sitja fangelsaðir mán-
uðum og reyndar árum saman.
Enginn trúverðugur
maður horfir
fram hjá úrslita-
atriði varðandi
Ísland og ME}
Glámskyggnir á það
sem blasir við læsum
S
purningin er einföld en svarið virðist
vera flókið. Norskur ráðherra sagði
af sér af því að hann lét ekki vita af
ferðalagi til Írans. Ráðherra í Bret-
landi sagði af sér eftir að hafa orðið
uppvís að lygum. Ráðherra í Svíþjóð sagði af sér
af því að hún keypti Toblerone og bleyjur með
ráðuneytiskreditkortinu. Sitt sýnist hverjum um
hvað af þessu er afsagnarvert og ef íslenskir ráð-
herrar eru spurðir væri ekkert af þessu tilefni til
afsagnar.
Þegar afsagnir ráðherra ber á góma eru varn-
arorðin oftast „engin lög voru brotin“. Svo er
bent á einhvern ráðherra sem var dæmdur fyrir
lögbrot en sagði ekki af sér og sagt að þó lög hafi
verið brotin í þetta skipti þá séu ekki fordæmi
fyrir afsögn vegna lögbrots. Vandamálið er að
sum lögbrot ráðherra eru afsagnarverð og sum
ekki. Það þýðir ekki að vísa í lögbrot ráðherra sem er ekki
afsagnarvert sem vörn fyrir afsagnarverðu lögbroti. En
hvenær er þá lögbrot afsagnarvert og hvenær er það ekki?
Svarið við þessu væri venjulega flókið en ég ætla að gera
tilraun til þess að einfalda það. Hér þarf að meta að minnsta
kosti tvennt, annars vegar hvort brotið var að yfirlögðu ráði
og hins vegar hversu alvarlegt brotið er.
Ráðherra sem er dæmdur fyrir lögbrot þrátt fyrir að
hafa farið eftir öllum reglum ætti almennt séð ekki að þurfa
að segja af sér. Það er dómstóla að kveða dóm um það
hvernig lögin eru túlkuð og stundum fær ráðherra einfald-
lega bara ranga ráðgjöf hvað það varðar. Þó ráðherra sé
auðvitað ábyrgur fyrir slíkum ákvörðunum þá
eru þær ekki strangt til tekið afsagnarverðar í
því tilviki.
Hitt atriðið, hversu alvarlegt brotið er og
jafnvel þó það sé ekki brot, er mikilvægara. Það
er alvarlegt þegar ráðherra lýgur að þingi og
þjóð. Þegar ráðherra leynir upplýsingum eða
þegar farið er gegn afgerandi lagalegum ráð-
leggingum sérfræðinga. Augljóslega ætti þetta
allt að vera afsagnarvert hvort sem um lögbrot
er að ræða eða ekki. Traust hefur líka áhrif á
það hversu alvarlegt málið er. Ef seta ráðherra
grefur undan trausti þá er einnig augljóst að sá
ráðherra á að víkja. En hvernig metum við það?
Í núverandi flokkakerfi þá snýst traust að
mestu leyti um traust innan flokka. Mun minna
svo á milli flokka nema um ríkisstjórnarsam-
starf sé að ræða. Þannig að þó ekkert traust sé
á ráðherra utan flokks eða ríkisstjórnarsamstarf þá situr
ráðherra bara áfram.
Nýlega sagði dómsmálaráðherra loksins af sér, næstum
tveimur árum eftir að hafa tekið ákvörðun þvert ofan í sér-
fræðiálit, þvert ofan í viðvaranir úr þinginu. Ákvörðun sem
dómstólar hafa ítrekað sagt vera ranga. Tuttugu og einum
mánuði síðar stígur ráðherra frá með þeim skilaboðum að
hún hafi samt ekkert rangt gert.
Er von að maður spyrji hvenær ráðherrar eigi að segja af
sér? bjornlevi@althingi.is
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Hvenær eiga ráðherrar að segja af sér?
Höfundur er þingmaður Pírata
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
„Það er ánægjulegt að sjá hvað
það hefur gengið vel að gera
verðmæti úr þessum hlunn-
indum. Þá er gaman að sjá að
3.400 lögbýli eiga þessi rétt-
indi. Eignarhald er mjög dreift
og þessi hlunnindi eru mikils
virði,“ segir Jón Helgi Björns-
son, formaður Landssambands
veiðifélaga. Hann segir einnig
að tugþúsundir Íslendinga fari
til veiða á hverju ári. Þetta sé
stór hluti af menningunni og því
sem fólk geri sér til skemmt-
unar. Jón Helgi segir að það sé
helst að fiskeldið ógni þessum
hlunnindum og góðri stöðu.
Hagfræðistofnun telur
að hættan af fiskeldinu
fyrir rekstur veiði-
félaga geti verið lítil
næstu árin en meiri
til langs tíma litið.
Mikils virði
fyrir marga
FORMAÐUR VEIÐIFÉLAGA
Jón Helgi
Björnsson
Efnahagslegt virði lax- og silungsveiði
Heimild: Hagfræðistofnun
Háskóla Íslands
Árið 2018, milljarðar kr.
Tekjur
Hlutfall innfluttra
vara og þjónustu
Innlend framleiðsla
sem rekja má beint
til stangveiði
Tekjur veiðifélaga 2,8 5% 2,7
Tekjur leigutaka (að frádregnum
greiðslum til veiðifélaga) 2,1 5% 2,0
Tekjur annarra
Af innlendum veiðimönnum 2,9 30% 2,0
Af erlendum veiðimönnum 2,2 40% 1,3
Fjárfestingar 1,0 30% 0,7
Bein efnahagsleg áhrif 11,0 8,7
Verðmæti lax- og silungsveiða fyrir Íslendinga
Núvirtur rekstrarhagnaður 72,5
Núvirtur ábati innlendra veiðimanna 98,0
Samtals 170,5