Morgunblaðið - 29.04.2019, Side 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. APRÍL 2019
Það er mjög erfitt
að skilja hvað hvetur
forystu Sjálfstæð-
isflokksins til að setja
í forgang eins óvin-
sælt mál og þriðja
orkupakkann. Ég átti
erfitt með að skilja
ástæðurnar á fjölsótt-
um fundi í Valhöll á
síðasta ári en sá fund-
ur hafnaði orkupakk-
anum án mótatkvæða. Eftir allan
þann tíma sem hefur liðið og allar
útskýringar forystunnar get ég enn
ekki skilið hvað það er sem liggur
svona á. Af hverju er þetta for-
gangsmál? Af hverju liggur svona á
að innleiða þriðja orkupakkann?
Þetta er grundvallarspurning sem
þarf að svara með öðrum hætti en
að pakkinn sé enn ein færibanda-
lagaflækjan sem kemur frá Brussel
og megi helst ekki ræða.
Augljóst er að málið mun hafa
pólitískar afleiðingar.
Þrátt fyrir „óvæntan“ liðsauka úr
þingflokki Viðreisnar, Samfylkingar
og Pírata, sem fara út um hvippinn
og hvappinn í dauðaleit að ein-
hverri ástæðu til þess að styðja
orkupakkann, er staðreyndin enn
sú að þriðji orkupakk-
inn er ein stór og afar
óvinsæl óvissuferð.
Fyrsti óvissuþátt-
urinn er sú stjórn-
málalega óvissa sem
getur fylgt orkupakk-
anum. Þverpólitísk sátt
hefur ríkt um hinn ald-
arfjórðungsgamla
EES-samning. Innleið-
ing orkupakkans getur
gert það að verkum að
sú pólitíska sátt kemst
í uppnám. Hvað þá ef
eina ástæðan er að stjórnvöld eru
nauðbeygð og að grundvallarréttur
samningsaðila haldi ekki.
Annar pólitískur óvissuþáttur
snýr að breyttu stjórnmála-
umhverfi en stjórnarkreppur vofa
yfir okkur í hverjum kosningunum
á fætur öðrum. Traust til stjórn-
málamanna er lítið og minni kjós-
enda er ekki eins gloppótt með til-
komu internetsins. Áður en lengra
er haldið skulum við hafa eitt á
hreinu og það er að hinn almenni
sjálfstæðismaður hefur miklar
áhyggjur af orkupakkanum. Það
sést á síðustu landsfundar-
samþykkt, fleiri samþykktum innan
flokksins og skoðanakönnun sem
sýnir að yfir 90% kjósenda Sjálf-
stæðisflokksins eru á móti innleið-
ingu orkupakkans. Forysta Sjálf-
stæðisflokksins tekur því mikla
áhættu með þessum orkupakka og
hreinlega treystir á að kjósendur
verði búnir að gleyma málinu í
næstu kosningum, en er það rök-
rétt?
Í þessu samhengi megum við
ekki gleyma hvernig alþingiskosn-
ingarnar 2013 fóru. Sigmundur
Davíð leiddi þá flokk sinn til stór-
sigurs með um 35% fylgi í þremur
kjördæmum af sex. Á sama tíma
náði Sjálfstæðisflokkurinn aðeins
30% fylgi í einu kjördæmi. Þetta
gerðist eftir að mikill meirihluti Al-
þingis, þ. á m. forysta Sjálfstæð-
isflokksins, taldi þjóðina ekki eiga
„annarra kosta völ“ en að sam-
þykkja löglausa afarkosti Breta og
Hollendinga í Icesave-deilunni.
Annað kom í ljós!
Samkvæmt nýjustu skoðana-
könnun, þegar þetta er skrifað, er
Miðflokkurinn að mælast með rúm-
lega 10% fylgi og Sjálfstæðisflokk-
urinn eitthvað um 20% fylgi. Er
það ásættanlegt?
Framsóknarflokkurinn á í sömu
vandræðum og er kominn undir
Miðflokkinn í skoðanakönnunum.
Ofan á orkupakkann bætist að
grundvallaratriði EES-samnings-
ins, þ.e. innflutningshöft á
ákveðnar landbúnaðarafurðir, var
dæmt ólögmætt fyrir stuttu og það
kemur í hlut Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks að leggja fyrir
Alþingi lagafrumvarp sem mun
valda ófyrirsjáanlegum skaða á
vanmetinni auðlind þjóðarinnar.
Þeir sem telja að afnám innflutn-
ingshafta hafi engar afleiðingar
ættu að kynna sér varnaðarorð
smitsjúkdómalækna, örverufræð-
inga, lyfjafræðinga og fleiri vísinda-
manna. Í því máli þýðir ekki að
taka pólitíska afstöðu gegn vís-
indum nánast eins og kaþólska
kirkjan á sínum tíma.
Þriðji óvissuþátturinn er óvissan
um sjálfan orkupakkann. Það virð-
ist álit flestra að pakkinn geri
tvennt. Annars vegar framselur
hann vald yfir málaflokknum og
hins vegar þrýstir hann á aukna
markaðsvæðingu. Óvissan í þessu
samhengi er gríðarleg og orku-
pakkinn gæti verið tifandi tíma-
sprengja. Ég hef varpað fram
þeirri spurningu hvort með valda-
framsalinu gæti sú staða komið upp
að ríkið þyrfti að brjóta upp
Landsvirkjun og selja hana? Hvort
erlendur úrskurður gæti gert
grundvallarbreytingar á fyrir-
komulagi orkuframleiðslu, orkusölu
og orkudreifingu án aðkomu Al-
þingis? Slík var raunin í landbún-
aðarmálunum. Þessar grundvall-
arspurningar hafa ekki fengið
næga umræðu.
Síðasti óvissuþátturinn sem ég
ætla að nefna snýr að þeim fyrir-
vörum sem settir eru við innleið-
inguna. Halda slíkir fyrirvarar?
Einhver texti í þingsályktun-
artillögu sem lýsir einhverri af-
stöðu Alþingis. Hver er reynsla
okkar Íslendinga af einhliða fyr-
irvörum? Var ekki verið að dæma
grundvallaratriði EES-samningsins
ólögmætt því við höfðum innleitt
einhverja færibandalagaflækju frá
Brussel?
Það þýðir ekki að stimpla alla þá
sem hafa áhyggjur af vegferðinni
sem fáfróða einangrunarsinna.
Slíkt er raunverulegt lýðskrum!
Reyndar var sama rökleysan notuð
af þessu sama fólki í Icesave-
deilunni. Niðurstaða Icesave-
deilunnar er samt sem áður nokkuð
skýr og Ísland varð aldrei að Kúbu
norðursins eins og menn spáðu.
Leiðréttið mig ef ég fer með rangt
mál!
Óvissuferð með orkupakka
Eftir Viðar
Guðjohnsen » Af hverju liggursvona á að innleiða
þriðja orkupakkann?
Viðar Guðjohnsen
Höfundur er lyfjafræðingur
og sjálfstæðismaður.
Nú þegar umræðan
stendur sem hæst um
orkupakka 3 og áhrif
þess að samþykkja
hann eða hafna er rétt
að einfalda málið og
fara yfir feril þess.
Þann 5. maí 2017
hófst ferill innleið-
ingar orkupakka 3,
sem fór frekar hljótt,
þrátt fyrir að Íslenska
þjóðfylkingin hafi
hálfum mánuði seinna sent á alla
fréttamiðla ályktun um að yfirfara
vandlega afleiðingar þessa gjörn-
ings og að hann yrði kynntur
þjóðinni áður en til samnings
kæmi. Áhugi fjölmiðla var enginn!
Seinna komu skýrslur frá fyrr-
verandi ráðherra, Ragnheiði Árna-
dóttur, um að hækkun raforku um
að minnsta kosti 15%, yrði vegna
almennra kostnaðarliða í stjórn-
kerfinu, nokkru síðar
kom út skýrsla frá
Landsneti um að lá-
markshækkun vegna
uppbyggingar stofn-
línukerfis, vegna
væntanlegs sæ-
strengs, sem kæmi í
kjölfar samþykktar
orkupakka 3, yrði
15%. Sá verkliður er
þegar hafinn. Ekki
leið á löngu þar til
útgáfa skýrslu
Landsvirkjunar, með
þriðju 15% hækk-
unina á orkupakkann, leit dagsins
ljós, var hækkunin rökstudd með
því að virkjunarkostir yrðu óhag-
kvæmir. Þetta gerir 52% hækkun
uppreiknað þegar þessar pró-
sentutölur eru lagðar hver ofan á
aðra. Hér er ekki talað um þá
hækkun sem verður í hafi, það er
að segja orkutap í strengnum, af-
skriftar-, viðhalds- og áhættu-
kostnað, að ógleymdri hagnaðar-
kröfu þeirra er koma til með að
leggja fjármagn í strenginn. Áætl-
un kostnaðar fyrir utan tengivirki
á endastöðvum er 800.000.000.000
kr.! Það skal öllum vera ljóst að
verðið sem út úr Evrópuendanum
kemur verður markaðsráðandi,
þannig að standi sæstrengsverk-
efnið ekki undir þeim kostnaði
sem þessi hagnaðar- og rekstr-
arkrafa krefur, verður hún sett á
íslenska neytendur. Sem sagt,
orkuverð mun hækka margfalt of-
an á það er að ofan greinir.
Þá er það spurning: Ert þú sem
notandi orkunnar sem við fáum
frá virkjunum, fjármögnuðum af
íslensku skattfé, tilbúinn að af-
henda hana í hendur íslenskra og
erlendra auðmanna til að merg-
sjúga íslenskan almenning, þar
sem ákvörðunarvald orkumála og
auðlinda færist til ACER-
stofnunarinnar, samkvæmt orku-
pakka 4 og yfirlýsingu frá stjórn-
endum ESB um orkupakka 5, eða
hafna þessu ráðabruggi stjórn-
valda og gera kröfu til þess að
orka til íslensks samfélags lækki,
það er segja, að arður opinberra
orkuveitna verði notaður til okkar
samfélags, án aðkomu erlends
ríkjasambands?
Allur málflutningur ráðherra
um fyrirvara er einskis virði og
ætla ég ekki að rekja þá enda-
leysu hér. Vilji stjórnvöld koma á
fyrirvörum hafna þau þessum
pakka og setjast aftur að samn-
ingaborðinu þar sem þessir fyr-
irvarar eru skilgreindir, þeir sam-
þykktir af öðrum EES- og
ESB-þjóðum, síðan kynntir Ís-
lendingum á heiðarlegan hátt, án
undabragða eða afvegaleiðingar
fyrir þjóðina.
Best er samt að hafna þessum
gjörningi með öllu og taka stjórn
á okkar málum sjálf. Stjórnvöld á
Íslandi hljóta að geta sett skyn-
samlegar reglur um auðlindir,
orkumál og hvað annað án atbeina
erlendra ríkjasambanda.
Íslenska þjóðfylkingin hefur
sent nokkur bréf til alþing-
ismanna um orkupakka 3, þar sem
varað var við samþykkt hans og
er það von okkar að þingmenn
skoði vandlega afleiðingar þess að
samþykkja þennan gjörning. Þá
hefur Íslenska þjóðfylkingin leitað
til umboðsmanns Alþingis um að
fara ofan í saumana á gjörningi
ríkisstjórnar Katrínar Jak-
obsdóttur.
Einföld greining á orkupakkaumræðunni
Eftir Guðmund Karl
Þorleifsson »Ert þú, sem notandi
orkunnar sem við
fáum frá virkjunum,
tilbúinn að afhenda
hana í hendur íslenskra
og erlendra auðmanna
til að mergsjúga ís-
lenskan almenning?
Guðmundur Karl
Þorleifsson
Höfundur er formaður Íslensku
þjóðfylkingarinnar.
Á síðustu árum
hafa neytendur gert
kröfu um frekari
upplýsingar um
uppruna og gæði
landbúnaðarafurða.
Uppruna- eða stað-
artilvísanir (e. geog-
raphical indications)
eru notaðar í mark-
aðssetningu á afurð-
um frá afmörkuðum
landsvæðum sem hafa sérstaka eig-
inleika eða orðspor sem rekja má til
upprunans. Skráning á afurðarheiti
með uppruna- eða staðartilvísun
veitir framleiðendum vernd gegn
óréttmætri notkun þriðju aðila á
heitinu í markaðssetningu.
Árið 2014 tók löggjöf um slíkt
skráningarkerfi gildi hér á landi en
við samningu laganna var m.a. tekið
mið af reglugerð Evrópuþingsins og
-ráðsins frá 2012. Vernd afurðar-
heita er meginstef í gæðakerfi fyrir
landbúnaðarafurðir í
Evrópusambandinu og
þannig er opinberlega
viðurkenndum upplýs-
ingum um uppruna og
sérstöðu afurða komið á
framfæri við neytendur.
Neytendur tengja
upprunatilvísanir
við gæði
Gæðakerfi fyrir afurð-
arheiti er fyrst og fremst
ætlað að tryggja góða
viðskiptahætti og
neytendavernd en einnig
hefur verið sýnt fram á að notkun
upprunatilvísana geti haft í för með
sér virðisauka fyrir framleiðendur.
Þá helst ávinningurinn á viðkom-
andi svæði þar sem tengslin milli
svæðisins og vörunnar verða ekki
rofin. Sem dæmi hefur verð til
mjólkurframleiðenda í Compté-
héraðinu í Frakklandi hækkað um
10%, auk þess sem dró úr sveiflum
á mjólkurverði. Kílóverð á frönsk-
um ostum með upprunatilvísun er
að meðaltali tveimur evrum hærra
en á öðrum frönskum ostum. Í
Toskana-héraði á Ítalíu hefur verð á
ólífuolíu með upprunatilvísun hækk-
að um 20% frá skráningu afurð-
arheitisins árið 1998 til ársins 2003.
Neytendur tengja vörur með upp-
runatilvísun við gæði og sýnt hefur
verið fram á að 40% neytenda innan
Evrópusambandsins eru reiðubúin
til að greiða 10% hærra verð fyrir
vörur með upprunatilvísun.
Við þetta má bæta að aukin
áhersla á vernd og skráningu af-
urðaheita í fyrrgreint gæðakerfi
getur haft jákvæð umhverfisáhrif á
landbúnaðarframleiðslu. Rannsókn
sem franska landbúnaðarráðuneytið
lét framkvæma árið 2003 sýndi
fram á að hefðbundnar fram-
leiðsluaðferðir og þær kröfur sem
upprunatilvísanakerfi leggur fram-
leiðendum mjólkurvara í Compté-
héraðinu á herðar, leiddi til bættra
framleiðsluaðferða og minni notk-
unar varnarefna. Kerfið hafði þann-
ig jákvæð áhrif á verndun graslend-
is og líffræðilegs fjölbreytileika á
umræddu landsvæði. Þar að auki
var sýnt fram á að orðspor Compté-
osta jók áhuga fólks á héraðinu
sjálfu sem hafði jákvæð áhrif á mat-
væla- og ferðamannaiðnaðinn á
svæðinu. Það síðastnefnda á jafn-
framt við um Parma-héraðið á Ítal-
íu, hvar tvær af best þekktu upp-
runamerktu afurðum heims,
Prosciutto di Parma og Parmigiano
Reggiano, eru framleiddar og vín-
héröðin Bordeaux og Burgundy í
Frakklandi.
Framleiðendur geta
aukið virði afurða
Íslenskir framleiðendur geta nú
fengið formlega viðurkenningu á
sérstöðu íslenskra afurða sem vísa
til uppruna, landsvæðis eða hefð-
bundinnar sérstöðu og öðlast lög-
vernd gegn hvers konar misnotkun,
eftirlíkingu, sköpun hugrenninga-
tengsla eða gegn hvers konar öðru
athæfi sem villt getur um fyrir
neytendum Á meðal mögulegs
ávinnings af skráningu afurðarheitis
er:
 Sterkari samkeppnisstaða
gagnvart innfluttum afurðum
 Aukið virði afurða
 Aukin útflutningstækifæri geta
skapast
 Sterkara vörumerki
Íslenskt lambakjöt er fyrsta og
eina skráða íslenska afurðarheitið
samkvæmt lögum um vernd afurð-
arheita. Án efa eru fleiri íslenskar
matvörur sem geta fetað í slóð
lambsins.
Góðar merkingar geta skapað
aukið traust á vörunni og fest hana
betur í sessi á mörkuðum. Það er til
mikils að vinna því upprunamerk-
ingin staðfestir sérstöðu sem enginn
getur tekið frá okkur og erfitt er að
líkja eftir.
Eftir Guðrúnu
Vöku
Steingrímsdóttur
» Góðar merkingar
geta skapað aukið
traust á vörunni og fest
hana betur í sessi á
mörkuðum.
Guðrún Vaka
Steingrímsdóttir
Höfundur er lögfræðingur
hjá Bændasamtökum Íslands
og Icelandic Lamb.
Upprunatilvísanir á matvælum skapa aukin verðmæti