Náttúrufræðingurinn - 2019, Qupperneq 11

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
11
urðarinnar á landi og hlaupsins í heild
eru teknar saman í töflu 1, að gefnum
mismunandi forsendum um grop. Í
hverri línu er ein rúmmálstala byggð á
mælingum en hinar tvær eru reiknaðar
út frá mati á gropi jarðlaga.
Þegar berghlaupið féll var rekið þétt
net jarðskjálftamæla í og við Öskju og
hafa gögn um skjálfta og óróa í tengslum
við hlaupið verið greind og lagt mat á
rúmmál, skriðlengd og hraða hlaups-
ins á grundvelli skjálftamælinganna.24
Niðurstöður þessarar greiningar um
rúmmál (35–80 milljónir m3) og skrið-
lengd massamiðju (1260±250 m) eru
ekki í samræmi við mælingarnar sem
gerðar voru á vettvangi og lýst er hér að
ofan, og hraðinn sem reiknast (7±0,7 m
s−1) er ekki sérlega trúverðugur þegar
litið er til fallhæðar berghlaupsins
og skriðlengdar.
FLÓÐBYLGJAN
Mörk flóðbylgjunnar á bökkum
Öskjuvatns eru sýnd á korti á 8. mynd.
Svo heppilega vill til að þegar berg-
hlaupið varð lágu snjóskaflar enn á víð
og dreif umhverfis vatnið. Flóðbylgjan
skildi eftir sig svartan sand og vikur á
sköflunum og víða reyndist því auð-
velt að mæla hæð bylgjunnar á þeim.
Flóðbylgjan náði víða 20–40 m hæð
umhverfis vatnið og virðist hafa
risið upp í um 60 m hæð í gili nokkru
norðan Kvíslahrauns en í allt að 70–80
m hæð í nokkrum giljum við suður-
strönd vatnsins þar sem landslag við
ströndina hefur trúlega magnað upp
ölduna. Bylgjan gekk lengst um 400
m inn á flatlendið suðaustan við Víti,
yfir 300 m í Kvíslahrauni, yfir 200 m
í Mývetningahrauni og um 140 m við
Ólafsgíga (sjá 3. mynd). Bylgjan olli
víða miklu rofi á bökkum vatnsins og
gjörbreytti ströndinni sums staðar, t.d.
við Víti eins og sjá má á 9. mynd, og í
Mývetningahrauni.
HLAUPURÐIN Á BOTNI
ÖSKJUVATNS
Berghlaupsurðin á botni vatnsins
var kortlögð með Simrad EM3002-fjöl-
geislamæli haustið 2014 og eru niður-
stöður mælinganna sýndar á 10. mynd.
Til samanburðar eru tiltækar mæl-
ingar af botni vatnsins frá því áður en
hlaupið varð. Þær fóru fram haustið
2012. Í báðum tilvikum stóð Jarðvís-
indastofnun fyrir mælingunum og var
mælt frá báti sem fluttur var á Öskju-
vatn með þyrlu. Mælingarnar 2014 sýna
að berghlaupstungan liggur til norð-
vesturs á milli eyjunnar Asks (Horn-
firðingahólma) og lítillar eldstöðvar
6. mynd. Jarðfræðikort sem sýnir útlínur berghlaupsins, sprungur og
aldur hrauna sem runnið hafa eftir að jökla leysti á svæðinu. Útlín-
ur og aldur hrauna eru frá Guðmundi E. Sigvaldasyni o.fl.,12 sprungur
eru frá Ástu Rut Hjartardóttur o.fl.13 og upplýsingar um jarðhita eru frá
Árna Hjartarsyni og Kristjáni Sæmundssyni.14 Vegir eru úr IS50-gagna-
grunni Land mælinga Íslands, TanDEM-X-hæð ar líkanið í bakgrunni er
frá Þýsku geimferðastofnuninni (DLR). – Geological map showing the
outline of the rockslide, fractures and age of postglacial lava flows.
Outlines and ages of lava flows are from Sigvaldason et al.,12 fract-
ures, eruptive fissures and craters are from Hjartardóttir et al.13 and
information on geothermal areas are from Hjartarson and Sæmunds-
son.14 The roads are from the IS50 database of the National Land Sur-
vey of Iceland and the TanDEM-X digital elevation model is from the
German Space Agency (DLR).
7. mynd. Langsnið sem sýna landhæð ofan vatnsborðs Öskjuvatns
samkvæmt landlíkönum fyrir og eftir berghlaupið. Einnig er sýndur
skriðflöturinn sem berghlaupið brotnaði um og rann á samkvæmt
túlkun á grundvelli lögunar skriðflatarins þar sem hann er ber ofan
um 1.250 m y.s. og halla lands neðan 1.100–1.150 m y.s., þar sem
berghlaupsurðin virðist einungis vera þunn slikja ofan á fyrra landi. –
Longitudinal sections from DEMs of the rockslide area from before
(black curves) and after (blue dashed curves) the slide, above of the
lake water level. The sliding surface (redish curves) is inter preted
based on the slope of the debris-free mountainside above ca. 1.250
a.s.l., after the event, and below 1.100–1.150 a.s.l., in areas where
the debris cover appears to be a thin layer covering the surface of the
slope prior to the event.
Yfirborð fyrir berghlaup / Surface before the event
Yfirborð eftir berghlaup / Surface after the event
Túlkaður skriðflötur / Possible sliding plane
Lengd (m) / Length (m)
0.5
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
S
N10
0
m