Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 23

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
23
Ritrýnd grein / Peer reviewed
NOTKUN DRÓNA
VIÐ TALNINGAR Í
SJÓFUGLABYGGÐUM
Sindri Gíslason, Sunna Björk Ragnarsdóttir,
Sölvi Rúnar Vignisson og Halldór Pálmar Halldórsson
ómöNNuð flugför með myNdAvélum hafa á síðustu árum orðið mun ódýr-
ari en áður og eru nú almenningseign. Nýting tækjanna við rannsóknir verður
sífellt algengari en enn er mikið verk óunnið hérlendis við að staðla verk-
lag, aðferðafræði og nýtingu ómannaðra flygilda við náttúrufarsrannsóknir.
Rannsóknin sem hér er sagt frá fólst í því að kanna hvernig myndavéladróni
nýtist til rannsókna á óaðgengilegum og torveldum stöðum. Vettvangur
rannsóknarinnar var Eldey. Í þessari grein er lagt mat á aðferðafræðina og
birtar niðurstöður súlutalningar í eyjunni í júní 2017, auk talningar á ritu, fýl og
selum sem héldu til á eyjunni. Þetta er í fyrsta sinn sem úttekt afmarkaðs sjó-
fuglavarps hér á landi fer fram með dróna. Verkefnið gekk vel og voru niður-
stöður súlutalninga í góðu samræmi við fyrri talningar í Eldey. Aðferðafræðina
þyrfti hins vegar að bæta til að fá fullnægjandi mat á öðrum tegundum, svo
sem ritu, svartfugl og fýl. Samkvæmt niðurstöðum þessa rannsóknarverkefnis
má nýta dróna með ágætum árangri við talningar í sjófuglabyggðum og gefur
það góð fyrirheit um frekari not af þeim við náttúrufarsrannsóknir hér á landi.
Náttúrufræðingurinn 89 (1–2), bls. 22–33, 2019
INNGANGUR
Rannsóknir og vöktun sjófuglastofna
á landsvísu hófust ekki hérlendis með
reglubundnum hætti fyrr en á áttunda
áratug síðustu aldar og þá með braut-
ryðjendastarfi Arnþórs Garðarssonar.
Hófst sú vegferð með víðtækum taln-
ingum og merkingum í öllum skarfa-
byggðum landsins.1 Smátt og smátt
bættust við aðrar tegundir og aðrar
byggðir og er nú svo komið að stofn-
stærðir nær allra bjargfuglategunda
á Íslandi og breytingar á þeim hafa
verið áætlaðar.2–4 Byggist vöktunin að
miklu leyti á aðferðafræði Arnþórs og
samstarfsmanna og hefur verið fylgst
með fjölda fugla í varpi og varpárangri
þeirra með reglulegum mælingum í
völdum fuglabjörgum.3 Yfirleitt er talið
og ljósmyndað á fyrirframákveðnum
sniðum í bjargi en í minni byggðum er
um heildartalningu að ræða. Talningum
úr flugvél hefur verið beitt á stöðum
þar sem talningum á landi hefur ekki
verið komið við og hafa allar helstu sjó-
fuglabyggðir landsins verið myndaðar
úr lofti. Aðferðafræðina þróaði Arn-
þór og hefur hún meðal annars verið
nýtt við úttekt skarfa- og súlubyggða
landsins. Hefur hann haft umsjón með
vöktun íslenska súlustofnsins allt frá
árinu 1977.4–8 Fyrstu loftmyndir með
staðfestum fjölda súlusetra eru frá 1953.
Bandaríski sjóherinn sá um mynda-
tökurnar en Þorsteinn Einarsson taldi.9
Vistfræðingar nota tækninýjungar
í auknum mæli til að bæta gagnaöflun
og til að fanga nýjar upplýsingar.10,11
Notkun vöktunarmyndavéla og hljóð-
upptöku eru nú viðurkenndar aðferðir
til að ákvarða hvort tegundir er að
finna á tilteknum stöðum og einnig til
að meta þéttleika þeirra.12,13 Ennfremur
hefur staðsetningabúnaður sem festur
er á dýr valdið byltingarkenndum fram-
förum í skilningi okkar á fari dýra og
hvernig þau nota umhverfi sitt, og hafa
ekki síður nýst til að ákvarða útbreiðslu
tegunda.14,15 Tækniframfarir hafa átt
mikilvægan þátt í að efla skilning okkar
á lífríkinu almennt og getu til að svara
grundvallarspurningum, meðal annars
við mat á stofnstærðum tegunda og
hvernig þær breytast.
Fjarstýrð ómönnuð flygildi, almennt
þekkt sem drónar, eru nú á dögum
notuð í ýmsum rannsóknarverkefnum,
svo sem til fjarkönnunar og ljósmynd-
unar í tengslum við námuvinnslu, skóg-
rækt, og við ýmiss konar eftirlit.16,17 Á
undanförnum árum er notkun dróna til
gagnasöfnunar í vistfræðilegum rann-
sóknum orðin nokkuð almenn.18 Þessar
skjótu vinsældir stafa einkum af því
að drónarnir geta borið fjarmælitæki
sem safna gögnum í mikilli upplausn.
Drónar með slíkum tækjum eru því vel
til þess fallnir að fylgjast með vistfræði-
legum fyrirbærum.19–21 Í samanburði
við staðsetningarbúnað sem festur er
á geimför, gervihnetti og hefðbundin
loftför (s.s. flugvélar og þyrlur) kemur
í ljós að drónar henta einna best til að
safna afar nákvæmum gögnum í tíma
og rúmi á smáum og sveigjanlegum
skala, allt eftir óskum notandans. Þessi
ávinningur hefur leitt til þess að margir
sérfræðingar hafa viðurkennt dróna
sem öflug tæki til rannsókna á villtum