Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 43

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
43
8. mynd. Innrauð gervihnattamynd af hálendi Íslands. Gróður er rauður á myndinni en auðnir
grá- eða grænleitar. Örvar sýna suma af þeim áfoksgeirum sem minnst er á í greininni, svo sem
sunnan Langjökuls, á Eyvindarstaðaheiði norðvestan Hofsjökuls, í jöðrum Ódáðahrauns og á
Hólsfjöllum. – Infrared satellite image of Central Iceland. Arrows indicate some of the advancing
sandfronts discussed in the paper.
og öðrum aðgerðum (Sveinn Þórarinsson,
munnl. uppl. 1981). Hólsfjallageirinn
myndar í raun samfellda 25–30 km
sandleið allt frá Jökulsá á Fjöllum á
svæðinu við Grímsstaði á Fjöllum og
norður undir byggð í Öxarfirði. Fokefnin
hafa borist niður Jökulsá í stórflóðum en
sest til þar sem straumhraði í ánni minnkar
á sléttum. Síðan hafa gróf jarðvegsefni sem
fyrir voru á svæðinu blandast við fokefnin
(9. mynd t.h.). Nú berst ekki mikið efni inn
á svæðið en sandfokið getur tekið sig upp
að nýju í kjölfar flóða í Jökulsá á Fjöllum
samfara eldsumbrotum undir Vatnajökli.
Miklu skiptir því að efla gróðurþekju
meðfram þeim svæðum þar sem fínkorna
jökulárset (jökulgor, jökulgormur) sest til
í stórflóðum, helst með kjarrlendi. Það er
hvað virkast við að brjóta niður vind og
þolir meira áfok en lágvaxinn gróður.
Sandefni (sandur og silt) berast með
vatni niður á milli Bláfjalls og Sellanda-
fjalls40,41 og myndaði áfoksgeira sem
ógnaði náttúruperlunni Dimmuborgum
(sést á 8. mynd). Landgræðslan og heima-
menn hafa nú stöðvað framrás þessa
áfoksgeira og sums staðar er komin veru-
leg gróðurþekja.42 Hólasandur er allt að
7,5 km breið tunga af lítt grónu landi sem
nær frá svæðinu norðvestan Mývatns og
yfir 20 km til norðurs. Upptök sandfoks-
ins virðast vera í sendnum hjöllum syðst
á svæðinu en síðan hefur ferlið undið
upp á sig undan hvössum SV-áttum með
þróun dæmigerðs áfoksgeira og myndun
þessarar víðáttumiklu sandauðnar.