Náttúrufræðingurinn - 2019, Qupperneq 64

Náttúrufræðingurinn
64
Vaka-Helgafell gaf út þetta nýja
glæsilega rit undir lok ársins 2018. Því
er skipt í tvo hluta, sá fyrri er ýtarleg og
vel skrifuð kynning á grasafræði en sá
síðari og umfangsmeiri inniheldur lýs-
ingar á tegundum og teikningar gerðar
af vísindalegri nákvæmni.
Fyrri hluti bókarinnar hefur að mínu
mati mikið gildi og er sérlega vel skrif-
aður. Megintilgangur þess hluta er að
gefa þeim sem ekki þekkja til grasafræði
innsýn í grunnhugtök eins og líffræði,
þróun, flokkunarfræði, útlitsfræði, líf-
efnafræði, líflandafræði og vistfræði
plantna. Höfundar ná að setja þessi
flóknu viðfangsefni fram með aðgengi-
legum hætti og draga saman í stutta
samantekt helstu grundvallarþekkingu
í grasafræði. Þessi kafli getur því reynst
verulega hjálplegur áhugafólki, bæði
almenningi og háskólastúdentum sem
eru að byrja að feta stigu grasafræðinnar.
Byggist þessi hluti bókarinnar á nýjustu
rannsóknum og þekkingu og er efnið
sett fram á auðskilinn og aðgengilegan
hátt. Í lokakafla fyrri hlutans er gott
yfirlit yfir sögu grasafræðirannsókna
á Íslandi. Það sýnir vel ríka hefð slíkra
rannsókna á Íslandi, sem Íslendingar
mega vera stoltir af.
Í seinni hluti bókarinnar er að finna
lýsingar á einstökum tegundum ásamt
sérlega vönduðum teikningum af
öllum innlendum og mörgum ílendum
tegundum flórunnar. Við hverja teg-
undarlýsingu kemur fram bæði íslenska
tegundarheitið og hið latneska, og í
sumum tilfellum einnig eldri latnesk
samheiti. Útlitslýsingar eru einfaldar
en ýtarlegar, og nægilega skýrar til að
gefa lesandanum góða
hugmynd um hvernig
plantan lítur út í raun.
Hverri tegund fylgir einstaklega vel
gerð teikning af slíkri vísindalegri
nákvæmni að hún nýtist við greiningu
tegundarinnar. Auk útlitslýsingar er
fjallað um líffræði einstakra tegunda
og vistfræði þeirra, sagt frá útbreiðslu
tegundanna bæði á Íslandi og á heims-
vísu og gefnar nákvæmar upplýsingar
um fyrstu skráningu hverrar tegundar
hér á landi. Þessi ýtarlegu efnistök eru
gagnleg jafnt fyrir lærða sem leika og
verðugt framtak að safna saman á einn
stað öllum þessum mikilvæga fróðleik.
Afurðin er aðgengi-
legt uppflettirit sem
nýtist fjölmörgum og
er einstakt í hópi evrópskra
plönturita. Undirrituðum er að
minnsta kosti ekki kunnugt um
annað sambærilegt rit um flóru
einstakra svæða í Evrópu.
Í öllum ritdómum er
mikilvægt að fjalla um
það sem betur má fara og
skorast ég ekki undan því
að benda á örfáa hnökra
af hálfu höfunda. Það eru einkum fjögur
atriði sem að mínu mati þarf að ræða.
Flokkunarfræðileg nálgun er yfirleitt
vel ígrunduð en engu að síður er notkun
vísindalegra heita í bókinni á stundum
villandi. Sem dæmi má taka skarfa-
kál, íslenska tvílitna tegund af ætt-
kvíslinni Chochlearia. Hún er skráð sem
Cochlearia officinalis subsp. islandica.
Þetta er ekki rangt í sjálfu sér en þetta
fræðiheiti er ekki gilt heiti og á því
ekki heima í vísindalegu riti. Heitið í
Flóru Íslands hefur aldrei verið birt
formlega í ritrýndri útgáfu en Reidar
Elven notaði það „óformlega“ í Ark-
tíska gátlistanum á netinu, „Annotated
Checklist of Panarctic Flora (PAF)“.
Betur hefði farið á því að nota heitið
Cochlearia islandica Pobed., sem var
birt árið 1968 í Novostí sístematíkí
vysshíkh rasteníj (5: 130).
Nú þegar hafa
tvílitna afbrigði
annars staðar
í Evrópu öðlast
viðurkenningu sem
tegundir. Er því ekki
eðlilegt að meðhöndla
íslenska tvílitna skarfa-
kálið sem tegund frekar en afbrigði? Á
svipaðan hátt benda rannsóknir Olsens,
„Genetic structure of diploid (2n = 12,
14) Scurvygrasses (Cochlearia) with
emphasis on Icelandic populations“
(2015), til þess að fjallaskarfakál til-
heyri Cochlearia groenlandica. Því hefði
mátt tiltaka tvær tegundir skarfakáls á
Íslandi, þ.e. Cochlearia islandica Pobed.
og Cochlearia groenlandica L. Slík
framsetning hefði dregið enn betur
fram þann líffræðilega fjölbreytileika
sem finnst meðal íslenskra stofna af
ættkvíslinni Cochlearia. Framsetningin
hjá höfundum í Flóru Íslands gerir hins
vegar hið gagnstæða, þ.e. dregur úr
fjölbreytileikanum með því að gert er
ráð fyrir að einungis sé um að ræða tvö
afbrigði sömu tegundar.
Í ritinu hefði mátt gera skýrari
grein fyrir uppruna einstakra
tegunda á Íslandi, þ.e. hvort
um upprunalega eða
ílenda tegund er
að ræða. Þótt þær
upplýsingar séu til-
teknar í tegundar-
lýsingunum getur reynst erfitt fyrir
lesandann að finna þær í þeim viða-
mikla texta og hefði að ósekju mátt gera