Dagblaðið Vísir - DV - 05.07.2019, Blaðsíða 36

36 PRESSAN 5. júlí 2019
T
unglið okkar er ekki dauð-
ur klettur sem hangir uppi
á himninum á braut um
jörðu. Tunglið hefur innra
líf sem er falið okkur. Við erum
alltaf að gera nýjar uppgötvan-
ir um tunglið og við erum alltaf
að læra betur hvernig heimur-
inn virkar. Á sjöunda áratug síð-
ustu aldar staðfestu geimfararnir
sem gengu um á tunglinu að þar
væri skjálftavirkni, það er að segja
stundum gangi tunglskjálftar yfir,
líkt og jarðskjálftar ganga yfir hér
á jörðinni.
Stóra spurningin hefur verið,
hvaðan koma tunglskjálftarnir og
þar með hvernig tunglið er sam-
ansett? Nú eru vísindamenn að-
eins nær því að leysa þá ráðgátu.
Hingað til hafa vísindamenn skýrt
tunglskjálftana á tvo vegu, annars
vegar að jörðin hafi áhrif á innri
hluta tunglsins og hins vegar að
loftsteinar sem lenda á tunglinu
skapi skjálftana. Nú hafa vísinda-
menn fundið nýja skýringu, að
tunglið sé að skreppa saman.
Innra líf tunglsins
Miðja tunglsins var heit en hef-
ur á milljónum ára kólnað mikið.
Við kælinguna harðnar yfirborð
tunglsins á meðan tunglið skrepp-
ur saman. Og vegna þess að að yf-
irborðið er að harðna brotnar það
þegar tunglið skreppur saman.
Það er hægt að líkja þessu
við vínber sem skreppur saman
og verður að krumpaðri rús-
ínu. Munurinn er bara sá að yfir-
borð tunglsins brotnar og skapar
hóla og dali. Þegar yfirborðið hins
smækkandi tungls dregst saman
skiptist það í plötur og kantarn-
ir ýtast saman. Þetta getur verið
ástæðan fyrir hinum mörgu tungl-
skjálftum sem geimfarar Nasa
mældu á sínum tíma.
Með nýrri tækni og nýjum
myndum af yfirborði tunglsins
hafa vísindamenn NASA, Smith-
sonian-stofnunarinnar og fleiri
stofnana, kortlagt hvar tungl-
skjálftarnir sem geimfararnir
fundu fyrir áttu upptök sín.
Gamlar upplýsingar í nýrri
rannsókn
Í ljós hefur komið að flestir
skjálftanna áttu upptök sín þar
sem flekarnir á yfirborði tungls-
ins mætast. Á toppum hæðanna á
þeim svæðum tunglsins sem eru
hæðótt er yfirborðið ljósara en á
svæðunum í kring. Í tímans rás
dökkna steinarnir og mölin á yf-
irborði tunglsins af geislum sól-
arinnar og ljósi liturinn á hæð-
unum bendir til þess að þar hafi
sólin ekki náð að skína eins lengi
og annars staðar á tunglinu. Þess
vegna hafa vísindamenn dregið þá
ályktun að hæðirnar hafi myndast
við jarðhræringar.
Það er ótrúlegt að hægt hafi ver-
ið að nýta fimmtíu ára gömul gögn
í bland við nýjar myndir til að læra
eitthvað nýtt um tunglið. Einnig
sýna þessar nýju upplýsingar okk-
ur fram á að það er margt sem við
eigum eftir að læra um tunglið og
hvernig það er samansett.
Jörðin og tunglið hafa áhrif
hvort á annað
Auk þess að skýra frá því hvern-
ig nýir hólar og hæðir mynd-
ast á yfirborði tunglsins, hafa vís-
indamennirnir sem stóðu að
verkefninu komist að því að flestir
tungskjálftanna eiga sér stað þegar
tunglið er lengst frá jörðu.
Skýringin á því er sú að áhrifin
af þyngdarkrafti jarðarinnar eru
mest á þeim tíma. Einnig benda
niðurstöðurnar til þess að þeir
gríðarlegu kraftar sem sjá um að
halda tunglinu á sínum stað geti
komið hreyfingu á flekana sem
orsaka tunglskjálfta.
Þetta er þó ekki eini leyndar-
dómurinn um tunglið sem upp-
lýstur hefur verið á undanförnum
mánuðum. Fyrir nokkrum vik-
um síðan var skýrt frá því að mik-
ið vatn sé að finna undir yfirborði
tunglsins sem þyrlast upp þegar
stórir loftsteinar lenda á tunglinu.
n
EIGUM MARGA
LITI Á LAGER
Nánari upplýsingar á
mt.is og í s: 580 4500
HANNAÐ FYRIR
ÍSLENSKT VEÐURFAR
ÁLKLÆÐNINGAR &
UNDIRKERFI
„Það er ótrúlegt að
hægt hafi verið að
nýta fimmtíu ára göm-
ul gögn í bland við nýjar
myndir til að læra eitt-
hvað nýtt um tunglið.
Tunglið
skreppur
saman eins
og rúsína
n Vísindamenn nær því að leysa ráðgátuna um tunglskjálfta n Enn hvílir dulúð yfir tunglinu
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is
Það er margt enn óvitað um tunglið.