Morgunblaðið - 20.07.2019, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JÚLÍ 2019
EFTA (ESA) um að reglugerðin
samrýmdist EES-samningnum. Var
óskað eftir rökstuðningi af hálfu ESA
en svo virðist sem honum hafi aldrei
verið komið á framfæri við stofn-
unina. Innanríkisráðuneytið tilkynnti
að til stæði að hefja endurskoðun
laga um málaflokkinn í samvinnu við
önnur ráðuneyti. Svo virðist sem sú
vinna hafi ekki skilað miklu en
skömmu fyrir stjórnarskipti í janúar
2017 skipaði Gunnar Bragi Sveins-
son, þáverandi sjávarútvegs- og land-
búnaðarráðherra, starfshóp til þess
að kortleggja hvaða leiðir væru færar
í þessum efnum innan EES-
samningsins og með hliðsjón af
reynslunni til dæmis í Noregi og
Danmörku.
Starfshópurinn átti að skila til-
lögum sumarið sama ár en af því
varð hins vegar ekki fyrr en í ágúst á
síðasta ári, rúmu ári síðar. Í fram-
haldinu ákvað Katrín Jakobsdóttir
forsætisráðherra að skipa annan
starfshóp um endurskoðun laga og
reglna um eignarhald á landi og fast-
eignum. Niðurstaða þeirrar vinnu
mun ekki liggja fyrir.
lendri fjárfestingu á Íslandi. Vilji
menn reisa hótel og fara í ferðaþjón-
ustu ber að fagna því. En er það
sjálfsagt og eðlilegt að menn geti
keypt stórar jarðir og jafnvel hundr-
uð ferkílómetra lands? Það finnst
mér ekki.“
Svo fór að lokum að ekkert varð af
kaupum Huangs á Grímsstöðum á
Fjöllum en þar sem hann var ekki
búsettur innan Evrópska efnahags-
svæðisins (EES) þurfti hann leyfi
ráðherra til kaupanna lögum sam-
kvæmt. Ögmundur setti í kjölfarið
vinnu í gang í innanríkisráðuneytinu
sem skilaði sér í setningu reglugerð-
ar skömmu fyrir þingkosningar
2013, þess efnis að erlendum rík-
isborgurum með lögheimili innan
EES væri óheimilt að eignast fast-
eignir á Íslandi nema þeir hefðu
fasta búsetu eða stunduðu atvinnu-
eða þjónustustarfsemi hér á landi á
grundvelli EES-samningsins.
Eftir þingkosningarnar felldi
Hanna Birna Kristjánsdóttir, eftir-
maður Ögmundar í innanríkisráðu-
neytinu, reglugerðina úr gildi í kjöl-
far efasemda frá Eftirlitsstofnun
Bjarni Benediktsson tjáði sig aftur
um málið í lok ágúst 2017. Þá sem
forsætisráðherra í samtali við mbl.is.
Þar sagði hann meðal annars: „Það
eru mörg hundruð milljónir manna
sem geta komið til Íslands og sóst
eftir því að kaupa fasteignir, jarðir
og lönd án þess að það þurfi sér-
stakar undanþágur á grundvelli
reglna EES-samstarfsins.“ Benti
Bjarni ennfremur á að slík jarða-
kaup hefðu átt sér stað í auknum
mæli á undanförnum árum. Miklir
hagsmunir væru í húfi.
Marka þurfi skýrari stefnu
Skömmu áður hafði Lilja Alfreðs-
dóttir, varaformaður Framsóknar-
flokksins, sem þá var í stjórnarand-
stöðu en er núverandi ráðherra
menntamála, kallað eftir því að lög
og reglur um jarðakaup hér á landi
yrðu tekin til skoðunar. Málið hafði
þá komist aftur í hámæli, meðal ann-
ars vegna áhuga erlendra fjárfesta á
jörðinni Neðri-Dal í Biskupstungum.
Benti Lilja ennfremur á að niður-
stöðum starfshópa sem um málið
hefðu fjallað hefði ekki verið hrint í
framkvæmd. Marka þyrfti skýrari
stefnu í málinu.
Sigurður Ingi Jóhannsson, for-
maður Framsóknarflokksins og nú-
verandi samgöngu- og sveitarstjórn-
arráðherra, tjáði sig einnig um mála-
flokkinn um þetta leyti og sagði á
facebooksíðu sinni að á síðustu árum
hefðu efnaðir einstaklingar eignast
fjölmargar jarðir á Íslandi. Tilgang-
urinn virtist vera sá að komast yfir
laxveiðiréttindi. „Þar bera menn
stórfé á bændur til að eignast heilu
dalina, firði og vatnsréttarsvæði,“
sagði Sigurður Ingi og bætti við:
„Ég held að við viljum ekki þessa
þróun – þess vegna þarf að spyrna
við fótum.“
Snýst um fullveldi Íslands
Sigríður Andersen, þáverandi
dómsmálaráðherra, sagði í sept-
ember 2017 að rétt væri að setja
fastmótaðri reglur en í gildi væru
um jarðakaup útlendinga hér á landi.
Til stæði að frumvarp þess efnis yrði
lagt fram. Sú vinna virðist hins veg-
ar ekki hafa skilað niðurstöðu. Katr-
ín Jakobsdóttir sagði í júlí á síðasta
ári í samtali við Ríkisútvarpið að
setja þyrfti frekari takmarkanir á
jarðakaup. „Þetta er auðvitað stór-
mál og snýst auðvitað um það hvern-
ig við lítum á landið. Landið sem
auðlind og landið sem hluta af okkar
fullveldi,“ sagði forsætisráðherra.
Hún sagði aftur nú í vikunni að vilji
væri til þess að taka á málinu og
Sigurður Ingi sagði í fyrradag að
hann vonaði að frumvarp þess efnis
liti dagsins ljós í haust. Ekki hefur
náðst í Bjarna Benediktsson vegna
málsins.
Vilja aðgerðir en lítið gerist
 Jarðakaup auðmanna færast í vöxt  Forystumenn stjórnarflokkanna hafa ítrekað sagt að bregð-
ast þurfi við jarðakaupum hér á landi  Fátt til marks um að miklar gerðir hafi fylgt þeim orðum
Ljósmynd/Eleven Experience
Jarðakaup Deplar í Fljótum eru meðal þeirra jarða sem Fljótabakki hefur keypt og byggt þar upp lúxushótel.
FRÉTTASKÝRING
Hjörtur J. Guðmundsson
hjortur@mbl.is
Á síðustu árum hafa erlendir auð-
menn í auknum mæli keypt jarðir hér
á landi. Skiptar skoðanir hafa verið
um þessi kaup. Fjölmargir forystu-
menn í íslenskum stjórnmálum hafa
lýst þeirri skoðun sinni opinberlega á
undanförnum árum að nauðsynlegt sé
að taka umfangsmikil jarðakaup hér
á landi til skoðunar með það fyrir
augum að setja þeim ákveðnar skorð-
ur. Þá ekki síst forystumenn núver-
andi ríkisstjórnarflokka. Þrátt fyrir
það verður ekki séð að mikið hafi ver-
ið gert í þeim efnum.
Málið komst í hámæli í tíð ríkis-
stjórnar Samfylkingarinnar og
Vinstrihreyfingarinnar – græns fram-
boðs sem tók við völdum árið 2009 í
kjölfar falls viðskiptabankanna haust-
ið áður. Tilefnið var einkum fyrir-
huguð kaup kínverska kaupsýslu-
mannsins Huangs Nubos á jörðinni
Grímsstöðum á Fjöllum. Ögmundur
Jónasson, þáverandi innanríkis-
ráðherra, tók málið föstum tökum og
taldi ástæðu til þess að hindra kaup-
in. Ekki síst í ljósi þess að um væri að
ræða mjög víðfeðmt landsvæði.
„Það finnst mér ekki“
Bjarni Benediktsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins og fjármála-
ráðherra, sem þá var í stjórnarand-
stöðu, setti stórt spurningarmerki við
slík jarðakaup á facebooksíðu sinni í
september 2011 þar sem hann sagði
meðal annars: „Það er bæði sjálfsagt
og nauðsynlegt að greiða fyrir er-
BAKSVIÐ
Pétur Hreinsson
peturh@mbl.is
Litlar kröfur eru gerðar um eignar-
hald bújarða hér á landi. Samkvæmt
meginreglu 1. greinar laga um eign-
arrétt og afnotarétt fasteigna, sem
gilda um allar fasteignir í rýmri
merkingu (þ.m.t. land) á Íslandi, er
áskilið að menn megi ekki öðlast
eignarrétt eða afnotarétt yfir fast-
eignum nema þeir séu íslenskir rík-
isborgarar eða með lögheimili á Ís-
landi. EES-borgarar njóta samt sem
áður þess sama réttar hér á landi á
grundvelli EES-samningsins og þá
eru einnig hliðstæðar kröfur gerðar
um þá sem koma að eignarhaldi fast-
eigna í gegnum félög, ýmist alla hlut-
hafana eða meirihluta þeirra. Borg-
arar utan EES þurfa hins vegar
heimild dómsmálaráðherra til þess
að kaupa fasteignir hér á landi.
Búsetuskilyrði í 10 ár
Í samtali við Morgunblaðið í vik-
unni vonaðist Sigurður Ingi Jóhanns-
son, samgöngu- og sveitarstjórn-
arráðherra, eftir því að frumvarp um
jarðakaup útlendinga hér á landi yrði
tilbúið í haust. Sagði hann þróunina á
viðkomandi lagabálkum á síðustu ár-
um vera óviðunandi og að þær breyt-
ingar sem gerðar hafi verið hafi tekið
„niður allar eðlilegar girðingar hvað
þetta varðar“. Sagðist hann vilja
færa lagaumhverfið í átt að því sem
tíðkast í Danmörku og Noregi.
Starfshópur um eignarhald á bú-
jörðum sem skipaður var þann 16.
júní árið 2017 hafði það að markmiði
„í almannaþágu“ að takmarkanir
sem fyrirhugað er að lögfesta í ábúð-
arlög og jarðalög skyldu stefna að því
að viðhalda ræktanlegu landbún-
aðarlandi og búsetu í sveitum lands-
ins. Álit starfshópsins fól í sér að slík-
ar takmarkanir skyldu ein-
skorðarðar við land í landbúnaðar-
notum, „þ.e. land sem skipulagt er
sem landbúnaðarsvæði eða er nýt-
anlegt eða nýtt til landbúnaðar“. Til
þess að ná fram markmiði sínu var
litið til þess hvernig skilyrðum um
eignarhald á fasteignum í dönskum
og norskum rétti er farið en almennt
setja þessi tvö ríki strangari skilyrði
um eignarhald á fasteignum og bú-
jörðum en Ísland.
Í Danmörku setja lagafyrirmæli
eignarhaldi á fasteignum skorður
þar sem stuðst er við búsetuskilyrði.
Meginregla laganna byggist á því að
til þess að eignast fasteign í Dan-
mörku þurfi einstaklingur að hafa
fasta búsetu í landinu eða að hafa áð-
ur haft búsetu þar í landi í fimm ár.
Aðrir, þ.m.t. lögaðilar, þurfa að
sækja um leyfi dómsmálaráðherra til
að öðlast eignaréttindi yfir fasteign.
Sérstakar takmarkanir eru svo á
eignarrétti yfir fasteignum í land-
búnaðarnotum samkvæmt lögum frá
2017 (lov om landbrugsejendomme).
Lögin mæla fyrir um búsetuskilyrði
sem áskilja fasta búsetu á fasteign í
10 ár. Einnig er þó heimilt að upp-
fylla þessa skyldu með því að byggja
fasteignina ábúanda.
Leyfisskylda í Noregi
Í Noregi gildir sú meginregla um
eignarhald á fasteignum (kon-
sesjonsloven) að ekki er unnt að öðl-
ast eignarréttindi yfir fasteignum
nema með leyfi hins opinbera. Um-
sóknir um slík leyfi eru afgreiddar af
viðkomandi sveitarfélagi þar sem
hlutaðeigandi fasteign er staðsett.
Lögin í Noregi mæla fyrir um til-
greind búsetuskilyrði. Þar í landi
þarf fasteignareigandi að flytjast
þangað innan eins árs og búa í að
minnsta kosti fimm ár sé landið yfir
tilgreindri stærð (yfir 3,5 hektarar
lands og yfir 50 hektarar skóglendis).
Í lögunum eru einnig skilgreind hlut-
læg atriði sem þarf að uppfylla til
þess að leyfi sé veitt til þess að öðlast
eignarrétt yfir landi sem nýtt er til
landbúnaðar. Þau skilyrði eru m.a.
hvort markmið kaupandans fari sam-
an með búsetu á svæðinu, hvort
kaupin muni stuðla að hagkvæmum
rekstri, hvort kaupandinn sé talinn
hæfur til að yrkja landið og hvernig
kaupin horfi við meðferð og nýtingu
auðlinda, landsháttum og menningu
á svæðinu. Þessu til viðbótar er
heimilt að líta til verðstýringar við
mat þetta þegar um er að ræða land-
svæði yfir 3,5 hekturum, en sérstök
áhersla skal vera lögð á það að kaup-
verð sé forsvaranlegt miðað við verð-
lagsþróun. Aukinheldur heimila lögin
að leyfisveiting sé skilyrt eftir að-
stæðum í einstökum tilvikum þannig
að við sérhverja leyfisveitingu fari
fram mat á því hvort leggja skuli bú-
setuskilyrði á hlutaðeigandi landeig-
anda.
Ítarlegri kröfur í nágrannalöndum
 Jarðakaupum erlendra fjárfesta í Danmörku og Noregi eru settar mun strangari skorður en hér á landi
Ljósmynd/Colourbox
Danmörk Sérstakar takmarkanir eru á eignarrétti yfir fasteignum í Danmörku sem eru í landbúnaðarnotum. Lögin
mæla fyrir um 10 ára búsetuskyldu. Sé aðeins um kaup á fasteign eða húsi að ræða er búsetuskyldan fimm ár.