Morgunblaðið - 20.07.2019, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JÚLÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Eitt lítiðskreffyrir
mann, eitt risa-
stökk fyrir
mannkynið.“ Þessi orð
Neils Armstrong, er hann
steig fyrstur manna fæti á
tunglið, hafa nú bergmálað
í gegnum söguna í fimmtíu
ár. Sú stund markaði einn
merkasta áfanga mann-
kynsins, á sama tíma og
það sýndi hversu agnarsmá
við erum í samhengi al-
heimsins.
Það er ekki hægt að gera
of mikið úr því afreki sem
Bandaríkjamenn unnu á
þessum degi fyrir hálfri
öld. Frá þeim degi er John
F. Kennedy Bandaríkja-
forseti setti bandarísku
þjóðinni í frægri ræðu sinni
hinn 12. september 1962
það markmið að komast til
tunglsins fyrir lok sjöunda
áratugarins, og þar til af-
rekið loks vannst, liðu rétt
rúmlega 2.500 dagar. Það
var þrekvirki sem kostaði
miklar fórnir, en mann-
kynið allt býr enn að af-
rakstri þess, og hugur þess
leitar nú enn lengra út í
sólkerfið.
Þegar Kennedy lagði
fyrst fram þá hugmynd,
rúmlega ári fyrir tungl-
ræðu sína, að Bandaríkja-
menn gætu komið mönnum
til tunglsins og til baka,
reyndust 58% Bandaríkja-
manna mótfallin hugmynd-
inni og Dwight D.
Eisenhower, fyrirrennari
Kennedys á forsetastóli,
taldi hann genginn af göfl-
unum, þar sem ekkert gæti
réttlætt þann gríðarlega
kostnað sem fylgdi þessu
fyrirtæki.
Það kann að hafa virst á
þeim tíma jafnvel enn
brjálæðislegra að verja öll-
um þessum fjármunum,
mannafla og hugviti í þessa
vegferð, í ljósi þess að
grunnástæða Kennedys til
að hefja hana lá ekki í
mögulegum vísindalegum
ávinningi mannkynsins,
heldur einfaldlega í sam-
keppni risaveldanna um ár-
angur í geimkapphlaupinu,
þar sem Sovétmenn höfðu
unnið marga sigra. Ken-
nedy vann hugmynd sinni
hins vegar fylgi á þeim for-
sendum að svo háleitt
markmið myndi kalla fram
allra bestu eigin-
leika þeirra sem
reyndu að ná
því, og átti það
ekki bara við um
Bandaríkjamenn.
Samkeppniseðli kapp-
hlaupsins um tunglið hafði
þó einn galla. Þegar mark-
miðinu var loksins náð,
skorti allt í einu tilgang til
þess að fylgja hinu mikla
afreki eftir. Fimm mann-
aðir leiðangrar í viðbót
lentu á tunglinu, en áhugi
almennings náði ekki sama
flugi og í júlí 1969 og árið
1972 var öllum frekari ferð-
um mannsins til tunglsins
frestað um óákveðinn tíma.
Það er fyrst nú í seinni
tíð að áhugi fólks hefur
vaknað á ný fyrir mönn-
uðum leiðöngrum út í sól-
kerfið. Að þessu sinni hefur
markið verið sett jafnvel
enn hærra en til tunglsins,
nú á að senda fólk til Mars.
Segja má að nýtt geim-
kapphlaup sé hafið um það
markmið, og stefna að
minnsta kosti Bandaríkja-
menn og Kínverjar á að
senda fólk til Mars á næstu
tuttugu árum, og hefur
Bandaríkjastjórn einsett
sér að koma manni aftur til
tunglsins innan næstu
fimm ára til að undirbúa
ferðalagið til rauðu plán-
etunnar. Þá hafa minnst
tvö einkafyrirtæki lýst yfir
áhuga sínum á að reyna að
koma mönnuðum leiðangri
til Mars, og jafnvel stíga
fyrstu skrefin til þess að
gera hann að öðrum dval-
arstað mannkynsins í sól-
kerfinu.
Hvort það takist að koma
mönnum til Mars á næstu
tuttugu árum er engan veg-
inn víst á þessari stundu,
og margt sem getur og lík-
lega mun fara úrskeiðis á
þeirri vegferð. En það er
nánast öruggt að á end-
anum mun maðurinn stíga
sín fyrstu skref á Mars, líkt
og Neil Armstrong steig
fyrstu skrefin á tunglinu
fyrir fimmtíu árum. Það
risastökk fyrir mannkynið
sem hann tók þar kann ekki
að hafa leitt til jafnhraðrar
þróunar í könnun sólkerf-
isins og menn kunna að
hafa vonað þá, en að sama
skapi er ljóst að risastökk
mannkynsins munu verða
fleiri.
Hið risastóra stökk
var einungis
upphafið}
Heimur í deiglu
F
jölmörg þeirra mála sem lögð eru
fram á Alþingi fá enga afgreiðslu
þar, en eru svo lögð fram á næsta
þingi óbreytt í stað þess að af-
greiðslu þeirra sé lokið. Fjöldi
þingmanna leggur fram mál sem komast ekki í
umræðu og hvað þá í gegnum nefnd. Á því
þingi sem nú er að líða undir lok bíða 133 mál
þess að komast í 1. umræðu og 103 mál eru í
nefnd. Á síðasta heila þingi, á þarsíðasta kjör-
tímabili, biðu 159 mál eftir 1. umræðu og 74 dóu
í nefnd. Mörg af þeim málum hafa verið lögð
fram oftar en einu sinni og oftar en tvisvar.
En af hverju skiptir það máli að þingið verði
skilvirkara? Sumir á þingi vilja til dæmis alls
ekki að þingið verði afkastamikið og vilja helst
engu breyta. En skilvirkni snýst ekki eingöngu
um afkastagetu heldur líka um að mál séu af-
greidd á einn hátt eða annan. Sem dæmi, ef máli er hafnað
væri heldur undarlegt að leggja það fram aftur á sama
kjörtímabili, þ.e.a.s. án umtalsverðra breytinga. Skilvirk-
ara þing myndi spara endurtekningar og gefa þá meiri
tíma til þess að afgreiða önnur mál eða til þess að vinna
betur þau mál sem fara oft hratt í gegnum þingið, út af
sjálfskapaðri tímaþröng.
Besta leiðin til þess að ná þessu markmiði er að hætta
að láta mál falla niður á milli þinga. Þá þyrfti ekki að end-
urtaka 1. umræðu, ekki að eyða tíma nefndarsviðs í endur-
uppsetningu á þingmálum, ekki að kalla aftur eftir um-
sögnum eða að fá aftur gesti. Það sem meira er: Á fyrstu
dögum nýs þings eru engin mál tilbúin til um-
ræðu frá nefndum. Það er oft fundarfall hjá
nefndum vegna þess að það er ekki búið að
vísa neinum málum til þeirra, og eina starf
nefndanna á fyrstu dögum þingsins er bara að
vísa þeim málum sem þær þó fá til umsagna.
Það er yfirleitt fyllt upp í þá daga með því að fá
kynningu á þingmálaskrá ráðherra eða að fá
kynningu ráðuneyta á stjórnarmálum, áður en
umsagnir eru komnar.
Ef þingmál myndu ekki falla niður við þing-
lok, þá gætu nefndir jafnvel unnið ýmis þing-
mál yfir sumarmánuðina (af því núverandi
sumarfríið er móðgun við vinnandi fólk) sem
væru þá tilbúin til afgreiðslu á nýju þingi.
Eftir stendur að sumir vilja halda núverandi
fyrirkomulagi. Það er ákveðin leikjafræði á
bak við það. Það er auðveldara að svæfa mál,
það er auðveldara að taka mál í gíslingu og Alþingi afkast-
ar minna. Einnig vill meirihlutinn oft ekki segja nei við
mörgum málum, og þar liggur í raun hundurinn grafinn.
Meirihlutaræðið, eins og það er stundað hérna á Íslandi,
kemur í veg fyrir afgreiðslu mála sem er meirihluti fyrir á
þingi, en af því að einn flokkur í ríkisstjórnarhluta segir
nei, þá fer málið ekki lengra. Það er skiljanlegt ef málinu
fylgir mikill kostnaður en að öllu öðru leyti er það ekki lýð-
ræðislegt. Því þarf að breyta.
bjornlevi@althingi.is
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Skilvirkara Alþingi
Höfundur er þingmaður Pírata.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Sigtryggur Sigtryggsson
sisi@mbl.is
Búið er að friðlýsa tæpanfjórðung af Íslandi. Alls erbúið að friðlýsa rúmlega22.000 ferkílómetra
eða 21,6% af flatarmáli Íslands.
Og meira er í pípunum enda til-
kynntu stjórnvöld á dögunum að
gert yrði átak í friðlýsingum eins og
kveðið er á um í stjórnarsáttmála
ríkisstjórnarinnar.
Átakið er m.a. fólgið í því að
friðlýsa svæði í verndarflokki
rammaáætlunar og svæði á eldri
náttúruverndaráætlunum, að stofna
þjóðgarð á miðhálendinu og að beita
friðlýsingum sem stjórntæki á við-
kvæmum svæðum, sem eru undir
álagi ferðamanna.
Þegar Guðmundur Ingi Guð-
brandsson, umhverfis- og auðlinda-
ráðherra, kynnti átakið hinn 8. júlí
sl. skýrði hann frá því að sjö manna
starfshópi undir forystu Orra Páls
Jóhannssonar hefði verið falið að
vinna að framgangi átaksins.
Í þessum starfshópi situr m.a.
Sigrún Ágústsdóttir lögfræðingur,
sviðsstjóri hjá Umhverfisstofnun.
Þingvellir voru fyrstir
Hún upplýsti Morgunblaðið um
að á Íslandi væru nú 115 friðlýst
svæði. Þingvellir voru fyrsti stað-
urinn sem friðlýstur var formlega
árið 1928. Fá svæði voru friðlýst á
árunum þar á eftir en á áttunda ára-
tugnum jókst fjöldi svæða svo um
munar og mörg ný svæði friðlýst.
Flatarmál friðlýstra svæða jókst
mjög mikið og munar þar sér-
staklega um svæði eins og friðland
að Fjallabaki (1978) og Þjórsárver
(1984). Með stofnun Vatnajökuls-
þjóðgarðs árið 2008 jókst flatarmál
friðlýstra svæða verulega.
Fyrst og fremst er unnið að
friðlýsingu svæða samkvæmt stefnu
stjórnvalda, til dæmis í náttúru-
verndaráætlun og rammaáætlun.
Stundum eru svæði tilnefnd til frið-
lýsingar af sveitarfélagi eða landeig-
endum, eða í sérstökum átaksverk-
efnum eins og því sem nýlega var
hleypt af stokkunum.
Ástæður þess að enn er verk
óunnið í friðlýsingum eru marg-
víslegar og breytilegar milli tíma-
bila, að sögn Sigrúnar. Mismikil
áhersla hefur verið lögð á verkefnið
af hálfu stjórnvalda og áhugi sveit-
arfélaga og landeigenda hefur verið
breytilegur. Álag á svæði og teg-
undir hefur einnig breyst í áranna
rás. Þá hefur lagaumgjörðin stund-
um reynst fjötur um fót þótt margt
hafi batnað hvað það varðar á und-
anförnum árum. „Eins og sjá má af
auknum fjárframlögum til land-
vörslu, innviða sem og sérstöku
átaki í friðlýsingum er mikið lagt í
verkefnið þessa dagana og standa
vonir til þess að það muni skila sér í
fjölgun friðlýstra svæðum á næstu
misserum,“ segir Sigrún.
Eins og nærri má geta er búið
að friðlýsa margar helstu náttúru-
perlur Íslands, en þó ekki allar.
Þannig var auglýst í vikunni að
Umhverfisstofnun áformaði, í sam-
ráði við landeigendur, að friðlýsa
Goðafoss í Þingeyjarsveit. Enn
fremur má sjá á heimasíðu Um-
hverfisstofnunar að hafin er vinna
við undirbúning að friðlýsingu
Geysissvæðisins og nágrennis,
innan marka jarðarinnar
Lauga. Goðafoss hefur til
þessa ekki verið á náttúru-
verndaráætlun en var til-
nefndur í gegnum fyrrgreint
átak í friðlýsingum. Svæðið
við Geysi er ekki enn friðlýst
en skiljanlega gera margir ráð
fyrir að svo sé. Umhverf-
isstofnun hefur hins
vegar haft sérstaka
umsjón með svæðinu.
Búið að friðlýsa nær
fjórðung af Íslandi
Friðlýsingarferillinn er þannig
að áform um friðlýsingu eru
kynnt í átta vikur.
Í kjölfarið er samin tillaga að
friðlýsingu, þ.e. friðlýsingarskil-
málar og nákvæm afmörkun
svæðisins, og í kjölfarið sett í
kynningarferli í þrjá mánuði þar
sem öllum sem svo kjósa er gef-
inn kostur á að gera athuga-
semdir við tillöguna.
Skoða þarf hvert svæði fyrir
sig, þ.e. hvaða skilmálar eru við-
eigandi, og er hægt að skoða
gögnin á heimasíðu Um-
hverfisstofnunar.
Nú er til dæmis í
gangi friðlýsingarferli
fyrir Geysissvæðið í
Haukadal. Um er að
ræða eitt þekktasta
goshverasvæði jarðar
og þar er gróður sem
er talinn vera einstæður
á heims-
mælikvarða.
Ítarleg kynn-
ing á netinu
FRIÐLÝSINGARFERILL
Sigrún Ágústsdóttir
Morgunblaðið/Ómar
Geysissvæðið Unnið er að friðlýsingu þessa fjölsótta ferðamannastaðar.