Morgunblaðið - 10.08.2019, Qupperneq 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. ÁGÚST 2019
BAKARÍ / KAFFIHÚS / SALATBAR
SÉRBAKAÐfyrir þig
SALATBAR
ferskur allan
daginn
Sunnumörk 2, Hveragerði, og Larsenstræti 5, Selfossi • Sími 483 1919,
Almar bakari • Opið alla daga kl. 7-18
VIÐTAL
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Baldur Sveinbjörnsson, einn stofn-
enda norska líftæknifyrirtækisins
Lytix Biopharma, segir markmiðið að
setja nýtt krabbameinslyf á markað
fyrir 2030. Lyfjaþróunin sé nú í
öðrum áfanga af þremur.
Ef allt gangi að óskum geti lyfið átt
þátt í að framlengja líf krabbameins-
sjúklinga, jafnvel verulega, með því
að halda sjúkdómnum niðri.
Baldur sýndi Morgunblaðinu rann-
sóknarstofu sína í krabbameins-
klasanum (Oslo Cancer Cluster) við
Krabbameinsspítalann í Ósló. Mikil
uppbygging hefur átt sér stað við
spítalann síðustu ár og hefur á
fimmta tug nýsköpunarfyrirtækja
þar aðsetur. Jafnframt er þar
menntaskóli sem kennir nemendum
nýsköpunarstarf. Það er fyrsti slíki
skólinn í Noregi.
Að sögn Baldurs var fjárfestingin í
rannsóknarmiðstöðinni hluti af því
markmiði norskra stjórnvalda að efla
nýsköpun eftir að olíuverðið hrundi
fyrir nokkrum árum. Sú fjárfesting
hafi á fáum árum gerbreytt rann-
sóknarstarfi í Noregi. Norsk stjórn-
völd þrýsti nú á háskóla að ýta undir
nýsköpun. „Þegar við vorum að byrja
á þessu, árið 2003, var alls ekkert vin-
sælt í háskólanum [í Tromsø] að við
værum að púsla eitthvað með fyrir-
tæki. Það var næstum dauðasynd. Nú
hefur þetta breyst.“
Sameindin reyndist mjög öflug
Baldur kom að stofnun Lytix Bio-
pharma árið 2003 ásamt vísinda-
manninum Øystein Rekdal, sem var á
sama tíma í doktorsnámi. Höfðu þeir
nokkrum árum áður fengið þá hug-
mynd að sameind sem Rekdal var að
smíða sem fyrirhugað sýklalyf gæti
gagnast á krabbameinsfrumur.
„Fyrsta daginn sem við prófuðum
þetta í frumurækt á krabbameins-
frumum sáum við að sameindin virk-
aði mjög hratt og var mjög öflug.
Þannig að við litum hvor á annan og
spurðum, hvað gerum við núna? Við
vorum báðir í doktorsnámi sem
tengdist þessu ekki beint. Þannig að
við ákváðum að vinna að þessu á
kvöldin og um helgar og fórum með
þetta áfram í dýratilraunir. Við
sögðum engum frá því en fengum
niðurstöður sem fengu okkur til að
þróa þetta áfram. Það kom að því að
norskt lyfjafyrirtæki, Alpharma, sem
þá var mjög stórt, tók okkur upp á
sína arma. Það hafði áhuga á að þróa
ný sýklalyf og fjármagnaði starfsemi
okkar í nokkur ár, eða þar til stjórn-
endur þess uppgötvuðu að þeir vildu
eingöngu vera í samheitalyfjum og
ekki stunda rannsóknir. Við lentum í
vandræðum en Háskólinn í Tromsø
tók þá yfir og borgaði öllu starfsfólki
áfram laun gegn því að við myndum
stofna fyrirtæki í kringum rannsókn-
irnar og skólinn verða hluthafi. Hann
seldi svo hlut sinn síðar með góðum
ágóða. Þannig byrjaði þetta. Lytix
biopharma var fyrstu árin í Tromsø í
Norður-Noregi en það var fyrsta
sprotafyrirtækið frá háskólanum. Við
höfum í gegnum tíðina útskrifað 10
doktorsnema og 20 meistaranema
sem hafa unnið að rannsóknunum.
Eftir því sem umfangið óx urðum við
að færa okkur til Óslóar. Þar var auð-
veldara að fá sjúklinga og vera í sam-
bandi við regluverkið í kringum
þetta. Þannig að árið 2011 var fyrir-
tækið alflutt til Óslóar.
Ég hef alltaf verið tengdur fyrir-
tækinu, samhliða því að gegna pró-
fessorsstöðu við Háskólann í Tromsø,
en árið 2016 flutti ég hingað til Ósló-
ar. Nú er ég í 90% vinnu hjá fyrir-
tækinu en í 10% starfi sem prófessor
við læknadeild Háskólans í Tromsø,“
segir Baldur. Umrætt lyf (LTX-315)
byggist á þeirri óvenjulegu aðferð að
sprauta sameindinni í æxli. Að sögn
Baldurs þótti aðferðin framandi fyrir
10-15 árum en þá hafi viðhorfið verið
að beita ætti skurðaðgerð, geisla-
meðferð eða taka töflur. Þeir hafi
verið aðeins á undan samtímanum.
Nú hafi þetta gerbreyst og aðferðin
öðlast almenna viðurkenningu.
Skiptist í þrjá áfanga
Lyfjaþróunin skiptist í þrjá meg-
ináfanga. Fyrsti áfangi hófst árið
2014. Þá var skoðað hversu mikið
magn má gefa af lyfinu, hvort það
valdi aukaverkunum, hvort með-
ferðin sé skaðlaus fólki, geri ekki
meiri skaða en gagn, og hvort það sé
yfirhöfuð hægt að meðhöndla sjúk-
linga með lyfinu. Á þessu stigi tóku
sjúklingar sem höfðu fengið alla
mögulega meðferð sem í boði var þátt
í tilraunum.
„Í öðrum áfanga höfum við fengið
ákveðna innsýn í þessa þætti. Við vit-
um til dæmis hversu oft við getum
gefið lyfið og í hversu stór æxli. Við
hófum þennan áfanga um síðustu ára-
mót og stefnum að því að hefja þriðja
áfanga 2021. Í þriðja áfanga mun
sjúklingum fjölga til muna en það
þarf að stækka hópinn til að fá betri
tölfræði. Slíkar rannsóknir eru mjög
dýrar en fá líftæknifyrirtæki í okkar
sporum hafa fjárhagslegt bolmagn til
að keyra það áfram. Við erum von-
góðir um að geta svo unnið þriðja
áfangann í samvinnu við eitthvert
stóru lyfjafyrirtækjanna.
Það munu líklega koma inn nýir
hluthafar. Það eru til margar út-
færslur af slíku samstarfi. Þeir geta
til dæmis keypt upp fyrirtækið og
fengið einkaleyfi á lyfinu í einhvern
tíma. Við erum með skotheld einka-
leyfi á öllu sem við höfum gert.
Við höfum unnið að þessu lengi og
fólk spyr hvenær kemur gegnum-
brotið? Það er þekkt að mjög fá líf-
tæknifyrirtæki ná að keyra sínar hug-
myndir til enda. Hlutfallið er vel undir
tíu prósentum. En við erum mjög
bjartsýnir og höfum fengið mjög góða
umsögn alls staðar þar sem við höfum
kynnt okkar hluti fyrir fólki sem leiðir
svipaðar rannsóknir í heiminum.“
Kostar mikla fjármuni
Baldur segir lyfjaþróunina hafa
kostað á annan milljarð króna.
„Lyfjaþróun er langhlaup. Við höf-
um gert okkur grein fyrir því og sem
betur fer skilja flestir okkar fjárfesta
þetta líka. Þetta er langt ferli,“ segir
Baldur sem telur að mögulega komi
úr þessari lyfjaþróun lyf sem geti
orðið fyrsti valkostur við krabba-
meinsmeðferð. Sem slíkt verði það þá
liður í að halda krabbameini niðri.
„Stærstur hluti krabbameins-
meðferða felst kannski einmitt í því
að breyta krabbameini úr sjúkdómi
sem dregur fólk til dauða í sjúkdóm
sem fólk getur lifað með. Markmiðið
er að fækka sjúklingum sem krabba-
mein dregur til dauða.“
Örva ónæmiskerfið
– Það ætti þá að vera gífurlega stór
markaður fyrir lyfið?
„Já. Lyfið sem við erum að vinna
með er eitt af mörgum í hópi nýrra
lyfja sem örva ónæmiskerfið, varn-
arkerfi líkamans, til að ráða við æxli.
Þessi nýju lyf sem komu á markaðinn
fyrir þremur, fjórum árum og eru sí-
fellt meira notuð eru fyrir það fyrsta
mjög dýr. Svo hefur komið á daginn
að því miður svarar stór hluti sjúk-
linga þeim ekki. Það var talið að þau
væru ákveðin bylting á sínum tíma.
Þetta er því miður raunin. Þeir sem
fengu Nóbelsverðlaunin í læknisfræði
fyrir síðustu jól fengu þau einmitt
fyrir þessa uppgötvun. Einn þeirra,
James Allison, hefur gerst ráðgjafi
Lytix Biopharma. En þessi þróun er
svo sannarlega skref í rétta átt og við
höfum verið að skoða hvort hægt sé
að nota okkar lyf samhliða þessum
nýju krabbameinslyfjum. Við teljum
að við sjáum þá líka betri árangur en
við erum að vinna að þessu í öðrum
áfanganum núna. Þróunin er mjög
hröð og á næstu 10 árum eigum við
kannski eftir að sjá mjög mikinn
ávinning í þeim rannsóknum sem eru
í gangi núna.“
Þróa nýtt krabbameinslyf
 Baldur Sveinbjörnsson, læknir og prófessor, stofnaði líftæknifyrirtækið Lytix Biopharma í Noregi
 Fyrirtækið þróar sameindalyf sem sprautað er í krabbameinsæxli  Gæti komið á markað 2030
Morgunblaðið/RAX
Vísindamaður Baldur Sveinbjörnsson býr í Ósló en hann hefur helgað starfsferil sinn rannsóknum á krabbameini.
Baldur Sveinbjörnsson er fæddur
árið 1964 og uppalinn á Akureyri.
Hann gekk í MA og fór eftir stúd-
entspróf í framhaldsnám í Tromsø í
Norður-Noregi. Þar hugðist hann
læra eitthvað tengt sjávarútvegi og
fiskeldi, en þau mál voru ofarlega á
baugi. Þess má geta að á þeim
tíma þýddi Baldur greinar um
sjávarútvegsmál fyrir Morgun-
blaðið í samvinnu við Björn Bjarna-
son sem varð síðar ráðherra.
Baldur tók hefðbundna raun-
greinaáfanga í líffræðitengdu námi
við Háskólann í Tromsø en fór svo
að hafa meiri áhuga á líffræði sem
tengist læknisfræði. Eftir BS-nám
lá leiðin í meistaranám og svo í
doktorsnám en Baldur sérhæfði sig
í rannsóknum á ónæmis- og meina-
fræði krabbameins. Eftir doktors-
námið vann hann í Tromsø í nokkur
ár og svo í fjögur ár á Karólínska
sjúkrahúsinu í Svíþjóð. Þar fékkst
hann mest við að rannsaka vissa
gerð af barnakrabbameini. Hann
flutti aftur til Tromsø 2009 og
síðan til Oslóar 2016.
Skrifaði fyrir Morgunblaðið
BALDUR FÓR FRÁ AKUREYRI TIL TROMSØ
Nýtt Rannsóknarmiðstöðin í Ósló.
Morgunblaðið/Baldur