Morgunblaðið - 20.08.2019, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. ÁGÚST 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
KatrínJakobs-dóttir
staðfesti við
Agnesi Bragadótt-
ur blaðamann að
hún myndi ekki
taka á móti vara-
forseta Bandaríkjanna þegar
hann kemur í heimsókn til
landsins, eins og frétt sem
birtist í Morgunblaðinu í gær
ber með sér: „Það er rétt hjá
þér. Fyrir nokkrum mánuðum
samþykkti ég að vera ræðu-
maður á þingi Norrænu
verkalýðssamtakanna, sem
einmitt á sér stað þessa daga,
og ég hef ekki séð ástæðu til
þess að breyta þeirri dagskrá
minni.“
Í frétt Agnesar segir svo:
„Forsætisráðherra sagði jafn-
framt að hún væri hvenær
sem væri reiðubúin að funda
með ráðamönnum Bandaríkj-
anna sem og annarra sam-
starfsþjóða Íslands.
Guðlaugur Þór Þórðarson
utanríkisráðherra sagði af
sama tilefni að hann vissi ekk-
ert um áform forsætisráð-
herra og vissi því ekkert um
það hvort hún yrði á landinu
eða ekki þegar varaforseti
Bandaríkjanna, Mike Pence,
kæmi hingað í heimsókn 4.
september næstkomandi.“
Forsætisráðherra landsins
sagðist „reiðubúin til að funda
með ráðamönnum Bandaríkj-
anna... hvenær sem væri“, en
sagði um leið að hún væri að
fara að halda ræðu hjá nor-
rænum verkalýðssamtökum
„og ég hef ekki séð ástæðu til
að breyta þeirri dagskrá
minni“.
Það er ekki frítt
við að það gæti
nokkurs yfirlætis
hjá Katrínu Jak-
obsdóttur og kem-
ur það á óvart.
Eins og allir vita
eru reglubundin
þing og ráðstefnur úti um
hvippinn og hvappinn sem
sæta engum tíðindum og hver
maður skilur og þykir sjálf-
sagt að ráðherrann hliðri þess
háttar dagskrá til af tilefni
sem óvænt heimsókn varafor-
seta Bandaríkjanna til lands-
ins er. Það blasir við hverjum
manni að hagsmunir landsins
liggja miklum mun fremur í
því að taka á móti og ræða við
varaforseta Bandaríkjanna á
viðkvæmum tímum, en bæta
einni ræðu við tug annarra á
verkalýðsþingi á Norður-
löndum, með fullri virðingu
fyrir slíkum samkomum.
Þá kemur svo kynduglega
fyrir að samráðherra Katr-
ínar, íslenski utanríkisráð-
herrann, vissi ekkert um mán-
aða gömul áform forsætis-
ráðherrans eða hvort hún yrði
nær eða fjær þegar varafor-
seti Bandaríkjanna kemur til
landsins! Allur er þessi mála-
tilbúnaður mjög ótraust-
vekjandi, svo ekki sé meira
sagt.
Og hitt sem er einnig
óþægilega augljóst er að
forsætisráðherra telur sig
standa svo veikt innanflokks
að hún verði að láta vand-
ræðagang þar breytast í
vandræðagang ríkisstjórnar-
innar í málum sem lúta að
mikilvægustu hagsmunum
landsins.
Það er óþægilega
margt sem dregur úr
trausti á ríkisstjórn
landsins þessa
dagana}
Óboðlegur
vandræðagangur
Í fréttaskýringuí Morgun-
blaðinu í gær var
greint frá því að í
verulegan
rekstrarhalla
stefndi á þessu ári hjá Land-
spítalanum, eftir mikinn halla-
rekstur í fyrra. Þetta gerist
þrátt fyrir að framlög ríkis-
sjóðs til spítalans hafi aukist
um 25% frá árinu 2016.
Í viðtali við Morgunblaðið
segir Willum Þór Þórsson, for-
maður fjárlaganefndar, að
ýmislegt bendi til þess að
menn hafi misst tökin, en að
það eigi eftir að „eiga samtal
um það hvað það er sem veldur
þessum rekstrarhalla“.
Ekki er seinna vænna að
það samtal fari fram.
Stjórnendur spítalans
kynntu nýtt skipu-
lag í liðinni viku til
að bregðast við
vandanum en ólík-
legt verður að telj-
ast að þær dugi
einar og sér. Væntanlega þarf
að endurskoða rekstur og
hlutverk spítalans og meta
hvort hægt er að ná fram
auknu hagræði í rekstri eða
hugsanlega fela öðrum að sjá
um hluta rekstrarins.
Á það hefur ekki verið
hlustað á síðustu árum að
hægt sé að hagræða með því
að hleypa öðrum en ríkinu að
rekstri á heilbrigðissviðinu.
Ef til vill verða rekstrarerfið-
leikar ríkisspítalans til að
skoðaðar verði fleiri leiðir til
að hagræða og bæta um leið
þjónustuna við sjúklinga.
Nauðsynlegt er að
endurmeta rekstur
ríkisspítalans}
Fjórðungs aukning nægði ekki
H
eilbrigðiskerfið er flókið og
margþætt og þjónustuveit-
endur margir. Verkefni heil-
brigðisyfirvalda, í samstarfi
við stofnanir heilbrigðiskerf-
isins, er að skapa heildrænt kerfi sem trygg-
ir sjúklingum samfellda þjónustu á réttu
þjónustustigi þar sem saman fara gæði, ör-
yggi, skilvirkni og hagkvæmni. Um það
fjallar ný samþykkt heilbrigðisstefna til 2030
meðal annars. Er í stefnunni fjallað um
mikilvægi þess að veita rétta þjónustu á rétt-
um stað til að tryggja bæði hagkvæmni og
skilvirkni þjónustunnar. Heilsugæslunni er
ætlað að vera fyrsti viðkomustaður í heil-
brigðiskerfinu og hafa fjárveitingar til henn-
ar verið auknar til að tryggja að hún hafi
bolmagn til að takast á við aukin verkefni og
stærra hlutverk innan heilbrigðiskerfisins. Meðal þess
sem gert hefur verið til að efla heilsugæsluna er stofn-
un geðheilsuteyma um landa allt, fjölgun stöðugilda sál-
fræðinga, áhersla á þverfaglega teymisvinnu og aukin
áhersla á forvarnir og fræðslu.
Til að leiða faglega þróun allrar heilsugæsluþjónustu
í landinu var, fyrir rúmu ári, stofnuð Þróunarmiðstöð
heilsugæslu. Markmið nýrrar þróunarmiðstöðvar er
meðal annars að jafna aðgengi landsmanna að heilsu-
gæsluþjónustu, auka gæði þjónustunnar og stuðla að
nýjungum, leiða samstarf á sviði rannsókna og stuðla
að samhæfingu og því að sérhæfð þekking fagfólks
heilsugæslunnar um allt land nýtist sem
best.
Nú þegar Þróunarmiðstöð heilsugæsl-
unnar hefur verið starfrækt í rúmt ár hefur
hún komið að fjölmörgum verkefnum og hef-
ur verið lögð áhersla á að öll þjónusta sem
miðstöðin veitir sé aðgengileg öllum heilsu-
gæslustöðvum á landinu. Þróunarmiðstöðin
hefur komið með einum eða öðrum hætti að
fjölbreyttum verkefnum, meðal annars á
sviði ofbeldisvarna, mansals, mæðraverndar,
ung- og smábarnaverndar, heilsuverndar
skólabarna og eldra fólks, forvarna, hreyf-
iseðla, heilsuveru, fjarheilbrigðisþjónustu, og
gæðavinnu ýmiss konar. Þá kemur hún að
stefnumótun innan heilbrigðiskerfisins og að
ýmsum tilraunaverkefnum, m.a. um mót-
tökur í heilsugæslu með áherslu á konur,
verkefni sem lýtur að því að draga úr ofnotkun á sýkla-
lyfjum og verkefni þar sem reynd verður þverfagleg
nálgun við langvinnum verkjum. Þá á miðstöðin fulltrúa
í vinnu við innleiðingu krabbameinsáætlunar og í verk-
efnisstjórn um framkvæmd tillagna skimunarráðs varð-
andi skimun fyrir krabbameini.
Öflug heilsugæsla er mikilvægur þáttur í eflingu heil-
brigðiskerfisins í heild og eitt af mikilvægustu stefnu-
málum mínum sem heilbrigðisráðherra og meðal
meginmarkmiða ríkisstjórnarinnar.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Heilsugæsla í sókn
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Geislavarnir ríkisins hafa lagt fram
skýrslu Íslands um kjarnöryggi fyr-
ir 8. rýnifund alþjóðasáttmála um
kjarnöryggi (Convention on Nuclear
Safety, CNS) sem haldinn verður í
höfuðstöðvum Alþjóðakjarnorku-
málastofnunarinnar (IAEA) dagana
23. mars til 3. apríl á næsta ári.
Samningurinn tók gildi 24. október
1996 en Ísland varð fullgildur aðili
að honum haustið 2008.
Á heimasíðu Geislavarna kemur
fram að markmið samningsins er að
stuðla að auknu öryggi við notkun
kjarnorku um allan heim og draga
þannig úr líkum á slysum. Samning-
urinn leggur einnig áherslu á við-
búnað og viðbrögð við slíkum slys-
um. Gerðar eru bindandi kröfur til
þeirra ríkja sem hann staðfesta og
eru haldnir rýnifundir á þriggja ára
fresti þar sem fjallað er um hvort
framkvæmd samningsins sé eins og
best verður á kosið. Á rýnifundum
gera aðildarríkin grein fyrir því með
hvaða hætti þau uppfylla kröfur
samningsins og svara spurningum
annarra aðildarríkja þar um. Þau að-
ildarríki samningsins sem ekki hafa
kjarnorkuver eða annan kjarniðnað
– eins og Ísland – eiga að gera grein
fyrir viðbúnaði sínum vegna kjarn-
orkuslysa í öðrum löndum, en um
leið fela þessar skýrslur í sér lýsingu
á m.a. regluverki sem tengist geisla-
vörnum almennt.
Frá gildistöku samningsins
hafa verið haldnir reglulegir rýni-
fundir um hann á þriggja ára fresti,
síðast árið 2017, en einnig sérstakir
fundir, m.a. vegna slyssins í kjarn-
orkuverinu í Fukushima.
Staðlaður viðbúnaður
Í skýrslunni kemur fram að á
undanförnum árum hafi engin ógn
skapast af geislavirkum efnum hér á
landi en viðbúnaður tekur mið af
kröfum, leiðbeiningum og viðmið-
unum IAEA. Í lögum er tiltekið að
Geislavarnir ríkisins skuli annast
geislunarlegan þátt viðbúnaðar við
hvers kyns geislavá hér á landi.
Margir aðilar geta hins vegar komið
að slíkum viðbúnaði með beinum eða
óbeinum hætti. Geislavá getur
spannað víðtækt svið, allt frá hug-
lægum gildum sem geta þó haft
markaðsleg áhrif, til alvarlegra
heilsufarslegra áhrifa. Lykill að mati
á henni, segir stofnunin, er öflun og
greining gagna, innlendra sem er-
lendra.
Geislavirk efni sem dreifast út í
umhverfið geta haft ýmis skaðleg
áhrif með misalvarlegum hætti. Í
skýrslu Geislavarna um viðbúnað frá
2009 segir að þau geti valdið bráðum
skaða, jafnvel dauða. Þau geta valdið
alvarlegum heilsufarslegum vanda-
málum (svo sem aukinni hættu á
krabbameini síðar). Þótt heilsufars-
leg atriði kunni að vera takmörkuð
þá geti efnin engu að síður haft þau
áhrif að matvæli framleidd á við-
komandi svæði verði torseljanleg,
svo sem reynslan frá Tsjernóbyl
sýni. Slys sem fæli í sér dreifingu
geislavirkra efna myndi strax kalla
fram mikla þörf fyrir miðlun upplýs-
inga og ráðlegginga til almennings,
hagsmunaaðila, fjölmiðla, hvort sem
um mikið eða lítið magn efna væri að
ræða.
Virkt eftirlit
Hér á landi eru geislavirk efni
m.a. notuð á sjúkrahúsum, við vega-
gerð, í iðnaði og í rannsóknum. Er
hugtakið geislalind notað ef efnið er
í því magni að notkun þess sé leyfis-
skyld. Styrkur flestra geislalinda
hér er tiltölulega lítill og eftirlit er
mjög nákvæmt, hver einasta geisla-
lind er skráð og sætir eftirliti. Séð er
til þess að geymslustaður þeirra sé
læstur og búinn brunavörnum. Sér-
stakar reglur gilda um flutning
geislavirkra efna.
Ísland er þó ekki að öllu leyti
laust við áhættu. Í nánd við land-
helgina er umferð kjarnorkuknúinna
skipa og kafbáta, umferð um Kefla-
víkurflugvöll liggur til og frá ýmsum
stöðum sem eru álitnir búa við
hryðjuverkaógn, mikill hluti flug-
umferðar um Norður-Atlantshafið
liggur um íslenska flugumsjón-
arsvæðið og sjóherir stórveldanna
halda stundum flotaæfingar í
grennd við landið. Þá felst fjöregg
Íslendinga í hafinu umhverfis landið
og ímyndinni um hreina og óspillta
náttúru. Slíkt orðspor er brothætt
og komi til slyss eða atviks sem leið-
ir til þess að geislavirk efni sleppi út
í umhverfið geta efnahagslegar af-
leiðingar þess orðið dýrkeyptar,
jafnvel þótt geislunin sé vel innan al-
þjóðlegra marka.
Viðbúnaðarstarf Geislavarna
ríkisins hefur ekki miðast við að
byggja upp sjálfstætt viðbúnaðar-
skipulag við geislavá, heldur við að
samhæfa viðbúnað við geislavá við-
búnaði við annarri vá (svo sem eld-
gosum og jarðskjálftum). Eru leið-
beiningar IAEA lagðar til grund-
vallar. Sé þörf á umfangsmikilli
samhæfingu er við það miðað að hún
fari fram í samhæfingar- og stjórn-
stöð almannavarnadeildar ríkis-
lögreglustjóra.
Engin geislavá hefur
skapast á Íslandi
Morgunblaðið/Eggert
Geislalind Hinn nýi jáendaskanni Landspítalans er dæmi um lækningatæki
hér á landi sem nýtir geislavirk efni. Slík tæki kalla á mikla aðgát.