Fjölmiðlun og menning - 01.08.1999, Blaðsíða 22

20
Fjölmiðlun og menning 1999
staðli, sem er talsvert frábrugðin þeirri skiptingu sem notuð
er annars staðar í þessu riti.3
II. Fyrirtæki. 1 kaflanum er annars vegar birt yfirlit um
tuttugu stærstu fyrirtækin á sviði fjölmiðlunar og skyldrar
starfsemi miðað við veltu og hins vegar er dregin upp mynd
af ítökum stærstu fyrirtækja í fjölmiðlun og skyldri starfsemi.
III. Opinber útgjöld. Efhi þessa kafla er útgjöld þess
opinbera, ríkissjóðs og sveitarfélaga til fjölmiðlunar og
menningarmála á árabilinu 1990-1997.
IV. Einkaneysla. Hér greinir frá heildarútgjöldum
einstaklinga til menningar og afþreyingar í heild og eftir
einstökum sviðum á árabilinu 1985-1997 samkvæmt áætlun
Þjóðhagsstofnunar. Ekki er unnt að brjóta neysluna frekar
niður milli einstakra sviða fjölmiðlunar og menningar.
V. Bækur og bókaútgáfa. Ekki er vitað með vissu hvenær
bókaútgáfa og prentun hófst hér á landi, en almennt er talið
að það hafi verið um 1530. Elsta kunna rit sem prentað var
hér á landi er Breviarium Holense, latnesk tíða- eða bænabók
presta (líklega útg. 1534). Fyrsta bók sem prentuð var á
íslensku var þýðing Odds Gottskálkssonar á Nýja testa-
mentinu, prentuð í Hróarskeldu 1540. Bókaútgáfan var um
langt skeið einskorðuð að mestu við útgáfu kirkjulegra rita,
lögbóka og fomsagna, er hún varð smám saman fjölbreyttari
eftir því sem fram leið á 19. öldina.4
Uppistaða efnis í þessum kafla er um útgefnar bækur á
árabilinu 1965-1997, greint eftir bókum og bæklingum,
frumritum og endurútgáfum, efni ogþýðingum.5 Að auki em
birtar tölur um sölu íslenskra bóka og ýmislegt annað efni
tengt bókum og bókaútgáfu.
í töflum yfir útgefnar bækur, em hvorki meðtalin smárit,
þ.e. rit 4 síður og færri að stærð og ýmislegt annað smálegt,
s.s. ársskýrslur fyrirtækja og stofhana, né verk sem erlendir
aðilar hafa látið prenta hérlendis. Upplýsingar um bóka-
útgáfuna em sóttar í lslenska bókaskrá Landsbókasafhs
íslands - Háskólabókasafns.
Ekki er til neitt heildaryfirlit yfir bóksöluna, en hér er
stuðst við úttektir Hagfræðistofnunar Háskóla Islands um
bóksölu á meðal stærstu bókaforlaganna fyrir árin 1993,
1994 og 1995.
VI. Almenningsbókasöfn. Forsögualmenningsbókasafna
er að leita til stofnunar og starfsemi lestarfélaga á 18. og 19.
öld. Fyrstu lestrarfélögin vom stofnuð af embættismönnum
og menntamönnum laust upp úr 1790. Það er fyrst um miðja
19. öld sem lestrarfélög eru stofnuð með fræðslu og menntun
alþýðufólks að markmiði. Fyrsta lestarfélagið sem opið var
almenningi var Flateyjarframfara stofnfélags bréflegafélag,
3 Um einstakar atvinnugreinar á sviði fjölmiðlunar og menningar
og þýðingu þeirra er að finna í Nordic Council of Ministers, The
Information andCommunication Technology Sector in theNordic
Countries: A First Statistical Description (Copenhagen, 1998) og
Viðskiptafræðistofnun Háskóla Islands, Kvikmyndaiðnaðurinn á
Islandi. Staða, horfur og möguleikar (Reykjavík, 1998).
4 Sját.d. Böövar Kvaran, Auóiegð Islendinga. Brotúrsöguislenzkrar
bókaútgáfu og prentunar frá öndverðu og fram á þessa öld
(Reykjavík, 1995).
5 Eldri tölulegar upplýsingar um bókaútgáfuna er að finna í Olafi
F. Hjartar, „Islenzk bókaútgáfa 1887-1966“, Árbók,
Landsbókasafn íslands 24, 1967, s. 137—39.
stofnað 1833,semteljamásemfyrstaalþýðubókasafhlandsins
meðréttu. Lögvomsettumstarfsemi lestrarfélagaárið 1937;
löggjöf um almenningsbókasöfn var fyrst samþykkt árið
1976.6
Menntamálaráðuneytið annast gagnasöfnun um starfsemi
almenningsbókasafna, að bókasöfnum á vistheimilum, sjúkra-
stofnunum og fangelsummeðtöldum. Upplýsingar um söfnin
hafa birst í Arsskýrslu almenningsbókasafna frá 1987 og er
efniviður kaflans að mestu fenginn þaðan. Fyrir þann tíma er
árskýrslumar ná eru upplýsingar um starfsemi safnanna mun
fátæklegri. I kaflanum er m.a. að fmna upplýsingar um safn-
kost, útlán og skráða lánþega eftir bókasafnsumdæmum,
ráðstöfunarfé og rekstrargjöld safnanna. Upplýsingar um
starfsemi almenningsbókasafna eru ekki tæmandi.
VII. Blöð. Upphaf eiginlegrar blaðaútgáfu er oft rakið til
útgáfu Þjóðólfs (1848-1912), enda skar blaðið sig frá forvemm
sínum jafnt er varðar brot, efni, efnistök og útgáfútíðni.7 Hér er
þó ekki skyggnst svo langt affur. Þess í stað em fyrri tímamörk
kaflans sett við síðustu aldamót, eða um það leyti sem fyrstu
tilraunir em gerðartil útgáfúdagblaða, þ.e. með útgáfuDagskár
Einars Benediktssonar sem dagblaðs í nokkrar vikur árið 1897
og Dagblaðsins - blaðs Jóns Olafssonar - er kom út sem
dagblað um skeið á ámnum 1906-1907.
Efni kaflans er byggt á upplýsingum úr ársreikningum
útgefenda, gögnum blaðanna sjálfra og margvíslegum
prentuðum heimildum. Efhið einskorðast nær eingöngu við
útgáfu dagblaða og vikublaða. Blöð útgefm sjaldnar liggja
hér að mestu milli hluta. Gerð er m.a. grein fyrir fjölda
útgefinna blaða, síðufjölda, útbreiðslu, fjölda útgáfustaóa,
tekjum, stjórmálatengslum, blöðum á Netinu og lestri
einstakra blaða. Athygli skal vakin á því að útbreiðsla dag-
blaða er að hluta áætluð út frá ársreikningum útgefenda, sem
og auglýsingatekjur fyrir árið 1997.
VIII. Tímarit. Hvenær upphaf íslenskrar tímaritaútgáfu
er ársett ræðst af því hvað lagt er til grundvallar hugtakinu
tímarit. Alþingisbókin, síðarLögþingisbókin (1696-1800) er
fyrsta ritið sem kom út hér í tímaritsformi, en það flutti
greinargerð um störf Alþingis hins foma. Fyrsta almenna
tímaritið var Islandske Maaneds - Tidender (1773-1776),
prentað og útgefið i Hrappsey á Breiðafirði.8
Efni þessa kafla, um tímarit útgefnin 1965-1997, er að
mestu byggt á upplýsingum Landsbókasafns Islands -
Háskólabókasafns.9 I kaflanum er m.a. að finna tölur um
fjölda tímarita eftir útgáfútíðni og efni, auk efnis um tímarit
6 HelgiMagnússon„Fræðafélögogbókaútgáfa“,ÍIngaSigurðssyni
(ritstj.), Upplýsingin á Islandi (Reykjavík, 1990), s. 183-215 og
Þór Magnússon, „Libraries and Museums", Iceland: The Repub-
lic (Reykjavík, 1996), s. 323-30.
7 Sjá t.d. Halldór Hermannsson, „Icelandic Periodical Literature
DowntotheYear \%lA“,Islandica, 1 l,(hhaca,NewYork, 1918),
Jette D. Sollinge og Niels Thomsen, De Danske Aviser 1634-
1989, 2. (1848-1917) (Odense, 1989) og Vilhjálm Þ. Gíslason,
Blöð og blaðamenn 1773-1944 (Reykjavík, 1972).
8 Sjá t.d. Bergstein Jónsson, „Fyrstu íslensku tímaritin, 1“, Tímarit
Máls og menningar 22, 1966, s. 407-22, Halldór Hermannsson,
tilv. rit og Jette D. SollingeogNielsThomsen, De DanskeAviser
1634-1989, I (1634-1847) (Odense, 1987).
9 Tölulegar upplýsingar um tímaritaútgáfuna fýrir 1965 er að finna
í Ólafi F. Hjartar, tilv. rit.