Fjölmiðlun og menning - 01.08.1999, Síða 25

Fjölmiðlun og menning 1999
23
frá 1965 að telja og fjölda farsíma ffá árinu 1986.22 Jafnframt
er birt yfirlit um rekstur Pósts og síma 1985-1997, eða til
þess tíma er póst- og símaþjónustan var falin aðskildum
hlutafélögum í eigu ríkisins, íslandspósti hf. og Lands-
símanum hf. Að auki er hér að flnna upplýsingar um síma á
heimilum og aðgang að aukasímbúnaði á undanfomum árum
samkvæmt neyslukönnunum.
XVII. Auglýsingar. Auglýsingar eru víðast hvar ein
megin tekjulind ljölmiðla og er svo einnig hér. Auglýsinga
um vöru og þjónustu tekur ekki að gæta að neinu marki í
blöðum hér fýrr en uppúr 1880 er Þorlákur Ó. Johnson,
kaupmaður, ruddi brautina fyrir vömauglýsingar og kynnti
fyrirmönnumtáknmál auglýsinganna. Fyrirþanntímahöfðu
einstaka kaupmenn birt smaáuglýsingar með venjulegu
blaðaletri.23 Auglýsingagerð var lengi vel á hendi ýmissa
handverksmanna, en upp úr 1930 sigla fýrstu einstaklingamir
utan til náms í auglýsingagerð. Fyrsta íslenska auglýsinga-
stofan var sett á fót árið 1935.24
Hér eru birtar upplýsingar um auglýsingatekjur ljölmiðla
1995—1997 á íbúa og sem hlutfall af vergri þj óðarfr amleiðslu
eftir tegundum miðla. Upplýsingamar eru að mestu fengnar
úr ársreikningum ljölmiðlanna. Einnig er greint frá mest
auglýstum flokkum vöru og þjónustu eftir tegund ljölmiðla
tjölda skráðra fýrirtækja í auglýsingagerð og skyldum rekstri
á síðustu árum.
XVIII. Leiklist. Upphaf leiksýninga og íslenskrar leik-
ritunar má rekja allt til Herranœtur Skálholtspilta og síðar
Reykjavíkurskóla frá því á 18. öld. Allt fram undir síðustu
aldamót var leiklistin vettvangur áhugaleikara og félaga sem
flest reyndust skammlíf.25 Með stofnun Leikfélags Reykja-
víkur 1897 er fýrst hægt að tala um að skipulögð leiklistar-
starfsemi hefjist svo nokkru nemi og atvinnumennska ryðji
sér til rúms í íslensku leikhúsi.26 Næsta stóra stökkið í leik-
húsmálum verður síðan þegar Þjóðleikhúsið tekur til starfa
1951, fullbúið atvinnuleikhús með eigin húsnæði til umráða.
Gerð er hér grein fyrir starfsemi leikhúsa, atvinnuleikhópa
og áhugaleikfélaga. Greint er frá ijölda leiksviða og sæta-
framboðs leikhúsa, uppfærðum verkum eftir tegund og
uppruna höfunda, fjölda sýninga og sýningargesta, leik-
sýningum fyrir börn og leiksýningum erlendis, ásamt
aðsóknarhæstu verkum leikhúsa nokkur undangengin ár.
Starfsemi leikhúsanna er rakin allt aftur til leikársins
1930/31, eða svo langt aftur sem tölulegar upplýsingar eru
samfelldar, og fram til leikársins 1997/98, að undanteknum
leikárunum 1980/81—1984/85 er gagnasöfnun lá niðri.
22 Eldri upplýsingar er að finna í ársskýrslum Landssímans og Póst
og símamálastofnunar.
23 LúðvíkKristjánsson, UrheimsborgíGrjótaþorp. ÆvisagaÞorláks
Ó. Johnson, 2 (Reykjavík, 1963), s. 168 og áfr.
24 Hörður Ágústsson, „Á áfangaskilum", Félag lslenskra
auglýsingateiknara 1953-1978 (Reykjavík, 1981).
25 Sjá t.d. Svein Einarsson, lslensk leiklist, 1. Ræturnar og 2. Listin
(Reykjavík, 1991 og 1995).
26 Leikfélagið telstþó ekki hafa verið atvinnuleikhús, í þeim skilning
að leikarar og annað starfsfólk væri á föstum launum, því lengi vel
fengu leikarar aðeins greitt týrir sýningar. Breyting varð þar ekki
á fýrr en 1964 og félagið telst að fullu atvinnuleikhús. - Þórunn
Valdimarsdóttir og Eggert Þór Bernharðsson, Leikfélag
Reykjavíkur. Aldarsaga (Reykjavík, 1997), s. 269-75.
T öluleg gögn um starfsemi atvinnuleikhópa eru hér birt fyrir
almanaksárin 1986-1997. Örðugt hefur reynst að afla
áreiðanlegra og samfelldra gagna um starfsemi atvinnu-
leikhópanna, enda staldra margirþeirra stutt við og starfsemin
óregluleg. Tölur um uppfærslur og sýningar atvinnuleikhópa
eru hér tilfærðar með leikhúsum þegar um er að ræða
samstarfsverkefni og gestaleiki með leikhúsunum. Annars
eru tölur um áhorfendur að sýningum atvinnuleikhópa
áætlaðar. Samfelldar upplýsingar um starfsemi áhugaleik-
félaga ná hins vegar aftur til 1980.
Nemendauppfærslur eru ekki meðtaldar í töfluefni yfir
leiksýningar. Sama gildir um leiksýningar sem sérstaklega
eru ætlaðar erlendum ferðamönnum sem sækja landið heim.
Uppfærslur og sýningar Islenska dansflokksins eru skráðar
hér undir leikhúsin. Frá stofnun 1973 og fram til 1991
starfaði flokkurinn í tengslum við Þjóðleikhúsið, er hann
varð að sjálfstæðri stofnun. Frá því október 1997 hann haft
aðsetur í Borgarleikhúsi.27 Fram til 1991 eru uppfærslur og
sýningar flokksins skráðar með Þjóðleikhúsi, en sem
samstarfsverkefni og gestaleikir eftir þann tíma. Upplýsingar
um uppfærslur og sýningar flokksins eru ekki tæmandi.
XIX Myndlist. Fyrstur Islendinga til að sýna verk sín
almenningi var Þórarinn B. Þorláksson í Reykjavík árið
1907. Telst sýning hans jafnframt fýrsta málverkasýning
sem haldin er hér á landi.28 Samfara þéttbýlisþróun og vísi að
borgarmenningu á fyrstu áratugum aldarinnar urðu mynd-
listarsýningar algengari. Tölulegar upplýsingar um mynd-
listarsýningar eru fátæklegar. Nýlega hefur þó verið bætt úr
með skráningu Upplýsingamiðstöðvar myndlistar - UMM á
sýningum núlifandi myndlistarmanna sem félagsbundir eru
í Sambandi íslenskra myndlistarmanna. Birtar eru hér
upplýsingar úr gagnagrunni UMM um ijölda myndlistar-
sýninga, einka- og samsýninga sem haldnar voru innan-
lands og erlendis á árabilinu 1980-1998. Að auki er birt
yfirlit yfir myndlistarsýningar innanlands á árunum 1985-
1991 óháð félagsaðild að samtökum myndlistarmanna.
XX. Tónlist. Engin skipulögð gagnasöfnun á sér stað um
tónleikahald í landinu. Upphaf tónleikhalds helst í hendur
við stofnun hinna ýmsu tónlistarfélaga og hópa á síðasta
aldarfjórðungi 19. aldar. Fyrsti homaflokkurinn var stofnaður
1876. Tónlistarhald var fábreytt framan af þar til er kom fram
á þessa öld og lærðum íslenskum tónlistarmönnum fór að
tjölga.29
Hér em birtar upplýsingar um tónleikahald á árinu 1995
samkvæmttónlistarumfjöllun dagblaðanna,tónleikaSinfóníu-
hljómsveitar íslands (stofnuð 1950) og Sinfóníuhljómsveitar
Norðurlands 1995-1998, auk annars elhis tengt tónlist og
tónlistarflutningi.
XXI. Söfn og garðar. Elsta og jafnframt fyrsta safn hér á
landi er Þjóðminjasafn íslands, stofnað 1863. Safnið var
lengi vel á hrakhólum með húsnæði, eða þar til það fluttist í
eigið húsnæði 1950 og voru sýningarsalir opnaðir 1952-
1954. Annað elsta safn landsins er Listasafn Islands. Til þess
27 Menntamálaráðuneytið, Skýrsla um samkeppnisstöðu frjálsra
leikhópa gagnvart opinberum leikhúsum (Reykjavík, 1997), s. 7.
28 Björn Th. Bjömsson, Islenzk myndlist á 19. og 20. öld. Drög að
sögulegu yfirliti, 1 (Reykjavík, 1964), s. 58.
29 Alitsgerð nefndar um tónlistarhús (Reykjavík, 1997), s. 8—9.