Tímarit Máls og menningar - 01.03.2002, Qupperneq 32

... virðulegasta lærdómssetur Bandaríkjamanna
og vörslustofnun hinnar viðurkenndu sögu ...
Sendiherrann hefst á skáldlegt flug yfir þessum
stórmerkjum og stuðlar mál sitt, hugsanlega til
að vekja anda þjóðarinnar af svefni. Enn og aft-
ur verður að hafa í huga að undir orðræðunni
liggur að Bandaríkin eru ekki aðeins eitthvert
útlenskt ríki heldur stórveldi og það er stærsta,
mesta og besta lærdómssetur stórveldisins
sem staðfestir að Leifur sé úrvalsmaður.
Og enn er klifað á of mikilli hógværð íslend-
inga. Hógværðin virðist vera orðin helsti löstur
þjóðarinnar ef orðræðubrot Morgunblaðsins
eru sett í samhengi hvert við annað:
Útkoma þessarar þókar hlýtur að teljast stór-
tíðindi í íslenskri og norrænni menningarsögu.
Sjálfir hafa Islendingar ekki lagt þá rækt við
landafunda- og landnámssögu sina í Vestur-
heimi sem henni ber. [...] Þannig verður hinum
mikla sæfara og landkönnuði, Leifi Eirikssyni,
loksins sýndur sá sómi sem honum ber í huga
þeirra sem nú byggja þau lönd, sem hann nam
fyrstur Evrópumanna, hálfu árþúsundi á undan
Kólumbus.
Og íslendingar hafa nú loksins, með útkomu
þessarar tfmamótabókar, komist inn í mann-
kynssöguna, á vegum Smithson-safnsins:
Hér eftir er glæsilegasti kafli íslandssögunn-
ar orðinn viðurkenndur sem kapítuli í heims-
sögunni.
Reyndar er ekki nóg með að íslendingar
marki spor sín í heimssöguna heldur hafa þeir
einnig haft mikilvæg áhrif á tungumál heimsins:
Reyndar er það einn arfur víkingasögunnar
að ómældur orðaforði enskrar tungu - hins nýja
alþjóðatungumáls upplýsingaraldar - er af nor-
rænum rótum runninn.34
Lesendum er gefið til kynna að íslendingar
séu í raun forfeður mesta stórveldis heimsins,
Bandaríkjanna, og standi þeim þar með jafnfæt-
is. Þetta er ný útfærsla þjóðernisstefnunnar.
Við íslendingar fáum viðurkenningu sem við
höfum unnið fyrir. Ekki einungis fundum við
landið heldur er tungumál okkar mikilvægur
hluti af tungumáli flestra Bandaríkjamanna.
Með öðrum orðum er verið að setja íslenska
þjóð í flokk með stórveldum mannkynssögunn-
ar af menningarsögulegum ástæðum. íslend-
ingar eru eins konar forfeður Bandaríkjamanna
og fslenskan formóðir alheimstungunnar
ensku. En hvers vegna leggur sendiherrann
svo mikla áherslu á að íslendingar séu hluti
bandarískrar sögu? Af hverju er ekki mikilvægt
að (sland sé hluti grænlenskrar sögu? Getur
verið að eitthvað meira búi að baki en áhugi á
menningarsögu?
Öll þessi orðræða um áhuga Bandaríkjanna á
íslandi er dulbúin sem menning og fræði-
mennska. ísland öðlast sess í bandarísku
menntakerfi, Bandaríkjamenn lesa íslendinga-
sögurnar og svo framvegis. Á bak við leynist
rótgróin pólitisk skoðun um að ísland eigi að til-
heyra Atlantshafsbandalaginu, eigi að vera hluti
af áhrifasvæði Bandaríkjanna. Það sé leiðin til
að fslendingar hljóti heiðurssess i heiminum.
Verið er að búa til goðsögn um að íslendingar
séu hluti af sögu Bandarikjanna og því er eðli-
legt að þeir haldi áfram að vera hluti hennar.
Roland Barthes hefur rætt um goðsagnir og
tilgang þeirra og telur að goðsögnin virki þannig
að hugmyndir manna virðist hluti af eðlilegu og
náttúrulegu ferli sem um leið er óhjákvæmi-
legt. Þannig gegni goðsögnin því hlutverki að
gera orðræðuna ópólitíska35 en f borgaralegu
samfélagi er goðsögnin samkvæmt Barthes
„depoliticized speech".36 Þá sé goðsögnin í eðli
sínu hægrisinnuð og viðhaldi ríkjandi ástandi.37
Hinir kúguðu skapi heiminn með byltingarkrafti
sínum en kúgararnir vilja varðveita ríkjandi
ástand: „the oppressor conserves it [the
world], his language is plenary, intransitive,
gestural, theatrical: it is Myth."38
Þannig má velta því fyrir sér hvort goðsögn-
in um íslenskt þjóðerni hafi verið vinstrigoð-
sögn á tímum sjálfstæðisbaráttunnar, byltingar-
kennd en um leið gervileg og gagnsæ en sam-
kvæmt Barthes vantar vinstrigoðsögnina sann-
færingarkraft hægrimýtunnar vegna þess að
hún verður til í tengslum við þá kúguðu en ekki
hina ráðandi stétt.39 íslendingar gætu hafa litið
á sig sem kúgaða í samskiptum við Dani sem
voru þá ráðandi. Goðsögnin gæti svo hafa þró-
ast út i kyrrstöðu þegar sjálfstæði var náð og
orðið undirliggjandi en um leið raunveruleg
hægrigoðsögn.
Þjóðernisstefna án hátíðahalda
En þjóðernisstefna, þjóðremba og ættjarðarást
eru ekki alltaf klæddar í augljósan búning. Þjóð-
ernisstefna getur verið dulbúinn undirlægju-
háttur gagnvart öðrum þjóðum, pólitískur rétt-
trúnaður í gervi ættjarðarástar þar sem talað er
um að verja landið en hugsað um að þóknast
stærri og voldugri þjóðum. Þjóðernisstefna get-
ur líka verið yfirlæti, upphafning yfir aðra í formi
þjóðrembu. Algengustu birtingarmyndir slíkrar
þjóðernisstefnu eru líklega í tengslum við
íþróttir en þeir sem eru miklir þjóðernissinnar í
íþróttum þurfa ekki endilega að vera pólítiskir
þjóðernissinnar.40 Hvergi er þjóðernisstefna
Morgunblaðsins meira áberandi en einmitt á