Tímarit Máls og menningar - 01.03.2002, Page 38

Berliner Ensemble leikhúsið.
Claus Peymann stjórnandi
Berliner Ensemble.
stundum erfitt að halda leikhópnum eins þétt
saman og áður hafði verið hægt. Sífelld boð um
stór hlutverk í kvikmyndum og sjónvarpi gerðu
það að verkum að leikarar voru sjaldnast að öllu
leyti með hugann við vinnuna í leikhúsinu. Að
lokum sáu eigendur hússins að tími væri kom-
inn til að stokka spilin og gefa upp á nýtt.
Kreppa á tíunda áratugnum
Við fall Berlínarmúrsins gjörbreyttist allt líf í
borginni og leikhúsið um leið. Leikhúslista-
menn þurftu að finna leiðir til að kljást við þær
stórfenglegu breytingar sem samfélagið stóð
frammi fyrir og að mörgu leyti þurftu þeir að
hefja leit að nýju tungumáli sem næði að tjá
breytta heimsmynd. í þessari byltingu miðri
stóðu þekktustu leikhús Berlínar, Schaubuhne
og Berliner Ensmble, og áttu bæði í baráttu við
arf fortiðar, sem segja má að hafi beinlínis ver-
ið að sliga þau.
Auk þess að rogast með gríðarmerkilegan en
um leið níðþungan arf Brechts hafði Berliner
Ensemble einnig orðið fyrir barðinu á innbyrðis
valdabrölti og þverstæðukenndri stöðu leik-
hússins gagnvart stjórn kommúnista í Austur-
Þýskalandi, sem varð til þess að margir flúðu
leikhúsið eða voru beinlínis hraktir þaðan. Ekki
bætti úr skák að á síðasta áratug lenti Berliner
Ensemble í útistöðum við erfingja Brechts,
sem ekki voru hrifnir af nokkrum útfærsíum á
verkum meistarans og lá á tímabili við að leik-
húsinu yrði bannað að sýna verk hans.
Kreppan sem Berliner Ensemble og
Schaubuhne áttu við að etja var reyndar líka
hluti þeirrar kreppu sem almennt var ríkjandi í
þýsku leikhúsi á 9. og 10. áratugnum. Gömlu
leikstjórarnir sem bylt höfðu leikhúsinu á 8. ára-
tugnum þóttu hafa glatað hugsjónum slnum og
nýjungagirni og þróast meira í átt að innihalds-
lítilli sjálfsupphafningu. Þannig metur einn
helsti gagnrýnandi landsins á 8. og 9. áratugn-
um, Georg Hensel, það svo að leikhúsið hafi
þróast frá félagslegri ögrun á áttunda áratgnum
i það að vera skriftastóll opinberunar einstak-
lingsins á þeim níunda. í stað trúar á útópíur
kom uppgjöf gagnvart raunveruleikanum, í stað
upplýsingar skrautsýningar. En staða hinna
gömlu meistara var slík að í raun var lítið rými
fyrir nýjar kynslóðir.
í skjóli vandræðagangs innan Berliner Ens-
emble og Schaubúhne og í miðri þessari
kreppu leikhússins kom þriðji „risinn",
Volksbúhne við Rosa-Luxemburg Platz í mið-
borg Austur-Berlínar, eins og jarðýta inn í þýskt
leikhúslif og hefur dafnað og blómstrað undir
styrkri stjórn austurþýsks leikstjóra, Franks
Castorf. Slíkur hefur uppgangur þess leikhúss
verið að á síðari helmingi tíunda áratugarins var
það að mörgu leyti eina leikhúsið sem vert var
að heimsækja. Staða Volksbúhne var algjörlega
ráðandi.
Ljóðrsenar stríðsvélar
Volksbúhne, eða Alþýðuleikhúsið, hóf göngu
sína í Berlín 1914 með sýningu á verki eftir
Björnstjerne Björnson en seinna á þessu fyrsta
leikári var m.a. Fjalla-Eyvindur Jóhanns Sigur-
jónssonar settur þar á svið. Árið 1992 var Frank
Castorf boðið að taka við stjórn hússins og sit-
ur hann þar enn. Castorf komst fljótlega á ferli
sínum upp á kant við valdhafa í Þýska alþýðu-
lýðveldinu, sem ekki voru hrifnir af afdráttar-
lausum skoðunum hans og róttækum aðferð-
um. Hann var því skipaður leikhússtjóri yfir litlu
leikhúsi í afskekktum smábæ við Eystrasalt
snemma á níunda áratugnum, en þar í útlegð-
inni safnaði hann í kringum sig hópi listamanna,
sem nú myndar kjarna leikhóps Volksbúhne.
Þegar Castorf tók við Volksbúhne ríkti hálf-
gert millibilsástand í Berlín. Austur-þýska
stjórnin var í raun orðin valdalaus, en vestur-
þýsk yfirvöld voru þó í raun ekki enn tekin við.
í Vestur-Berlín sluppu ungir menn við her-
skyldu, þannig að þangað flykktist ungt og sér
í lagi vinstrisinnað fólk, en menntamenn voru
áberandi í austurhluta borgarinnar. Við fall