Tímarit Máls og menningar - 01.03.2002, Page 54

en ekki kvenréttindahreyfingarinnar. Hins veg-
ar lét hún kvenréttindamál mjög til sín taka, rétt
eins og önnur þjóðfélagsleg viðfangsefni sam-
tímans. Sigrún var vel lesin í bókmenntum og
einnig heimspeki og sálarfræði, ekki síst á er-
lendum vettvangi. Hún var ennfremur allróttæk
á sumum sviðum, t.d. tók hún eindregna af-
stöðu með Halldóri Laxness þegar í odda
skarst með honum og Jónasi frá Hriflu í lok
fjórða áratugarins.6 Hér verður fyrst fjallað um
erindi sem hún flutti á bændanámskeíði á Egils-
stöðum 1926 undir heitinu Eðli og hlutverk
kvenna, prentað í Hlín, 10. árgangi 1926, bls.
89-121. Dr. Björg C. Þorláksdóttir svaraði þess-
ari grein í 19. júní árið eftir, og næsta ár svaraði
Sigrún fyrir sig í Hlín eins og síðar verður rakið.7
Rétt eins og Jónas Jónsson fjallar Sigrún
Blöndal öðrum þræði í fyrstu grein sinni um ís-
lenskan veruleika í alþjóðlegu félagslegu og
menningarsögulegu samhengi. Hún rekur upp-
haf kvenfrelsishreyfingar samtímans í álfunni
annars vegar til einstaklingshyggju og óraun-
hæfrar framfaratrúar sem sprottin sé upp úr
frönsku stjórnarbyltingunni og hins vegar til
iðnbyltingarinnar á Englandi sem hafi rutt burt
Jeg hefi þótst finna glöggan eðlismun
karla og kvenna, og mjer hefir skilist,
að só eðlismunur væri ekki aðeins af-
leiðing ytri aðstæðna eða lífskjara,
heldur væri þar um að ræða náttúru-
lögmál, lífslögmál.
heimilisiðnaðinum og þar með neytt konur inn
á vinnumarkaðinn, þ.e.a.s. í verksmiðjustörfin
ef þær áttu ekki heimili eða börn. Umfjöllunin
ber með sér megna vantrú á jafnréttisbaráttu
samtímans, eins og sést á eftirfarandi leiðandi
spurningum framarlega í greininni:
Hvaða áhrif hefir frelsi kvenna á konurnar
sjálfar? Gerir það þær betri eða farsælli? Og
hvaða áhrif hefir það á heildina? Hjálpar það
mönnum í Iffsbaráttunni? Eykur það lífsþrótt
hins hvíta kynflokks, eða flýtir það fyrir úr-
kynjun hans? Flýtir það fyrir för hans að
feigðarósi. (93-94)
Þó að höfundur viðurkenni að kvenfrelsið kunni
að hafa orðið einhverjum konum til gagns leyf-
ir hún sér að efast um að það þjóni hagsmun-
um kvenna almennt, hagsmunum þjóðarheild-
arinnar, eða kynstofninum sem hún telur vera á
glötunarbarmi. Greinin er studd tilvitnunum í rit
ýmissa vísinda- og fræðimanna og höfundur
gerir sér far um hlutlæga og varfærnislega
framsetningu efnisins. Þetta birtist í orðalagi:
„þá verður ekki annað sjeð" 89, „liggur nærri
að ætla" (90), „Þeim, sem svo hugsa, virðist
ekki óeðlilegt að spyrja sjálfa sig" (93), „Nú er
það að vísu satt /.../ En þá er því til að svara"
(94), „Hjer virðist koma fram sama lögmál og á
sviði sálarlífsins" (106), „Svo virðist sem mikil
andleg áreynsla sje konum óeðlileg og skapi
hjá þeim óeðli" (114).
Hlutlægnin lætur þó undan síga er á líður,
enda er hér um að ræða málefni sem Sigrún
kveðst sjálf hafa velt mjög fyrir sér og komist
að mjög eindreginni niðurstöðu. En áður en
hún kveður upp úr um hana slær hún nokkra
varnagla, og talar nú frá eigin brjósti:
Hitt veit jeg ofurvel, að mikið vantar á, að jeg
hafi þá þekkingu á málinu, sem æskilegt væri.
Þetta mál er svo merkilegt og mikilsvarðandi,
að jeg efast um, að önnur mál varði menn
meira. Skoðun sú, sem jeg hefi myndað mjer
um það, er að miklu leyti bygð á lífsreynslu
minni. Jeg hefi þótst finna glöggan eðlismun
karla og kvenna, og mjer hefir skilist, að sá
eðlismunur væri ekki aðeins afleiðing ytri að-
stæðna eða lífskjara, heldur væri þar um að
ræða náttúrulögmál, lífslögmál. (94)
Sigrún telur „að kynþættinum stafi mikil hætta
af því, ef eðlismunur karla og kvenna verði
þurkaður út, en nútíðaruppeldi kvenna miði að
nokkru leyti að því, eins og kvenfrelsishreyfing-
in yfirleitt" (leturbr. höf.). Því sem eftir er grein-
arinnar er varið til þess að ræða og rökstyðja
þessa skoðun. í því sambandi fer höfundur í
saumana á helstu hugmyndum sem liggi til
grundvallar baráttunni um kvenfrelsi og jafn-
rétti kynjanna eins og John Stuart Mill setur
þær fram í bókinni The Subjection of Women.
Á móti teflir hún þeirri skoðun að verkaskipting
kynjanna sé ekki þvinguð fram af hnefarétti
karlmannsins heldur hafi náttúran fundið kon-
unni stað í fullu samræmi við eðli hennar og
aldalanga reynslu mannkynsins. Hæfileikar
kvenna liggi á allt öðrum sviðum en hæfileikar
karlmanna; einkenni þeirra séu ekki vitsmunirn-
ir heldur hin ósjálfráða dómgreind, öðru nafni
eðlishvötin. Þetta er rökstutt með vísun til konu
sem hafði óbrigðula tilfinningu fyrir Ijóðum án
rökskilnings og með mælingum þýskra vísinda-
manna sem sýni að konur séu höfuðminni en
karlar og heili þeirra léttari.
Eins og áður var drepið á einkennist greinin
framan af af tilhneigingu til hlutlægni og flestar
fullyrðingar höfundar eru skilyrtar með ein-
hverjum fyrirvörum. Þetta breytist þó erá líður,
þá bregður fyrir huglægni og tilfinningaþunga
sem hér er tjáð með endurtekningum (ana-
fora), stigmögnun (gradatio) og gildishlöðnum.
afdráttarlausum orðum. Þannig eru öll lýsingar-
orð ýmist í miðstigi eða efsta stigi um leið og
orðið þröngsýni er skilgreint upp á nýtt á já-
kvæðan hátt:
Þegar hún er í dýpstu samræmi við eðli sitt,
þegar hún er allra þröngsýnust, þ.e. þegar
hún sinnir mest kröfum augnabliksins, sem
loka allri útsýni í rúmi og tíma, einmitt þá er
líklegt að hún vinní sín stærstu afrek í þjón-
ustu heildarinnar - í þjónustu allífsins. /.../
Enginn efi er á því, að konur njóta fyllri sælu
og gleði vegna hæfileika síns til að sökkva
sjer niður í augnablikið. Innileiki tilfinninganna
er sennilega meiri, bæði í gleði og sorg. (108-
109)
Hvergi er stíllinn eins vandlætingarsamur og af-
dráttarlaus og þar sem vikið er að meintum
áhrifum kvenfrelsishreyfingarinnar i íslensku
þjóðlífi samtímans, en hún fær þar svipaða út-
reið og Anderson í grein Jónasar frá Hriflu þó
að áhrifa þeirra gæti á mismunandi sviðum:
En í íslensku þjóðlífi sjást stór merki þess
ófagnaðar, sem kvenfrelsishreyfingin hefir
leitt yfir löndin: konur klippa af sjer hárið, riða
( hnakk og ganga á brókum. Ungar stúlkur
þyrpast í búðir, að síma og á skrifstofur, eins
og áður er vikið að, en heimilin standa hönd-
um uppi vegna fólksleysis. Þetta er óálitlegt
og getur haft örlagaríkar afleiðingar vegna
þess hugsunarháttar, sem á bak við liggur.
(121).
Málfar i grein Sigrúnar er vandað og klassískt
og henni tekst þrátt fyrir allt fimlega að fjalla
um fræðileg efni úr erlendum ritum og gera
þau nærtæk lesendum sínum.
Ekki á þetta síður við um svargrein Bjargar C.
Þorláksdóttur í 19. júní.a Stíll hennar er hins
vegar allólíkur. Hann einkennist af stuttum,
meitluðum málsgreinum, er afdráttarlaus og
ekki laus við íróníu og kaldhæðni.
Grein Bjargar hefst á loflegum ummælum
um þetta tölublað Hlínar. Henni þykir það
ánægjulegt, talar um góða sendingu, las þar
margt með óblandinni ánægju. En ekki allt.
Grein Sigrúnar les hún með eigi alTlítilli forvitni,
henni verður æði mikil fýsn að sjá hvernig þar
er fjallað um merkt og vandasamt viðfangsefni
og að loknum lestri lofar hún vilja höfundar að
leita sannleikans og hugrekki hennar að mynda
sér að eigin dómi rökfasta skoðun (á hæpnum
forsendum), og auðkennir bæði orðin. í fram-
haldinu kemur í Ijós að þessir eiginleikar þurfa
ekki endilega að vera lofsverðir:
En það er hugrekkið meira, að vilja gerast op-