Heimsmynd - 01.06.1991, Síða 26

fræði í Stokkhólmi, varð leikstjóri og leikhússtjóri. Hún hóf
feril sinn sem leikkona og blaðakona en varð leikritaskáld og
leikstjóri. Hún er dóttir þekkts lögfræðings og bóhems, ein
sex systkina. „Foreldrar mínir voru bæði mjög bókhneigð og
fjölskyldan öll lífleg.“ Faðir hans starfaði hjá áfengisverslun-
inni og hann er elstur þriggja bræðra. „Það eru engir lista-
menn í minni fjölskyldu.“ Þau eru bæði fædd á lýðveldisárinu,
hann 18. júní eins og nokkrir þekktir leikarar (Kristbjörg
Kjeld, Tinna Gunnlaugsdóttir og Viðar Eggertsson), hún á
Mikjálsmessu, 29. september eins og Bólu-Hjálmar og Júlía í
Rómeó og Júlíu. Þetta hafa þau á hreinu þar sem þau hreiðra
um sig í stofu á efri hæð heimilis síns sem er raðhús við
Frostaskjól. Þau eru bæði í gallabuxum. Hún í silkiskyrtu með
klút um hárið og situr við hlaðið borð af smáréttum. Hún seg-
ir hann hafa matarást á sér. Á vegg hangir mynd af Appólóníu
sem systir hennar málaði. Dóttir þeirra á unglingsaldri birtist í
sjónhendingu stífmáluð. Hún hefur þegar lagt leiklistina fyrir
sig, var í hlutverki í sjónvarpsmynd Ágústs Guðmundssonar,
Litbrigði jarðar, eftir Olaf Jóhann Sigurðsson.
Maður getur vart varist þeirri tilhugsun að hún sé að passa
hann. Hún bandar frá sér með hendinni þegar uppsagnirnar
ber á góma og er augljóslega viðkvæm fyrir. Hann er lokaðri,
byrgir inni í sér. Fyrir tveimur árum veiktist hann af ristil-
bólgu, tók upp breytt mataræði og hóf að stunda innhverfa
íhugun. Hann hugleiðir tvisvar á dag, kvölds og morgna. Hún
talar í símann, er vinmörg og vinsæl. Það er augljóst að hún
binst samstarfsfólki sínu tilfinningaböndum og ber á sér skart
sem eru gjafir frá leikurum sem hún hefur leikstýrt. Stolt sýnir
hún fingurgull frá „Maju“ Sigurðardóttur alias Appólóníu og
„Siggu“ Hagalín, sem lék í Bernhörðu Alba undir hennar
stjórn á Akureyri og eyrnalokk frá „Röggu“ Gísladóttur, nýj-
ustu stjörnunni hennar, sem syngur eitt aðalhlutverkið í söng-
leiknum Kysstu mig Kata hjá Leikfélagi Akureyrar. Ragga
hefur komið á óvart, segir hún. „Hún er fædd leikkona."
Sjálf hefur Þórunn komið á óvart og er komin langan
veg frá Yvonne Búrgundarprinsessu, hlutverki sem
hún hún lék 1968. Leikrit hennar Haustbrúður fékk
góða dóma þótt sýningar stæðu skemur yfir en ætlað
var. „Það átti hreinlega ekki að sýna það lengur,“
segir hún með tilvísun í ýmis einkennileg atvik sem
áttu sér stað á meðan hún skrifaði leikritið og eftir
að það var tekið til sýninga.
„Þú hefur ekki sagt henni að ég væri göldrótt,"
segir hún við Stefán. „Tóta er forspá. Hún getur
sagt fyrir um það hvernig sýningar muni ganga,“
segir Stefán. „Ég get sent leikara texta með hugs-
anaflutningi ef hann hefur gleymt honum,“ segir hún. „í leik-
húsi gerast stundum yfirnáttúrulegir hlutir,“ segir hann. „Það
er mikið af dulrænu fólki í minni ætt og ég skynja vel hvernig
öðru fólki líður. Þegar Stebbi stóð í þessum uppsögnum var ég
fyrir norðan og hugsanir þessa fólks fóru bókstaflega í skrokk-
inn á mér.“
Hún sækir í dulúð og spennu eins og leikrit hennar Haust-
brúður ber með sér. Áður hafði hún skrifað tvö leikrit en leik-
ritið um Appólóníu markaði tímamót á ferli hennar. „Það má
segja að með því verki hafi ég verið tekin í hóp leikskálda. Ég
leitast við að þroska samband mitt við fólk sem er handan
þess skiljanlega og ég skynja sterkt ef þeir sem ég þekki vel
eiga í erfiðleikum. Og ég veit að ég get haft áhrif til góðs eða
ills. Það er óhugnanlegt en auðvitað reyni ég að halda mig við
jákvæðu straumana. Þó dregst ég alltaf að því dularfulla, ást-
inni, dauðanum, vináttunni og völdunum.“
Leikritið Haustbrúður var sýnt vorið 1989. Það var faðir
hennar sem kom henni á sporið með Appólóníu Schwartzkopf
- hina frægu afturgöngu á Bessastöðum. „Faðir minn hafði pælt í
Appólóníu árum saman og um leið og ég hóf undirbúninginn að
verkinu dó hann. Lát hans var erfið reynsla en þetta skeið sem ég
var að skrifa leikritið var dýrmætt. í raun var ég zað vinna mig út
úr sorginni vegna dauða hans. Sorgin opnar tilfinningalífið.
Saga Appólóníu, sem var uppi snemma á 18. öld, er mjög
dramatísk. Þessi kona skildi eftir sig mikla sorg. Ég held að
hin þungu örlög Appólóníu hvfli eins og mara yfir Bessastöð-
um. Kannski eru það hugsanirnar sem hún skildi eftir sem
fólk upplifir sem draugagang. Hún er grafin undir kirkjunni á
Bessastöðum og þangað fór ég í upphafi, daginn áður en
pabbi dó. Eftir það fannst mér ég í lausu lofti með þetta hug-
arfóstur mitt. Sumarið 1988 fór ég til Kaupmannahafnar. Þar
lá ég yfir tvö hundruð ára gömlum skjölum og hlustaði á
Leonard Cohen þess á milli. Þann tíma sem ég var að skrifa
leikritið upplifði ég návist Appólóníu. Ég fann stíft fyrir henni
og ýmis einkennileg atvik áttu sér stað. Svo óhugnanleg sum
að ég þori ekki einu sinni að tala um þau.“
Hún situr undir málverkinu af hinni svartklæddu aft-
urgöngu þegar hún ræðir tilurð verksins en sterkir
geislar vorsólarinnar draga úr dulúðinni sem samt
skín í gegn. Hún viðurkennir að hún hafi verið
„skíthrædd“ allan tímann sem hún vann að leik-
ritinu. „Það voru alls staðar ljón á veginum og ýmis
óhöpp sem dundu yfir fyrir og eftir sýningar. Upp-
haflega stóð til að hefja sýningar að nýju haustið
1989 en það fórst fyrir og átti örugglega að vera
þannig. Löngu eftir að sýningum var hætt fór ég að
heimsækja Stefán til Stavanger þar sem hann var
að leikstýra. Þaðan ákvað ég að taka bát til Bergen
þar sem Appólónía var fædd og reyndar Níels Fuhrman líka.
Ég hafði aðeins einn dag en ákvað að eyða honum á skjala-
safni og athuga hvort ég yrði einhvers vísari um hana. En þau
voru hvorugt á skrá. Þá rakst ég á gamlan mann sem gróf upp
einhverjar upplýsingar um fjölskyldu með ættarnafninu
Schwartzkopf og þar var Appólónía mín skráð sem prestsfrú,
grafin á Hömrum, skammt frá Bergen. Þessi Appólónía var
fædd um líkt leyti og sú er var á Bessastöðum. Annaðhvort er
þetta eitthvert fals eða ef til vill voru þetta systur og alnöfnur.
Skrýtin tilviljun var það samt að María Sigurðardóttir sem lék
Appólóníu bjó um þetta leyti á Hömrum í Þingeyjarsýslu. Ég
veit ekkert meira en sagt er en lík Appólóníu átti ekki að hafa
verið flutt frá Islandi. Og það er enginn sem ber þetta ættar-
nafn lengur í Bergen. Annað einkennilegt atvik sem tengist
þessu verki var heimsókn mín í Bessastaðakirkju með indí-
ánum, sem hér voru staddir. Við vorum hætt að sýna leikritið
þá en ég fór og sýndi þeim kirkjuna snemma morguns. Kirkj-
an var læst og enginn hafði farið inn á undan okkur. Þegar við
komum inn var kveikt á kertunum í kertastjökunum á altarinu
sem Hólmmæðgur gáfu. Einn indíáninn strauk kertið. Það var
ískalt og því augljóst að ekki hafði logað á því lengi.“
I upphafi hafði hún bók Guðmundar Daníelssonar um
Appólóníu til að styðjast við. „Bókin er ítarleg en ég fór samt
til Kaupmannahafnar til að komast í dómsskjölin. Appólónía
stefndi Níels Fuhrman amtmanni fyrir heitrof og hann var
dæmdur til að giftast henni. Leikritið mitt gekk út á að rekja
óhamingju þessara tveggja sterku persónuleika. Níels sveik
Appólóníu og tók saman við dóttur ráðskonu sinnar sem var
dönsk. Þegar Appólónía kom til íslands hófst mikil valdabar-
átta á milli þessara kvenna. Eldri frú Hólm sem hét Katarína
var ekki góð manneskja og margt bendir til þess að hún hafi
eitrað fyrir Appólóníu. Ég bað Þorkel Jóhannesson prófessor
að skoða lýsingar á dauða hennar og hann t-aldi að um blýeitr-
un hafi verið að ræða. Hann varð reyndar svo spenntur að
hann vildi helst að líkið yrði grafið upp. En ég hef engan
áhuga á að sanna eitt eða neitt í þessu sambandi. Mér fannst
samt allan tímann að Appólónía vildi stjórna mér. Það sem
vakti helst áhuga minn var hvers vegna konan vildi dæma
manninn til að giftast sér. Hann var neyddur til að greiða
henni helminginn af launum sínum og hún elti hann alla leið
upp á þetta eyðisker. Þetta er makalaus saga. Guðmundur
Daníelsson dró upp mynd af henni sem femme fatale og er það
táknrænt karlmannssjónarmið. Á mig virkaði hún heillandi og
framhald á bls. 95
26 HEIMSMYND