Fréttablaðið - 12.01.2013, Qupperneq 18

12. janúar 2013 LAUGARDAGUR| SKOÐUN | 18
Í janúar 2012 skrifaði ég
grein sem birtist hér í
Fréttablaðinu um siðferð-
ismörk í bókmenntum.
Greinin hét Tólfta lífið og
fjallaði um bókina Konan
við 1000 gráður eftir Hall-
grím Helgason (Forlag-
ið, 2011). Þar mótmælti
ég því hvernig höfundur-
inn notfærir sér persónu
móður minnar, Brynhildar
Georgíu Björnsson (1930-
2008). Hallgrímur hefur
margoft lýst því yfir að Herbjörg
aðalpersóna bókarinnar sé byggð
á lífi móður minnar, einnig eru
nánustu ættingjar hennar marg-
oft nafngreindir í bókinni sem fjöl-
skylda Herbjargar.
Aðalpersóna Hallgríms þykir
reyndar frumleg; langveik kona
sem býr í bílskúr, sterkur persónu-
leiki sem býr yfir mikilli færni á
tölvu þrátt fyrir háan aldur. Móðir
mín, sem átti sér merka sögu, bjó
einmitt síðustu ár ævi sinnar rúm-
föst í bílskúr innréttuðum sem íbúð.
Hún notaði tölvu og var einn fyrsti
einstaklingurinn á Íslandi sem kom
sér upp gervihnattadiski til að geta
horft á erlendar sjónvarpsstöðvar.
Þannig braut hún sér aðdáunar-
verða leið út úr einangrun erfiðra
veikinda. Þessir þættir sem Hall-
grímur fær að láni hjá móður minni
eru meðal þeirra sem hann hefur
fengið lof fyrir í frumsköpun sögu-
persónunnar Herbjargar Maríu
Björnsson.
Hlífir hvergi
Lífsferill hennar er þannig látinn
fylgja fyrirmynd sinni í mörgu, ætt-
arnafnið er hið sama og ég hef bent
á að lesandinn eigi ekki möguleika
á að sjá hvað af efni bókarinnar er
tilbúningur og hvað ekki. Þannig
lendir mannorð móður minnar í
höndum skáldsins. Látum vera að
nýlátin manneskja sé svo sterkur
þáttur í bók að fyrirliggjandi ævi-
sögu (Ellefu líf, útg. 1983) sé nánast
fylgt í tíma og rúmi þótt heimilda
sé hvergi getið. En þetta verk hlífir
hvergi. Bókin er klámfengin, ljót-
leikamiðuð og ofbeldisfull, svo ekki
sé minnst á mannlegan úrgang sem
þar skipar sérstakan sess.
Það er ekki tilgangur minn að
ræða bókmenntalegt gildi verks-
ins og því síður muninn á skáld-
skap og veruleika, hann þekki ég
vel. Ég velti hins vegar upp
stórum spurningum um sið-
gæði og trúi því seint að
nokkur maður myndi kjósa
að fjölskylda sín yrði gerð að
féþúfu með þessum hætti.
Með fullri virðingu fyrir
tjáningarfrelsi og skap-
andi skrifum hlýtur það alltaf að
vera á ábyrgð höfundarins hvernig
hann byggir upp bók og hvað hann
nýtir sér til þess. Hann á mikilvægt
val varðandi friðhelgi einkalífs og
hversu langt hann gengur í að særa
með texta sínum. Í Konan við þús-
und gráður lætur höfundurinn Her-
björgu Björnsson m.a. lýsa íslenska
fánanum svo (bls. 318):
„Og þannig er vor fáni enn í dag,
sem við flöggum framan í aðrar
þjóðir af berrassaðri bíræfni, hreint
út sagt ein krossriðin sáðsullandi
blóðkunta umkringd fjórum bláum
marblettum; dönskum, enskum og
amerískum.“
Þetta eru gróf og ljót orð um
þjóð, sögu hennar og fána og mér
til hugar angurs eru þau lögð pers-
ónugervingi móður minnar í munn.
Skrumskæling á lífi
Nú hafa þau tíðindi borist að bókin
Konan við þúsund gráður hafi verið
tilnefnd fyrir Íslands hönd til Nor-
rænu bókmenntaverðlaunanna. Hún
hlýtur því að vera talin meðal önd-
vegisverka íslenskra bókmennta.
Ég legg ekki dóm á það en bendi af
alvöruþunga á aðferðafræðina við
gerð hennar og þann miska sem hún
hefur valdið þeim sem þykir vænt
um fyrirmynd hennar. Munurinn á
þessari bók og flestum öðrum pers-
ónutengdum skáldsögum eru nafn-
greiningarnar og óræð textatengsl
við fyrirliggjandi ævisögu. Við
þetta bætist svo ljótleiki textans. Hér
hefur skrumskæling á lífi verið sett
á markað og þar með að ósekju gerð
atlaga að mannorði einstaklings.
Mér myndi aldrei detta í hug að gera
nokkrum manni þetta vitandi vits.
Hallgrímur Helgason hefur oft
gagnrýnt slæmt siðferði samfélags-
ins harðlega. Ég er sammála því, við
þurfum öll að gæta að því hvar og
hvernig við stígum niður.
Berrössuð bíræfni
– líf að láni
Í dag eru liðin þrjú ár frá
jarðskjálftanum mikla á
Haítí. Ég vil því nota tæki-
færið til að segja stuttlega
frá því hjálparstarfi sem
Rauði krossinn á Íslandi
stóð að og hvaða árangri
það skilaði.
Í jarðskjálftanum er talið
að 220 þúsund manns hafi
týnt lífi og um 300 þúsund
manns slösuðust. Eyðilegg-
ingin var gífurleg, einkum
í höfuðborginni, Port-au-
Prince.
Rauði krossinn á Íslandi tók þátt
í hjálparstarfinu á Haítí frá byrj-
un. Má þar nefna að sendar voru
skyndihjálparvörur með flugvél,
sem utanríkisráðuneytið leigði til
að sækja rústabjörgunarsveit, og
var einnig sendur héðan búnaður
fyrir tjaldsjúkrahús Rauða krossins.
Á fyrsta árinu eftir skjálftann fóru
alls 27 íslenskir hjálparstarfsmenn
til starfa á Haítí. Starfsfólk héðan
vann við hjúkrun og lækningar, að
vatnshreinsun og dreifingu hjálpar-
gagna og við skipulagningu á hjálp-
arstarfinu og að uppbyggingu í kjöl-
farið. Rauði krossinn hefur aldrei
áður sent jafn marga sendifulltrúa
á einn stað á svo stuttum tíma.
Rauði krossinn á Íslandi ákvað
í framhaldinu að beina kröftum
sínum að sálrænum stuðningi fyrir
fórnarlömb hamfaranna – enda
mikil þörf fyrir slíkan
stuðning eins og gefur að
skilja. Á tveimur árum hafa
um 60 þúsund manns fengið
aðstoð en það jafngildir um
helmingi íbúa í Reykjavík.
Lögð hefur verið sérstök
áhersla á að styðja börn og
þau eru um 75% þeirra sem fengu
sálrænan stuðning.
Þess má einnig geta að inn-
lendir sjálfboðaliðar á vegum
Rauða krossins á Haítí hafa fengið
umfangsmikla þjálfun til að sinna
sálrænum stuðningi svo að nú eru
yfir 200 sjálfboðaliðar reiðubúnir
að veita slíka þjónustu, t.d. í kjölfar
fellibylja sem reglulega ríða yfir
eyjuna. Þannig hefur tekist að efla
eigin viðbúnað heimamanna sem er
öflugri núna en fyrir jarðskjálftann.
Óhætt er að segja að almenningur á
Íslandi hafi brugðist vel við þegar
Rauði krossinn leitaði eftir fjár-
stuðningi til hjálparstarfsins. Sam-
tals söfnuðust yfir 45 milljónir kr.
frá almenningi og ríki og sveitar-
félög lögðu til tæpar 30 milljónir kr.
Rauði krossinn á Íslandi vill
þakka fyrir þennan stuðning.
Jarðskjálftinn á Haítí
MENNING
Guðrún
Jónsdóttir
dóttir Brynhildar
Georgíu Björnsson
➜ Rauði krossinn
hefur aldrei áður sent
jafn marga sendifull-
trúa á einn stað á svo
stuttum tíma.
➜ Þannig lendir
mannorð móður
minnar í höndum
skáldsins.
HJÁLPARSTARF
Kristján
Sturluson
framkvæmdastjóri
Rauða krossins á
Íslandi
Fjárhæð til úthlutunar árið 2013 er kr. 10.000.000,- og er heimilt að sækja um alla fjárhæðina sem til
úthlutunar er eða skilgreindan hluta hennar.
Heimilt er að veita styrki til eftirfarandi:
1. Rannsókna og/eða framkvæmda sem ætlað er að varna eða draga úr tjóni vegna
náttúruhamfara á eignum sem vátryggðar eru hjá Viðlagatryggingu Íslands.
2. Fræðslu og þjálfunarmála landssamtaka sem eru með samstarfssamning við
Almannavarnadeild Ríkislögreglustjóra um skipan hjálparliðs.
Styrkumsókn skal skila á umsóknareyðublaði sem er að finna á heimasíðu VTÍ. Umsóknum skal skilað í
bréfpósti eða með tölvupósti. Umsóknum skal fylgja ferilskrá umsækjenda, tíma- og kostnaðaráætlun
og staðfesting á fjárframlagi frá öðrum styrktaraðilum verkefnisins eða vilyrði um fjárstyrk eða
fjárframlagi frá öðrum aðilum eftir því sem við á.
Athygli er vakin á því að styrkveitingar eru aðeins afgreiddar einu sinni á ári. Afgreiðsla styrkveitinga
fer fram eigi síðar en í maí ár hvert.
Öll tilskilin fylgigögn þurfa að berast með umsókn, að öðrum kosti eru umsóknir ekki teknar til
umfjöllunar.
Umsóknarfrestur er til og með 15. febrúar 2012. Engir frestir eru veittir.
Nánari upplýsingar er að finna í reglum um styrkveitingar sem stjórn Viðlagagatryggingar Íslands
hefur sett sér. Reglurnar má nálgast á heimasíðu félagsins, www.vidlagatrygging.is undir „Styrkir“.
Umsóknir skulu sendar til: Viðlagatrygging Íslands, v/styrkumsóknar
Borgartúni 6, 105 Reykjavík
eða á tölvupóstfangið: vidlagatrygging@vidlagatrygging.is
Umsóknir um
styrkveitingar 2013
Borgartún 6 105 Reykjavík
Sími 575 3300 Bréfsími 575 3303
vidlagatrygging.is
Viðlagatrygging Íslands auglýsir eftir umsóknum um styrki vegna
rannsókna og/eða framkvæmda sem ætlað er að varna eða draga úr tjóni
af völdum náttúruhamfara skv. 21. gr. laga nr. 55/1992.
Miðasala » www.sinfonia.is » www.harpa.is » Sími: 528 5050 » Opið 10-18 virka daga og 12-18 um helgar
með Sinfóníunni 15. janúar
Á þessum einstöku tónleikum koma fram sigurveg-
arar í árlegri keppni ungra einleikara sem Sinfóníu-
hljómsveit Íslands stendur að í samvinnu við
Listaháskóla Íslands. Komdu og upplifðu kraftinn
sem býr í ungu og efnilegu tónlistarfólki.
Þri. 15. jan. » 19:30
Bernharður Wilkinson stjórnandi
Einar Bjartur Egilsson, Geirþrúður Anna
Guðmundsdóttir, Sólveig Steinþórsdóttir
og Unnsteinn Árnason einleikarar
NÁMSMENN FÁ 50% AFSLÁTT AF MIÐAVERÐI
UNGIR EINLEIK ARAR