Fréttablaðið - 16.12.2015, Blaðsíða 16

Nýjum samningi sem undirritaður
var á Loftslagsráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna í París um liðna helgi er
hampað sem sögulegum, en ekki
síður metnaðarfullum. Hann er
líka talinn til vitnis um afburða
stjórnkænsku frönsku utanríkis-
þjónustunnar. Án samnings í París
hafði verið látið að því liggja að Sam-
einuðu þjóðirnar hefðu misst af sínu
síðasta tækifæri til að ná samkomu-
lagi milli allra, stórra sem smárra. Við
tæki glundroði þar sem enginn tæki
ábyrgð á lausn vandans sem allir þó
viðurkenna og hræðast.
Merk tímamót
Ari Trausti Guðmundsson, jarð-
fræðingur og rithöfundur, sem hefur
látið sig loftslags- og umhverfismál
mjög varða, segir að lítill vafi leiki á
að Parísarsamkomulagið boði merk
tímamót. Allt of lengi hafi slöpp
Kyoto-bókun frá 1997 verið í gildi
sem grunnur á alþjóðavísu að átaki
gegn hlýnun jarðar af mannavöld-
um. „Enda hefur hallað hratt á verri
hlið í þeim efnum og kapphlaup
um að nýta sem mest jarðefnaelds-
neyti verið í hámarki árum saman,
og færst norður á bóginn. Samtímis
hefur skógarrányrkja verið hörmuleg
og eyðimerkurmyndun samsvarað
allt að 80.000 ferkílómetrar á ári.“
Ljónin í veginum
Beðinn um að meta nýtt og viðamik-
ið samkomulag 196 þjóða og spegla
það yfir á Ísland, segir Ari Trausti úr
vöndu að ráða. Ramminn sé góður
og gildur enda þótt vafi geti leikið
á hvort meðalhitinn hækkar um 1,5
eða þrjár gráður fyrir aldarlok. Svo
mikil sé óvissan um neikvæð keðju-
áhrif helstu umhverfisþátta sem stýra
veðurlagi á ólíkum svæðum heims,
til dæmis hverju lítil hafíshella á
norður slóðum veldur, ef meðalhita-
stig hækkar um eitt til 1,5 stig en ekki
0,8 stig eins og nú er komið.
„Mannkyn hefur aðeins úr nokkr-
um áratugum að spila ef dæma má
af hraða breytinganna í náttúrunni
sem við óttumst mest, minnug þess
að voldugir, náttúrulegir atburðir
geta kollvarpað umhverfisstýringu
manna. Á heimsvísu stendur mest
upp á tug ríkja, þau stóru og hag-
vaxtargrimmustu, og nokkur önnur
ríki sem byggja nær alla afkomu
sína á jarðolíu, og loks helstu stór-
fyrirtæki í sama geira eða öðrum, t.d.
matvælaframleiðslu. Þau lúta í raun
ekki þjóðstjórnum. Munu menn
í raun og veru ganga á eigin hagn-
aðarvonir og eyða gífurlegum fjár-
munum í uppbyggingarsjóð COP21
[100 milljarðar dollara á ári], beint
eða í gegnum skattfé, og enn fremur í
nýsköpun í orkugeiranum? Og munu
þróunaraðstoð og orkulausnir handa
þróunarríkjunum ýta undir minni
heildarlosun kolefnisgasa þegar fram
í sækir? Leggja ríkisstjórnir nægilegt
fé í fjárfestingar sem gefa meira af
sér í umhverfistilliti en peninga-
rentu?“ spyr Ari Trausti og bætir við
að samningurinn hafi mikil og flókin
áhrif á nær öllum sviðum samfélaga.
Bókhald allra ríkja eigi að gera and-
ófið gegn hlýnun sýnilegt og verði að
vera sannferðugt.
Leggur á ríkar skyldur
„Samningurinn mun hafa áhrif á dag-
legt líf fólks í þá veru að skerða vana-
bundin umsvif eða hleypa upp verði
á ýmsu sem við teljum sjálfsögð gæði.
Það leggur ríkar skyldur á stjórnvöld
Aðeins fáeinir áratugir til stefnu
Sameinuðu þjóðirnar nýttu sennilega sitt síðasta tækifæri til að ná samstöðu þjóða í baráttunni gegn loftslagsbreytingum. Loftslags-
samningur var heimsbyggðinni lífsnauðsynlegur. Ef hann verður meira en orð á blaði þá boðar hann hvarvetna miklar breytingar.
Svavar
Hávarðsson
svavar@frettabladid.is
við að upplýsa almenning um ótal
hluti, útskýra samhengi aðgerða og
ýta undir samstöðu, þvert á stjórn-
málin. Við sjálf verðum að leggja
okkur fram og mögla í hófi. Um leið
verða þeir sem mestu ráða að hlusta á
gagnrýni, jafnt sérfræðinga sem fyrir-
tækja og almennings. Ég vil engu spá
um hvernig ganga muni á alþjóðavísu
að raungera samninginn en vera hóf-
lega bjartsýnn eins og ávallt frammi
fyrir stóratburðum í heiminum,“
segir Ari Trausti.
„Litla Ísland“
Hvað „litla Ísland“ varðar er af nógu
að taka, segir Ari Trausti enda okkar
framlag við minni losun kolefnis-
gasa brotabrot af heildinni og nánast
ósýnilegt. En miðað við íbúafjölda sé
það gríðarstórt og framlag til tækni-
lausna og aukinnar þekkingar, hvort
sem er í jarðhitafræðum, jöklafræð-
um, sjávarútvegi eða landgræðslu,
næstum ómetanlegt.
„Margtuggin eru málefnin sem við
verðum að sinna: Uppgræðsla, skóg-
rækt, endurheimt votlendis, allt til að
binda kolefni, minni losun í iðnaði,
nýting eldfjallagasa í orkuverum,
minni losun í landbúnaði, sjávarút-
vegi, ferðaþjónustu og samgöngum,
engin olíu- eða gasvinnsla á íslensku
hafsvæði og betri nýting vara og hrá-
efna. Alls staðar vantar vandaðar
aðgerðaáætlanir með hvatningu,
boðum og bönnum, markmiðum og
skýrri fjármögnun. Það eru verkefni
sem endurskoðun heildaráætlunar
eftir Parísarfundinn kallar eftir og
þarf að vinna á sem allra skemmstum
tíma, líkt og stjórnvöld hafa lofað.“
Binding engin afsökun
Ari Trausti bendir á að aukin binding
kolefnis sé ekki afsökun fyrir aukinni
losun, heldur verði binding og minni
losun að verka saman ef takast á að
minnka kolefnisspor þjóðarinnar
um 30-40% á 10 til 15 árum. Þar sé
ekki miðað við nýjustu losunartölur,
heldur nokkru lægri og eldri tölur,
sem megi telja undarlegt val.
„Viðnám gegn losun kolefnisgasa
frá þjóðinni losar okkur ekki við
ábyrgð á brennslu olíu og gass, sem
við hefðum tekjur af, færi svo að eitt-
hvað slíkt kæmi upp norðaustur af
landinu. Röksemdin um að efnin
séu hollari en kol hrekkur skammt
því ekki má snerta nema 25% af
þekktum birgðum olíu, kola og gass
í heiminum. Jafnvel þótt aðeins væri
unnin olía upp í kvótann sópar það
röksemdinni burt. Veröldin þarf
ekki á íslenskri olíu að halda og við
sjálf ekki heldur, enda notkun okkar
úr hugsanlegum milljarða tunna
birgðum ekki gild röksemd,“ segir
Ari Trausti sem telur Ísland í góðu
kolefnisjafnvægi ekki vera tálsýn.
„En það kallar á mjög svo breytta
stefnu fjármála og rannsókna hjá
ríkinu, breytta stefnu sveitarfélaga
og fyrirtækja, sem þegar hafa stigið
fram, mörg hver, og líka skýran vilja
fólks almennt.“
Veröldin þarf ekki á
íslenskri olíu að
halda og við sjálf ekki heldur
enda notkun okkar úr
hugsanlegum milljarða
tunna birgðum ekki gild
röksemd.
Ari Trausti
Guðmundsson,
jarðfræðingur og
rithöfundur
Parísarsamkomulagið
í hnotskurn
Um 190 ríki sendu sjálfviljug inn
markmið sín varðandi losun fyrir
Parísarfundinn sem vísað er til í
samkomulaginu. Þau ná yfir um
90% af heimslosun.
 l Sett er markmið um að halda
hlýnun lofthjúpsins vel innan
við 2°C og jafnframt verður
reynt að halda hlýnuninni innan
við 1,5°C.
l Losun gróðurhúsalofttegunda á
heimsvísu skal ná hámarki „eins
fljótt og auðið er“ og minnka
síðan þannig að losun gróður-
húsalofttegunda af mannavöld-
um nái jafnvægi við upptöku
kolefnis úr andrúmsloftinu á
síðari helmingi aldarinnar.
l Fara skal yfir stöðu mála á 5 ára
fresti og í kjölfar þess skulu ríki
senda inn endurnýjuð lands-
markmið; ný markmið eiga að
vera eins metnaðarfull og alla
jafna metnaðarfyllri en fyrri
markmið í ljósi leiðsagnar vís-
indanna.
l Lofað er að fjármögnun lofts-
lagsmála til þróunarríkja nái 100
milljörðum dollara árið 2020.
l Settar eru fram kröfur um bók-
hald yfir nettólosun ríkja.
Í Parísarsamkomulaginu er gerð
krafa um bókhald fyrir öll ríki,
þótt kröfur á þróunarríki séu
vægari.
l Viðurkennt er að bregðast þurfi
við skaða sem fátæk ríki verða
fyrir vegna neikvæðra áhrifa
loftslagsbreytinga, bæði við
að draga úr líkum á skaða og
bregðast við tjóni sem verður.
Heimurinn fagnar loftslagssamningi tæplega 200 þjóðríkja en á sama tíma hefur aðeins umgjörð loftslagsbaráttunnar verið mótuð – öll vinnan er eftir. nordicpHotos/afp
1 6 . d e s e m b e r 2 0 1 5 m I Ð V I K U d A G U r16 f r é t t I r ∙ f r é t t A b L A Ð I Ð