Fréttablaðið - 16.12.2015, Blaðsíða 44

Íslenska húsnæðislánakerfið er
einstakt í heiminum þar sem meiri-
hluti allra húsnæðislána er tengdur
við verðbólguna. Kerfið er ekki sér-
lega vel liðið á Íslandi, en engu að
síður hallast hagfræðingar að því að
kerfið hafi sína kosti – sérstaklega
að verðbólgan muni ekki, fræðilega
séð, skekkja ákvarðanir heimilanna
um það hve mikið skal spara og fá
lánað.
En kreppan 2008 sýndi greinilega
að það voru meiriháttar vandamál
tengd þessu kerfi. Kjarni vanda-
málsins er í raun sá að kerfið er
mjög viðkvæmt fyrir því af hverju
verðbólgan fer upp eða niður.
Ef verðbólga eykst óvænt vegna
jákvæðs eftirspurnarhnykks í hag-
kerfinu þá er ekkert meiriháttar
vandamál á ferðinni. Ímyndið
ykkur til dæmis að létt sé á peninga-
málastefnunni svo að verðbólga
aukist – það myndi sjálfkrafa leiða
til þess að húsnæðisskuldir myndu
hækka, en þar sem létt hefði verið
á peningamálastefnunni myndi
atvinna sennilega aukast og launa-
skrið yrði hraðara og fasteigna-
verð myndi mjög sennilega einnig
hækka. Svo, já, verðbólga af völdum
aukinnar eftirspurnar myndi sjálf-
krafa valda hækkun húsnæðis-
skulda, en þar sem laun og fast-
eignaverð hefðu einnig hækkað
myndi það að öllum líkindum ekki
valda neinum greiðsluerfiðleikum
hjá heimilunum.
Ímyndið ykkur nú að íslenska
hagkerfið verði fyrir framboðs-
hnykk. Það er til dæmis hækkun
á verði á aðföngum (til dæmis
olíuverði) eða minnkun á fram-
leiðni. Þetta er auðvitað það sem
við sáum 2008. Fall krónunnar
olli skarpri verðbólguhækkun, en
á sama tíma hrundi eftirspurnin.
Afleiðing þessa var að húsnæðis-
skuldir hækkuðu vegna aukinnar
verðbólgu, en um leið hrundi fast-
eignaverð og það hægði á launa-
hækkunum. Þetta var auðvitað
einn helsti þátturinn sem stuðlaði
að því að þúsundir heimila lentu í
greiðsluþroti.
Tengið húsnæðisskuldir við
launavísitölu
Helst vildum við halda góðum
eiginleikum kerfisins – að það sé
„hlutlaust“ þegar hagkerfið verður
fyrir eftirspurnarhnykk, en einn-
ig að tryggja einhvern veginn að
framboðshnykkir valdi ekki upp-
sveiflum og hruni.
Aðferð til að gera þetta er að
tengja húsnæðisskuldir við þróun
nafnlauna – sem staðgengils fyrir
tekjur heimilanna.
Við jákvæðan eftirspurnar-
hnykk yrðu kerfin tvö nánast eins.
Til dæmis myndi slökun á pen-
ingamálastefnu valda því að bæði
verðbólga og laun myndu hækka
(og sömuleiðis húsnæðisskuldir).
Hins vegar, ef hagkerfið yrði fyrir
neikvæðum framboðshnykk, yrði
sagan allt öðruvísi. Tökum aftur
2008 sem dæmi. Hnykkurinn olli
því að atvinnuleysi rauk upp og
verulega hægði á launahækkunum.
Ef húsnæðisskuldir hefðu verið
tengdar við laun þegar kreppan
skall á hefði það valdið „sjálfvirkri“
lækkun húsnæðisskulda, sem hefði
gert mikið til að vega upp á móti
neikvæðum áhrifum lægri tekna
og fallandi fasteignaverðs, og
afleiðingin hefði sennilega orðið
sú að mun færri heimili hefðu orðið
gjaldþrota.
Og ef húsnæðisskuldir hefðu
verið tengdar launum í stað verð-
bólgu fyrir kreppuna þá hefði
uppsveiflan sennilega orðið mun
minni.
Ef horfið væri frá kerfi verð-
tryggðra húsnæðislána og kerfi
tekjutengdra (eða nafnlauna-
tengdra) húsnæðislána tekið upp í
staðinn gæti það því hjálpað til við
að draga úr hættunni sem stafar
af uppsveiflum og hruni í íslenska
hagkerfinu og minnka áhættuna
af bankakreppum framtíðarinnar.
Tengið húsnæðislán við laun
frekar en verðbólgu
Þingmenn beittu táragasi í þingsal
Þingmenn stjórnarandstöðunnar köstuðu táragassprengju á þinginu í Pristina í Kósóvó á mánudag. Athæfið var nýjasta aðgerðin í langvinnum mótmælum vegna
samninga sem stjórnvöld í Kósóvó hafa gert við Serba. fréTTAblAðið/AfP
Lars Christensen
alþjóðahagfræðingur
Þá tókst mér að
ferðast til átta landa í
leiðinni. Það var tiltölulega
auðvelt að finna flug og þá
kviknaði mikill áhugi á
ferðamennsku.
Rúmum sjö árum eftir að fjármagns-
höft voru sett á eru teikn á lofti um að
á þeim verði verulega slakað á næsta
ári eða þeim jafnvel aflétt að fullu. Við
það opnast á ný tækifæri fyrir spari-
fjáreigendur til að dreifa sparnaði
sínum erlendis. Það ætti að vera mikið
hagsmunamál fyrir almenning enda
hafa innlend hlutabréf mikla fylgni
sín á milli og þá sérstaklega þegar inn-
lend efnahagsleg áföll eiga sér stað, en
með því að fjárfesta erlendis að hluta
minnkar kerfisáhætta hlutabréfa-
safnsins verulega.
Árið 2015 hefur verið viðburðaríkt
á alþjóðlegum fjármálamörkuðum.
Helstu drifkraftar ársins hafa verið
peningastefna seðlabanka í heim-
inum, miklar lækkanir á olíuverði,
styrking Bandaríkjadals gagnvart flest-
um myntum og áhyggjur af Grikklandi
og Kína. Seðlabanki Bandaríkjanna
hefur gefið til kynna að stutt sé í fyrstu
vaxtahækkun þar síðan árið 2006 en
á sama tíma hefur evrópski seðla-
bankinn verið að lækka vexti og hóf í
mars á þessu ári að kaupa skuldabréf
á evrusvæðinu fyrir 60 milljarða evra
í hverjum mánuði með það að mark-
miði að ýta undir lánveitingar og örva
hagvöxt. Ástæða þessara andstæðu
aðgerða er að hagkerfi Evrópu hefur
verið tregt til að sýna merki um bata
í samanburði við Bandaríkin.
Erfitt er að spá með vissu um hvar
tækifæri næsta árs liggja. Flestir sér-
fræðingar virðast sammála um að
evrópsk hlutabréf muni skila betri
ávöxtun en bandarísk. Þessi skoðun
er rökstudd með nokkrum atriðum.
Evrópska hagkerfið virðist vera á upp-
hafsstigum uppsveiflu en Bandaríkin
eru lengra komin í sinni hagsveiflu.
Auk þess er Seðlabanki Bandaríkjanna
við það að hefja vaxtahækkunarferli
sitt á meðan evrópski seðlabankinn
mun að öllum líkindum halda vöxtum
lágum og halda áfram uppkaupum á
evrópskum skuldabréfum. Verðlagn-
ing er einnig hagstæðari í Evrópu, en
skýringin á því er sú að væntingar um
vöxt í hagnaði eru hærri fyrir evrópsk
fyrirtæki en bandarísk.
Helstu óvissuþættir næsta árs eru
tengdir peningastefnu seðlabanka
beggja vegna Atlantshafsins og lakari
hagvaxtarhorfum í Kína. Þá þurfa
íslenskir fjárfestar að hafa gjald-
eyrishreyfingar sérstaklega í huga þar
sem töluverðar sveiflur geta orðið á
íslensku krónunni gagnvart öðrum
myntum ef fjármagnshöftum verður
aflétt.
Horfur á
erlendum
hlutabréfa-
mörkuðum
Flestir sérfræðingar
virðast sammála um
að evrópsk hlutabréf muni
skila betri ávöxtun en
bandarísk.
Markaðir
Jóhann Gísli
Jóhannesson
sjóðsstjóri hjá
GAMMA
Nú er sá skemmtilegi árstími fram
undan þegar margir fara að huga að
skemmtilegum áramótaheitum.
Hér koma spurningar sem þú getur
snúið upp í frábær áramótaheit.
Myndi ég ráða mig í starfið mitt,
byggt á þeirri frammistöðu sem ég
hef verið að sýna?
Sama hvort þú ert fyrirtækiseig-
andi, stjórnandi eða almennur
starfsmaður þá skiptir frammi-
staða þín í starfi miklu máli.
Leggðu meira upp úr skilvirkni
og því að ná árangri en bara því
að vera mjög upptekinn eða
vinna sem lengsta vinnudaga.
Virði og framleiðni skiptir miklu máli.
Ert þú að skapa virði með verkefnum
þínum eða er kominn tími á að endur-
skoða verkefni og vinnubrögð?
Sýndu ávallt frammistöðu sem
myndi tryggja þér starfið þitt væri það
laust til umsóknar.
Tel ég að ég sé orðinn betri starfs-
maður en fyrir ári?
Tímarnir breytast hratt og allt er í
mikilli þróun.
Hversu vel fylgist þú með nýjustu
rannsóknum, tækniþróun og vinnu-
brögðum í þínu fagi? Fórstu á ein-
hverja ráðstefnu eða námskeið?
Nýttir þú þér markþjálfun? Hvað
last þú margar greinar eða bækur
á árinu sem tengjast þínu fagi?
Þú þarft að hugsa um eigin þróun. Ef
þú ert ekki að þróa þig áfram og með
umhverfinu sem þú starfar í þá ert þú
að dragast aftur úr.
Er ég vinnufélaginn sem fær alla
til að gleðjast þegar ég mæti – eða
þegar ég mæti ekki?
Eitt er að ná góðum árangri í starfi
sínu en það hvernig vinnufélagi við
erum skiptir líka mjög miklu máli,
alveg sama hvaða stöðu við gegnum.
Þegar stjórnendur meta sitt starfs-
fólk þá horfa þeir ekki síður til þess
hvað hver og einn einstaklingur er að
gera til að efla heildina. Ert þú tilbú-
inn til að aðstoða samstarfsfólk þitt?
Ert þú með jákvæð viðhorf og lausna-
miðaða hugsun? Deilir þú þekkingu
og upplýsingum með samstarfsfólki
þínu? Sýnir þú samstarfsfólki þínu
áhuga og umhyggju?
Flest verjum við um það bil 50% af
vökutíma okkar á hverjum sólarhring
í vinnunni og jafnvel meiri tíma með
vinnufélögum en fjölskyldu. Veldu
viðhorf þín vel. Veldu að vera góður
vinnufélagi.
Góðar spurningar – fyrir frábær áramótaheit
Herdís Pála
Pálsdóttir
framkvæmdastjóri
Hin hliðin
1 6 . d e s e m b e r 2 0 1 5 m I Ð V I K U d A G U r10 Markaðurinn