Fréttablaðið - 13.02.2020, Blaðsíða 17

Stykkishólmur Reykjavík Stórhöfði
Ársmeðalhiti °C 4,0 4,8 5,2
Mesti ársmeðalhiti °C 5,5 6,1 6,3
Minnsti ársmeðalhiti °C 2,3 2,8 3,7
Staðalfrávik °C 0,70 0,66 0,56
Hallatala: hlýnun á ári °C 0,0057 0,0036 0,0025
Hlýnun á 100 árum °C 0,57 0,36 0,25
7°C
6
5
4
3
2
1
19
20
19
32
19
44
19
56
19
68
19
80
19
92
20
04
19
23
19
35
19
47
19
59
19
71
19
83
19
95
20
07
19
26
19
38
19
50
19
62
19
74
19
86
19
98
20
10
20
16
19
29
19
41
19
53
19
65
19
77
19
89
20
01
20
13
20
19
n Stórhöfði n Reykjavík n Stykkishólmur
✿ Ársmeðalhiti
✿ Ársmeðalhiti í 100 ár
Flest syngjum við til að gleðj-ast yfir sigrum eða glíma við sorgina. Ást okkar á söng er
auðvitað mismikil en margir finna
áþreifanlega fyrir bættri líðan af
söng og sönggleði. Söngur virðist
leysa úr læðingi sams konar horm-
ón og hreyfing og þarf ekki að deila
um að hann hefur góð áhrif á innri
líðan. Þetta þekkja þeir vel sem
stunda t.d. kórsöng og þeir eru ófáir
hér á landi. Því þarf ekki að hafa
mörg orð um þá vellíðan sem kór-
söngvarar finna jafnvel eftir langa
og stranga kóræfingu og þrátt fyrir
að hún fylgi í kjölfar langs vinnu-
dags. Söngur er ekki eitthvað sem
aðeins birtist okkur á tyllidögum
eða við útfarir eða á sviðum söng-
leikhúsa. Hann er mörgum daglegt
brauð og dagleg sáluhjálp.
Nú vill einmitt svo til að ég hef
í starfi mínu sem söngkennari og
skólastjóri Söngskóla Sigurðar
Demetz orðið var við að talsverður
fjöldi nemenda sem til okkar sækir
hefur orð á vanlíðan á borð við
kvíða og þunglyndi. Oft er um að
ræða af leiðingar samfélagslegra
þátta: Eineltis, ofneyslu áfengis eða
lyfja, einmanaleika eða álags í skóla
eða starfi. Við sem störfum við skól-
ann höfum öll upplifað jákvæðar
breytingar hjá þessum nemendum
og raunar höfum við gert könnun
á meðal þeirra sem sýndi að líðan
þeirra eftir söngtíma var betri og
sjálfsöryggi þeirra og sjálfsmynd
breyttist til hins betra eftir söng- og
raunar leiklistartíma sem er hluti af
náminu hjá okkur.
Áhrif söngs á heilsufar virðast
ekki hafa verið mikið rannsökuð
en þó hefur það gerst nú á 21. öld-
inni að áhugi á þeim hefur aukist.
Það kemur ekki söng- og tónlistar-
kennurum á óvart. Rannsóknir
á tónlistarnámi hafa leitt í ljós
að námsgeta eykst almennt við
ástundun þess. Ýmsar uppgötvanir
hafa verið gerðar á síðustu árum
á sviði listnáms og í haust kom út
skýrsla hjá Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnuninni (WHO) um áhrif lista
á heilsufar fólks. Niðurstaðan var
afgerandi: Listræn þátttaka á borð
við dans, söng, safnaheimsóknir og
tónleikasókn bætir við víddum í lífi
fólks sem bæta líkamlega sem and-
lega heilsu.
Núna í janúar sótti ég ráðstefnu
í Bretlandi þar sem fjallað var um
skýrsluna en aðalviðfangsefnið
var söngur og andleg heilsa. Ég var
svo lánsamur að vera meðal fyrstu
umsækjenda um þátttöku en
slegist var um síðustu sætin löngu
áður en umsóknarfrestur rann út.
Ráðstefnugestir voru allir frá Bret-
landseyjum nema ég en þar mátti
finna á sjötta tug fulltrúa sem voru
þátttakendur í mjög mismunandi
verkefnum. Verkefnin áttu samt öll
sameiginlegt að nýta söng sem með-
ferðarúrræði, hvort sem um var að
ræða vinnu í fangelsum, vinnu með
ungu fólki með andleg vandamál og
vinnu með eldri borgurum, svo að
dæmi séu tekin.
Afstaða ráðstefnugesta var ein-
dregið á sömu lund. Rannsaka
þyrfti störf þeirra sem nýta sér
söng til að bæta líðan skjólstæðinga
sinna og auka þekkingu á þeim
gæðum sem raunverulega fylgja því
að syngja.
Niðurstöður WHO eru afgerandi
og hvatningarorð stofnunarinnar
afdráttarlaus. Sjálfur annast ég
rekstur söngskóla sem engan veginn
annar eftirspurn en ég er sannfærð-
ur um að margir sem sótt hafa nám í
skólanum hafa bætt lífsgæði sín svo
að það fylgir þeim um aldur og ævi.
Ég vona að einnig framvegis geti
skólinn veitt nemendum slík aukin
lífsgæði og sömuleiðis áheyrendum
þeirra en um árabil hefur ríkt frost
í fjárveitingum til tónlistarnáms,
þrátt fyrir að þörfin og eftirsóknin
aukist stöðugt.
Heilsueflandi söngnám
Veðurstofa Íslands var stofnuð 1. janúar 1920 og er því 100 ára í ár. Af því tilefni er rétt að
líta yfir farinn veg og þróun veður-
fars á Íslandi í eina öld. Oft er sagt að
það þurfi að kanna fortíðina til þess
að gera sér grein fyrir því sem fram-
tíðin kann að bera í skauti sér. Hita-
stig er sá þáttur í veðurfari sem mest
er rætt um á þessum tímamótum.
Þessi grein fjallar um þróun hitastigs
í eina öld í höfuðstaðnum Reykjavík
auk Stykkishólms og Stórhöfða sem
eiga sér lengsta sögu samfelldra
hitamælinga á Íslandi. Þá er hugað
að því hvað gerist ef þróunin verður
óbreytt næstu 100 árin.
Til þess að setja breytingar á hita-
stigi í samhengi eru hér nokkrar
staðreyndir um breytingar á hita-
stigi jarðarinnar í tíma og rúmi.
Mesti mældur hiti á Íslandi, 30,5°C,
er talinn hafa mælst fyrir 80 árum
22. júní 1939 á Teigarhorni en sá
lægsti mældist 21. janúar 1918
á Grímsstöðum og Möðrudal á
Fjöllum -38°C. Mismunurinn er
68,5°C. Á liðnu ári mældist hæsti
hiti í Reykjavík 21,1°C en sá lægsti
-12,1°C. Mismunurinn er 33,2°C.
Mesti hiti sem hefur mælst á landi í
heiminum er 56,7°C mældur 10. júlí
Þróun hitastigs í eina öld
Gunnlaugur
H Jónsson
eðlisfræðingur
1913 í Furnace Creek í Californíu en
sá lægsti −89.2°C þann 21. júlí 1983 á
Suðurskautslandinu. Mismunurinn
er 145,9°C. Þeim mun víðar sem við
förum í tíma og rúmi þeim mun
meiri líkur eru á því að finna hita-
stig sem víkur langt frá meðalhita
jarðarinnar sem er nú talinn vera
um 15°C. Árið 1960 fyrir 60 árum,
samkvæmt bestu vitneskju þess
tíma, var meðalhiti jarðarinnar líka
talinn vera 15°C.
Meðfylgjandi taf la gefur tölu-
legar upplýsingar um ársmeðalhita
í 100 ár í Reykjavík, Stykkishólmi og
á Stórhöfða. Tölurnar eru fengnar
með úrvinnslu á upplýsingum af
vef Veðurstofunnar. Eins og við
er að búast er hlýjast á Stórhöfða
sem er syðst en kaldast í Stykkis-
hólmi sem er nyrst og munar 1,2°C.
Staðalfrávik í meðalhita eru 0,70°C
í Stykkishólmi, 0,66°C í Reykjavík
en aðeins 0,56°C á Stórhöfða, sem er
umlukinn hafi.
Meðfylgjandi mynd sýnir þróun
hitastigs á ofangreindum þrem
stöðum síðustu 100 árin. Á mynd-
inni má sjá mikla hlýnum fyrstu 14
árin frá 1919 til 1933. Eftir það stóð
hitinn nokkurn veginn í stað til árs-
ins 1960. Á þessu hlýja tímabili fór
ársmeðalhitinn á Stórhöfða fimm
sinnum yfir sex gráður. Eftir 1960
hefur hann aðeins þrisvar farið yfir
sex gráður á Stórhöfða og einu sinni
í 6,1°C í Reykjavík árið 2003 en það
var hlýjasta árið á 100 árum. Meðal-
hiti stöðvanna þriggja var 5,9°C það
ár. Næst hlýjasta árið var árið 1941
þegar hitinn var að meðaltali 5,8°C.
Það liðu því 62 ár það til meðalhit-
inn frá 1941 var sleginn um 0,1°C.
Eftir 1960 kólnaði og þrjátíu
ára tímabilið 1931 til 1960 var að
jafnaði 0,6°C hlýrra en tímabilið
1961 til 1990. Á þessu kuldatíma-
bili gengu jöklar á Íslandi fram og
á áttunda áratugnum voru mestu
hætturnar sem steðjuðu að mann-
kyninu taldar vera kjarnorkuógnin
og næsta ísöld. Eftir aldamótaárið
2000 hefur hlýnað aftur. Veður-
stofan hefur til skamms tíma notað
þetta kalda tímabil til samanburðar
við líðandi ár.
Nú telja margir að mesta ógnin
sem steðjar að jörðinni og mann-
kyni sé hlýnun jarðar. Í töf lunni
eru sýndar hallatölur fyrir bestu
línur sem falla að hitaferlum síðustu
100 ára. Hallatölurnar sýna árlega
hlýnun sem nemur þúsundustu
hlutum úr gráðu á ári. Á einni öld
nemur hlýnunin 0,25°C á Stór-
höfða, 0,36°C í Reykjavík og 0,57°C
í Stykkishólmi. Hlýnun á einni öld
er því minni en sem nemur sveiflu í
meðalárshita (staðaðalfrávik) þess-
ara stöðva. Haldi þessi þróun í veð-
urfari áfram óbreytt næstu 100 árin
til 2120 má vænta þess að meðalhiti
í Reykjavík fari úr 4,8°C og verði
5,4°±0,7°C árið 2120. Mannvirki
og malbik í stórborginni London
valda því að hiti er þar 2-3°C hærri
en í sveitunum í kring. Uppbygging
höfuðborgarsvæðisins og aukin
trjárækt mun líklega hækka vænt-
an hita í Reykjavík í framtíðinni
um allt að eina gráðu til viðbótar.
Stórhöfði er ekki líklegur til þess
að byggjast í framtíðinni og er því
einstakur staður á Íslandi til þess
að mæla langtímabreytingar á hita-
stigi enda með mælingar frá 1869.
Þær mælingar sýna að hlýnunin var
mun hraðari á tímabilinu 1869-1919
(0,71°C á öld) en á liðnum hundrað
árum eftir að koltvísýringur í and-
rúmsloftinu fór að aukast verulega.
P.S. Vil kvarta yfir því við Veður-
stofuna að meðalárshitatölur fyrir
tímabilið 1931-1948, sem var hlýtt
tímabil, eru ekki aðgengilegar eins
og áður. Taflan sem áður hófst árið
1931 hefst nú árið 1949 ?? sem var
óvenju kalt ár, það kaldasta á tíma-
bilinu 1922 til 1966! Hvaða rök eru
fyrir þessari breytingu?
Á þessu kuldatímabili gengu
jöklar á Íslandi fram og á átt-
unda áratugnum voru mestu
hætturnar sem steðjuðu að
mannkyninu taldar vera
kjarnorkuógnin og næsta
ísöld.
Þorsteinn Víglundsson skrifar í Fréttablaðið 4. febrúar sl. um brotthvarf Breta úr Evrópu-
sambandinu og þykir það vont.
Tveir látnir Bretar eru kallaðir til
vitnis í greinni. Báðir voru stríðs-
herrar. Annar ferðaðist víða um
lönd til að drepa fólk þúsundum
saman, meðal annars í dansk-
íslenska ríkinu. Hinn lagði drjúgt
af mörkum til að taka milljónir
manna af lífi rúmri öld síðar. Allt
var það gert til að þjóna meintum
hagsmunum ríkisins sem þeir unnu
fyrir.
Þessir herrar eru frelsishetjur í
boðskap greinarhöfundar. Það er
sérkennileg nafngift og ber vott
um að höfundur hafi af lífi og sál
gengið inn í menningarheim þeirra
ríkja sem mestu hafa ráðið í Evrópu
öldum saman og ráða flestu innan
Evrópusambandsins núna. Lengur
en Evrópubúar hafa kunnað að lesa
og skrifa hafa stjórnendur í Evrópu
haft það fyrir stafni að bítast um
völd og áhrif og finna landamær-
um nýja og betri staði. Við þá iðju
hefur f lestu mátt fórna, ekki síst
fólki sem fátt hafði til saka unnið.
Því var slátrað þúsundum saman,
og í milljónatali þegar komið var
fram á 20. öld. Þeir sem sigruðu
hverju sinni hlutu að launum aukin
völd og meiri auð og þeir leiðréttu
landamæri til samræmis við eigin
meintu þarfir. Að auki urðu þeir
frelsishetjur í sinni heimasveit, að
minnsta kosti um hríð. Líkt og svo
margir Evrópubúar sér Þorsteinn
frelsishetjur þar sem þeir sem síður
eru innblásnir af Evrópuanda sjá
lakari menn. Það fer ekki á milli
mála hver raunveruleg heimasveit
Þorsteins er.
Í fyrrgreindri grein er talið upp
sitthvað sem flestum finnst fagurt
og gott og útskýrt að Bretar hafi
snúið við því baki með því að yfir-
gefa Evrópusambandið. Allt er það
úr lausu lofti gripið. Bretar fóru ekki
vegna þess að þeir höfðu gefist upp
á frelsi, mannréttindum, mannúð,
jöfnuði, lýðræði og samvinnu þjóða.
Um það eru engar vísbendingar.
Þeir fóru vegna þess að þeir töldu
sig vera að drukkna í sívaxandi flóði
af ónauðsynlegum og íþyngjandi
lögum og reglum og breskur verka-
lýður var að auki orðinn uppgefinn
á að búa við óþrjótandi uppsprettur
af ódýru erlendu vinnuafli.
Brotthlaup Breta úr Evrópusam-
bandinu snertir Íslendinga. Í fyrsta
lagi staðfestir aðdragandi þess að
sambandið gengur langt til að það
koma í veg fyrir að einhver hlaupist
á brott. Það kemur auðvitað engum
á óvart, þannig eru flest ríki og sér-
staklega stórveldi. Þótt Bretar hafi
á endanum sloppið út er margt sem
bendir til þess að ógjörningur sé
fyrir smærri ríki að sleppa. Í öðru
lagi hefur nú sjálfstæðum við-
skiptavinum Íslendinga á alþjóða-
vettvangi fjölgað um einn. Það gæti
reynst vel seinna meir.
Frelsishetjur Þorsteins og skilnaður Breta og Evrópusambandsins
Haraldur
Ólafsson
formaður
Heimssýnar
Gunnar
Guðbjörnsson
skólastjóri
Söngskóla
Sigurðar
Demetz
Bretar fóru ekki vegna þess
að þeir höfðu gefist upp
á frelsi, mannréttindum,
mannúð, jöfnuði, lýðræði og
samvinnu þjóða.
1 3 . F E B R Ú A R 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R16 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð