Læknablaðið - aug 2019, Qupperneq 9

LÆKNAblaðið 2019/105 317
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
doi.org/10.17992/lbl.2019.0708.238
Forhæfing, undirbúningur sjúklinga
fyrir liðskiptaaðgerðir
María
Sigurðardóttir
Sérfræðingur í svæfinga-
og gjörgæslulækningum á
Landspítala
Á síðastliðnum áratug hefur orðið mikil breyting
á ferli sjúklinga sem gangast undir aðgerðir á
Landspítala. Breytingarnar eru til komnar í kjölfar
framfara í skurð- og svæfingatækni en einnig vegna
niðurskurðar og skorts á skurðstofurými og legu-
plássum. Þannig hefur dagaðgerðum fjölgað veru-
lega og legutími sjúklinga sem þarfnast innlagnar
styst. Þrátt fyrir það hefur bið sjúklinga eftir vissum
tegundum aðgerða lengst.
Í eldra ferlinu fóru sjúklingar í þörf á liðskipta-
aðgerð á biðlista til aðgerðar eftir að ákvörðun hafði
verið tekin um aðgerð af bæklunarlækni á göngu-
deild. Eftir að biðinni lauk komu sjúklingarnir síðan
á innskriftarmiðstöð til mats hjá svæfingalækni um
það bil viku fyrir aðgerð, og mættu svo á sjúkrahúsið
að morgni aðgerðardags. Eftirlit eftir aðgerðina á sér
svo stað á göngudeild.
Fram til þessa hefur biðtíminn frá því að aðgerð
er ákveðin að jafnaði ekki verið notaður á virkan hátt
til að undirbúa sjúkling fyrir aðgerð. Reglulega kem-
ur fyrir að fresta þurfi aðgerðum sjúklinga þegar í
ljós kemur að bæta þarf ástand og meðferð sjúklinga
fyrir aðgerð. Þetta getur sett skipulag skurðaðgerða
úr skorðum, sem er hvorki æskilegt fyrir sjúkling-
ana né sjúkrahúsið. Með breyttum ferlum sjúklinga
þar sem lögð er áhersla á að vera á sjúkrahúsi sé sem
styst er þörf á nýrri nálgun varðandi undirbúning
sjúklinga fyrir aðgerð. Nauðsynlegt er að tengja bet-
ur starfsemi og upplýsingaflæði milli heilsugæslu og
sjúkrahúss til að framkalla heildræna nálgun í með-
ferð og eftirliti með sjúklingum.
Á seinustu árum hafa rannsóknir einnig sýnt
mikilvægi forhæfingar, það er undirbúnings fyrir
aðgerð til að bæta árangur hennar, minnka líkur á
fylgikvillum og stytta legutíma1. Því er augljóst að
best væri að nýta biðtímann til að undirbúa sjúk-
linga fyrir aðgerðina. Á þeim tíma eru sjúklingarnir
oft mjög móttækilegir fyrir ráðleggingum um leiðir
til að bæta líkamlegt ástand sitt og breyta lífsstíl svo
aðgerðin sem þeir bíða eftir heppnist sem best.
Af þessum ástæðum hafa Landspítali og
Heilsugæslan (HH, HSU, HSS, HVE, HVEST) hafið
samvinnu um undirbúning sjúklinga fyrir liðskipta-
aðgerðir, þar sem markmiðið er að greina og með-
höndla þekkta áhættuþætti tímanlega til að bæta
heilsufar sjúklinga fyrir aðgerð og minnka líkur á
fylgikvillum, í þeirri von að bæta útkomu aðgerðar-
innar. Eftir tilvísun frá heilsugæslulækni á göngu-
deild bæklunarlækna á Landspítala fer fram upp-
hafsskimun fyrir áhættuþáttum um leið og aðgerð
er ákveðin. Á meðan leiðir Heilsugæslan meðferð
áhættuþáttanna, í samvinnu við Landspítala þar
sem það á við. Aðkoma Heilsugæslunnar er gríðar-
lega mikilvæg því fjölmargir einstaklingar sem
koma til aðgerðar hafa marga langvinna sjúkdóma
og flókna sjúkdómsmynd, sem Heilsugæslan hefur
besta yfirsýn yfir og er best í stakk búin að samræma
vinnu annarra aðila innan heilbrigðiskerfisins.
Þeir áhættuþættir sem áhersla verður lögð á í
upphafi eru blóðskortur, sykursýki, vannæring, of-
þyngd og reykingar. 2-5
Með því að bæta þekkta áhættuþætti í aðdraganda
aðgerðar vonumst við til að bæta útkomu aðgerðar-
innar með fækkun fylgikvilla eins og sárasýkinga,
sára gliðnunar, blæðinga, liðlosunar, liðsýkinga og
annarra fylgikvilla legunnar á borð við blóðtappa
og lungnareks.
Til að meta árangur af þessu breytta ferli sjúk-
linga hafa samstarfsaðilar, að fengnum nauðsynleg-
um leyfum, sett þetta upp sem rannsóknarverkefni
þar sem sjúklingum verður fylgt eftir í endurkomu
Landspítala sex vikum og svo aftur tveimur árum
eftir aðgerð. Blóðprufum, líkamsþyngdarstuðli,
hreyf ingu, næringarástandi og reykingastoppi verð-
ur fylgt eftir.
Þetta er í fyrsta sinn sem samstarf milli Landspít-
ala og Heilsugæslunnar er skipulagt með þessum
hætti. Það er von okkar að slík samvinna við undir-
búning sjúklinga til aðgerðar leiði í ljós styrk þessa
fyrirkomulags og skili sjúklingum bættri heilsu,
öruggara aðgerðarferli og bættri útkomu eftir að-
gerðina. Ef sú verður raunin gæti verkefnið orðið
fyrirmynd um nálgun heilbrigðiskerfisins við með-
ferð annarra sjúkdóma og undirbúning annarra að-
gerða.
Heimildir
1. Venetia Wynter-Blyth, Krishna Moorthy. Prehabilitation: preparing
patients for surgery. BMJ 2017;358:j3702 doi:10.1136/bmj.j3702
2. Baron DM et al. Preoperative anaemia is associated with poor
clinical outcome in non-cardiac surgery patients. Br J Anaesth. 2014
Sep;113(3):416-23. doi: 10.1093/bja/aeu098. Epub 2014 May 14
3. NIH Classification of Overweight and Obesity by BMI, Waist
Circumference, and Associated Disease Risks
4. Anne LÜBBEKE et al. Body mass and weight thresholds for increased
prosthetic joint infection rates after primary total joint arthroplasty.
Acta Orthopaedica 2016; 87 (2): 132–8
5. Ann M. Møller et al. Effect of smoking on early complications after
elective orthopaedic surgery. J Bone Joint Surg [Br] 2003;85-B:178-81.
Prehabilitation of patients for
arthroplastic surgery. A new
patient pathway
María Sigurðardóttir MD,
Department of Anaesthesiology
and Critical Care, Landspitali
University Hospital