Læknablaðið - aug. 2019, Side 23

LÆKNAblaðið 2019/105 331
Y F I R L I T S G R E I N
Rannsóknir á áhrifum asbests á heilsufar Íslendinga
Árið 1988 skrifuðu Vilhjálmur Rafnsson og samstarfsfólk grein
í Scandinavian Journal of Work and Envoronmental Health.44 Greinin
fjallaði um íslenska vélstjóra sem útskrifast höfðu úr skóla á ár-
unum 1936 til 1955 og dánarorsakir þeirra og dánartíðni saman-
borið við aðra Íslendinga. Rannsóknin byggði á gögnum Íslensku
krabbameinsskrárinnar frá 1955 til 1982. Stuðst var við dánar-
meinaskrá Hagstofu Íslands til að kanna dánarorsakir á árunum
1951 til 1982. Dánartíðni var hærri hjá vélstjórum en hjá almennu
þýði. Krabbamein í barka, berkjum og lungum höfðu hærri dánar-
tíðni hjá vélstjórum en í almennu þýði. Hvorki tíðni þessara né
annara krabbameina var hærri hjá vélstjórum. Reykingar voru
minni hjá vélstjórunum en hjá almennu þýði. Þær ályktanir voru
dregnar að atvinnutengdir þættir eins og asbestútsetning gætu átt
þátt í hærri dánartíði af völdum lungnakrabbameina.
Árið 2016 birtist í tímaritinu Journal of Occupational Medicine
and Toxicology grein eftir Kristin Tómasson og félaga um faralds-
fræði illkynja miðþekjuæxla á Íslandi.18 Um var að ræða rannsókn
sem byggði á gögnum Íslensku krabbameinsskrárinnar sem hefur
verið til frá 1955. Hún skráir ekki tengsl við útsetningu við efni
eins og asbest. Stuðst var við dánarmeinaskrá Hagstofu Íslands
til að kanna dánarorsakir. Hægt var að meta dánartíðni af völd-
um miðþekjuæxlis á tímabilinu 1996 til 2014. Til að meta nýgengi
miðþekjuæxla var nefnarinn sem notaður var fjöldi tilfella á 10
ára tímabili 1965–1974, 1975–1984, 1985–1994, 1995–2004, og 2005–
2014, með samsvarandi mannfjöldatölum 15 ára og eldri sem voru
fengnar frá Hagstofu Íslands. Tíu ára tíðnitölurnar voru bornar
saman við fyrsta tímabilið 1965–1974, og reiknuð út hlutfallsleg
áhætta (RR), og 95 % öryggismörk (CI). Á sama hátt voru dánartöl-
ur áætlaðar í átta ára og tíu ára tímabilum 1996-2004 og 2005-2014. Í
töflu II sést fjöldi tilfella af illkynja miðþekjuæxlum, tíu ára árlegt
nýgengi og 95% öryggismörk fyrir karla og konur. Hjá körlum var
stöðug aukning í nýgengi yfir þessi 50 ár sem skoðuð voru en hjá
konum voru tölurnar lágar og og ekki augljós aukning. Í töflu III
sést aldursdreifing tilfella af illkynja miðþekjuæxlum etir kyni og
sést að flestir voru í aldurshópnum 70 til 79 ára. Í töflu IV er sýnd-
ur fjöldi tilfella í 10 ára tímabilum frá 1965 til 2014 og hlutfallsleg
áhætta þar sem fyrsta tíu ára tímabilið 1965 til 1974 var viðmiðun.
Hjá körlum jókst áhættuhlutfall marktækt með tímanum en ekki
eins augljóslega hjá konum þótt áhættan ykist með árunum en
var ekki tölfræðilega marktæk. Dánartíðni jókst ekki marktækt á
18 ára tímabilinu sem skoðað var. Nýgengi miðþekjuæxla á síð-
asta tíu ára tímabili rannsóknarinnar var há og er í samræmi við
háar nýgengitölur annarra landa í heiminum. Einungis Ástralía,
Stóra-Bretland, Belgía og Holland voru með hærri tölur. Þetta er
athyglivert í ljósi þess að það eru engar asbestnámur á Íslandi og
það hefur heldur ekki verið asbestframleiðsla á Íslandi. Hins vegar
var notkun mikil eins og innflutningstölurnar sýna. Í skýrslu um
sjúkdómsbyrði vegna asbests í Evrópulöndum var aldursstöðluð
dánartíðni af völdum illkynja miðþekjuæxlis hæst á Íslandi, eða
25 á milljón íbúa eins og sjá má í töflu V45. Það er svipuð tala eins
og sást í rannsókn Kristins og félaga eða 22,2 tilfelli á milljón íbúa.
Ekki eru til upplýsingar um tengsl asbests við önnur krabbamein
á Íslandi. Lungnakrabbamein er mun algengara en miðþekjuæxli
en erfitt að meta tengsl þess við asbest og einnig eru reykingar
truflandi þáttur. Ef notast er við líkön sem gerð hafa verið til að
meta tengsl asbests við lungnakrabbamein má áætla að 6,6 til 9,3%
lungnakrabbameina á Íslandi tengist asbestútsetningu.
Ekki er til nein vísindagrein um miðþekjuæxli í fleiðru á Ís-
landi en í fylgiriti Læknablaðsins birtist útdráttur um frumkomin
fleiðruæxli á Íslandi á tímabilinu 1985 til 2016.46 Þar kom fram að
Mynd 5. Tölvusneiðmynd af brjóstkassa sýnir umlykjandi óreglulega mjúkvefja-
þykknun á brjóstveggs- og miðmætisfleiðru dæmigert fyrir miðþekjuæxli.
Tafla II. Fjöldi illkynja miðþekjuæxla á tíu ára tímabilum flokkað eftir kyni ásamt árlegu nýgengi á milljón íbúa og 95% öryggisbili (ÖB).
1965-1974 1975-1984 1985-1994 1995-2004 2005-2014
Karlar Fjöldi tilfella 1 4 9 19 27
Nýgengi á milljón íbúa 1,4 4,8 9,4 17,6 21,4
95% ÖB 0,1-7,1 1,5-11,6 4,6-17,2 10,9-26,9 14,4-30,7
Konur Fjöldi tilfella 2 0 3 4 7
Nýgengi á milljón íbúa 2,9 - 3,1 3,7 5,6
95% ÖB 0,5-9,6 - 0,8-8,5 1,2-8,8 2,4-11,0
Tafla III. Fjöldi tilfella og andláta vegna illkynja miðþekjuæxlis eftir aldursflokkum
og kyni.
<50 50-59 60-69 70-79 >80 Samtals
Karlar Tilfelli 3 8 16 20 13 60
Konur Tilfelli 2 1 4 5 4 16
Karlar Andlát 1 5 7 18 11 42
Konur Andlát 0 0 4 4 2 10