Læknablaðið - feb. 2019, Blaðsíða 9

LÆKNAblaðið 2019/105 61
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Hulda Hjartardóttir
yfirlæknir fæðingateymis
Landspítala
huldahj@simnet.is
Nú í byrjun þessa árs voru liðin 70 ár frá því að
fæðingadeild Landspítalans fékk sitt eigið húsnæði.
Undir þessu nafni var deildin þekkt þar til árið 1976
þegar A álman bættist við og fékk þá deildin heitið
kvennadeild Landspítala. Á kvennadeildinni fæðast
nú 75% allra barna á landinu og nær allar aðgerðir
vegna krabbameina í kvenlíffærum fara þar fram
auk stórs hluta annarra aðgerða vegna sjúkdóma í
kvenlíffærum, fósturláta og þungunarrofa. Að auki
fer þar fram mikil göngudeildarstarfsemi, fóstur-
greining og erfðaráðgjöf.
Það er gaman að geta sagt frá góðum árangri á
deildinni og ber þar einna hæst að Íslendingar hafa
verið í fararbroddi hvað varðar lága tíðni burðar-
málsdauða árum saman. Þessi tíðni var 7,4 árin 1992-
1996 en er nú aðeins 3,3 dauðsföll á hver 1000 lifandi
fædd börn árin 2012-2016. Við erum þar skrefi framar
en hinar Norðurlandaþjóðirnar en Finnar koma næst
okkur með tíðnina 3,9/1000. Nýgengi fósturköfnunar
hefur einnig lækkað á undanförnum árum. Bætt út-
koma nýbura er þeim mun markverðari þegar tíðni
keisaraskurða er skoðuð en hún hefur ekki breyst
síðastliðin 20 ár og haldist um 17% sem er nálægt
þeim 15% sem WHO metur að sé eðlileg tíðni. Þetta
er á sama tíma og aldur fæðandi kvenna og þyngd
hafa hækkað sem hvoru tveggja hefur sýnt sig að
auka hættu á keisaraskurðum og verri útkomu ný-
bura.
Hverju ber að þakka þennan góða árangur? Ein
augljós skýring er að fósturgreining veitir upplýs-
ingar um meðfædd vandamál hjá fóstrum sem hægt
er að bregðast við og bjóða þungunarrof í tilviki ban-
vænna galla eða undirbúa meðferð veikra nýbura á
sem bestan hátt. En þetta er ekki eina skýringin. Hér
á landi er fólk almennt vel upplýst og hefur góðan
aðgang að heilbrigðisþjónustu. Starfsfólkið er vel
menntað og víðsýnt og það er góð samvinna við
heilsugæslu sem sinnir stórum hluta mæðraverndar.
Stjórnendur hafa verið framsýnir og metnaðarfullir
og lagt mikla áherslu á sannreynd vinnubrögð og
er þar Gæðahandbók kvennadeildar í fremstu röð
á Landspítala með um 350 útgefin skjöl. Þverfag-
leg teymisvinna liggur að baki verklagsreglum og
tryggir stöðuga notkun þeirra.
Mikil samvinna er með barnalæknum og starfs-
fólki vökudeildar að ógleymdum svæfingalæknum
og starfsfólki skurðstofu. Reglulega er fylgst með ár-
angri og eru virkir árangursmælar meðal annars á
fæðingarvaktinni þar sem hægt er að sjá tíðni ýmissa
útkoma og inngripa í fæðingar. Nýtt kerfi miðlægrar
vöktunar á fósturhjartslætti, ný rafræn mæðraskrá,
námskeið fyrir starfsfólk til að þjálfa viðbrögð í
bráðaaðstæðum eru allt liðir í því að tryggja öryggi
fæðandi kvenna. Atvikaskráning þykir sjálfsögð og
reynt er að stuðla að öryggismenningu á ýmsan hátt
með fundum og stuðningi við starfsfólk.
Á sama hátt fer fram mikið öryggis- og umbóta-
starf á kvenlækningadeildum þar sem unnir hafa
verið 5 heildstæðir meðferðarferlar á undanförnu
ári. Hafði Landspítali einsett sér að vinna 5 slíka ferla
á árinu og er þetta því geysilega góður árangur hjá
þessari einu deild. Nú um áramótin hófst viðamikil
samtímaskráning á krabbameinum í legi, leghálsi og
eggjastokkum þar sem skráð verður greining, að-
gerð, önnur meðferð og eftirfylgd. Á þetta eftir að
veita mikilvægar upplýsingar um árangur meðferð-
ar þessara algengustu krabbameina í kvenlíffærum.
Mikil breyting hefur orðið á legutíma bæði
sængurkvenna og eftir aðgerðir á kvenlíffærum. Ein
til tvær vikur var algengur legutími á deildinni hér
áður á fjórum legudeildum. Snemmútskriftir eru nú
orðnar reglan og flestar konur útskrifast á öðrum
til þriðja sólarhring eftir keisaraskurði eða legnám,
aðrar dvelja þaðan af skemur og legudeildunum
hefur fækkað í tvær. Þannig hefur húsnæði kvenna-
deildarinnar verið endurskipulagt aftur og aftur og
reynt að hýsa þá starfsemi sem þar fer fram. Það er
þó að mörgu leyti ófullnægjandi, þröngt og óhentugt
og stendur það starfseminni talsvert fyrir þrifum.
Því miður er enn ríkjandi nokkur óvissa með fram-
tíðarhúsnæði deildarinnar og ekki fyrirsjáanlegt að
fæðingaþjónustan fái pláss á nýja spítalanum. Það
væri óskandi að eftir áratug verði fæðandi konur og
konur sem þurfa aðgerðir á kvenlíffærum auk þeirra
sem starfa við að veita þeim þjónustu betur sett með
húsnæði og aðbúnað. Við kvíðum þó ekki framtíð-
inni hvað mannauð varðar því við erum svo lánsöm
að á kvennadeildinni vinnur samhentur hópur og
það hefur yfirleitt verið auðsótt að fá hæft fólk til
starfa. Starfsánægja er með því besta sem gerist á
Landspítala og við vonum að okkur takist að bæta
enn starfsumhverfið og stefnum á að halda áfram að
bæta heilsufar kvenna og nýbura.
Kvennadeild Landspítala 70 ára
doi.org/10.17992/lbl.2019.02.214
70th Anniversary
of the Department
of Obstetrics and
Gynaecology at
Landspitali
Hulda Hjartardóttir, MD,
FRCOG, Clinical Director of
Obstetrics, Landspitali University
Hospital