Hugur og hönd - 01.06.1988, Blaðsíða 7

Amma Theó
Flestir einstaklingar, sem komnir eru yf-
ir miðjan aldur eiga þær minningar um
gamalt fólk bernsku sinnar, að því hafi
aldrei fallið verk úr hendi. Þessu fólki
var vinnusemi í blóð borin og helst að
sinna tvennu í einu, ef mögulegt var.
Amma mín Theodóra var þar engin und-
antekning þó segja megi að hennar hlut-
skipti hafi á engan hátt verið sambærilegt
við líf alþýðukvenna fyrri tíma.
Þegar ég kynnist ömmu Theó (en svo
var hún kölluð af barnabörnunum) fyrst
að ráði á hún heimili með foreldrum
mínum árin 1940—1942. Síðar dvaldist
hún hjá þeim flest sumur í sumarbústað
austur í Ölvesi. Þessi tvö ár sátum við oft
að spjalli, ég var spurull krakki og forvit-
inn, og sagði hún mér ýmislegt frá
bernskudögum sínum. Hún var yngst
fimmtán barna hjónanna Katrínar Ólafs-
dóttur úr Flatey og sr. Guðmundar Ein-
arssonar úr Skáleyjum. Þegar hún fædd-
ist 1. júlí 1863 voru aðeins tvö systkini
hennar á lífi, Ásthildur sex ára og Ólafur
á öðru ári. Hún hlaut nafnið Þeodóra
(guðsgjöf) Friðrika, og sagði hún mér að
faðir sinn hafi ávallt notað þ-hljóðið þeg-
ar hann tók sér nafnið í munn. Frá sex
ára aldri ólst hún upp að Breiðabólstað á
Skógarströnd, sem þá þótti vildisjörð.
Oft lýsti hún fyrir mér útsýni þaðan og
landslagi, sagði mér örnefni og setti þá
fornöfn með, t.d. hún Svínafossá, hann
Háskerðingur. Hún sagði mér frá eyjum
og eyjanytjum, skógi og skepnum og un-
aði þess að ríða vökrum hesti. Þegar talið
barst að hrossum og hlaupum við þau
kom blik í augu henni og lýsingar hennar
urðu svo lifandi, að ég á í hugskoti mínu
mynd af stelpukrakka (orð ömmu) ríð-
andi hart, berbakt, jafnvel við einteym-
ing, yfir móa og mýrarsund, hár og
svunta flaksandi. (Sjá þuluna: Ríðum,
ríðum til Logalanda... og minningaþátt-
inn Sveitaveislur í Ritsafni.)
Ekki mun þetta hafa verið maddömu
Katrínu að skapi, né þótt sæma prófasts-
dóttur, en þá þegar hafði hún þor til að
fara að einhverju eigin leiðir og mun sr.
Guðmundur hafa haft gaman af (sjá for-
mála Sig. Nordals að Ritsafni). Iðulega
fylgdi hún föður sínum í húsvitjanir og
kynntist þá bágum kjörum almennings.
Heimilið að Breiðabólstað var talið
mikið menningarheimili, auður í garði,
góður viðurgerningur húsbænda og hjúa
og vel hlúð að gestum og gangandi. Öll
systkinin höfðu ríka samúð með lítil-
magnanum og var það hvorutveggja eðl-
islæg hjartahlýja og áhrif frá uppeldi.
Það á svo margur maður bágt
mig hefur furðað tíðum
hvað þeir gátu grátið lágt
í gaddi og krapahríðum.
Eg á mér líka mynd af baðstofu og hjóna-
húsi á Breiðabólstað og lífinu innanbæj-
ar. Þar kepptist hver við sitt, húsbændur,
börn og hjú. Amma hafði það eftir móð-
ur sinni, að aldrei mætti fara frá hálf-
loknum prjóni, því þá kæmist Skrattinn
og árar hans í verkið og rugluðu lykkjun-
um. (Mér dettur þetta í hug í hvert sinn
sem ég legg frá mér prjóna.) Ásthildur
eldri systirin beygði sig ljúf undir aga
móður sinnar, sat við hannyrðir, en
amma las fyrir fólkið eða lærði, ásamt
Ólafi, hjá föður sínum. Sagt var að hann
hafi haft gaman af að kenna þessari dótt-
ur sinni ýmis fræði, m.a. undirstöðu í
latínu. En amma brást ekki móður sinni
að heldur. Hún nam það innanstokks,
sem kallaðar voru kvenlegar dyggðir,
prjón og hekl, saum og margslunginn
listsaum og drakk í sig um leið hvers
kyns frásagnir, ljóð og þjóðlegan fróð-
leik. Þó var henni frelsið utanbæjar alltaf
kærara, eins og þetta vísubrot gefur til
kynna:
Ég þráði að leika lausu við
sem lamb um græna haga.
Oft sagðist hún hafa vorkennt Ásthildi
systur sinni, sem sat öllum stundum
hlýðin inni á palli við hannyrðir. — Mér
er nær að halda, að frelsið, sem amma
naut í bernsku, hafi opnað augu hennar
fyrir furðum náttúrunnar og fegurð, sem
leynist í sérkennilegum og litríkum
steinum. Hún varð á efri árum mikill
steinasafnari og sá margvíslegar myndir,
menn, tröll og skepnur í steinum og
klettum.
Gaman var að koma inn til ömmu og
gramsa í pjötlupokum og garnkössum,
perlu- og töluboxum og öskjum, sem
höfðu að geyma alls konar hluti og lá
engan veginn í augum uppi notagildi
þeirra. Þarna voru lærisbein úr dilk,
fuglsbein, vírar, steinvölur og fleira.
Ekki var það vinsælt af hennar hálfu, en
þegar hún var sjálf að dunda við þessar
gersemar sínar, sá maður sér leik á borði
uns hún rankaði við sér og sagði: ,,Æ
hana láttu þetta nú vera og hættu þessu
tæti,“ og varð ég þá misfljót að kippa til
mín höndunum. — Amma Theó var
föndrari af guðsnáð. Flestum hlutum
ónýtum velti hún í höndum sér, hallaði
undir flatt eins og hún væri að gaum-
gæfa, hvort ekki mætti nú nýta þá til ein-
hvers gagns eða gamans. Lærleggsbein
voru notuð sem stoð undir blýanta,
fuglsbein söguð í sundur, tekinn úr þeim
bútur og þar með var komið nálhús,
steinar gátu orðið fyrirtaks kertastjakar
eða öskubakkar. Þegar amma var að
1. Theodóra Thoroddsen.
HUGUR OG HÖND
7